Жорж Сименон - Чалавек на лаўцы (на белорусском языке)

- А чаму мы маглi меркаваць, што ты мог забiць Турэ?

- А вы што, не ведаеце, што я ў яго пазычыў грошы?

- Пазычыў?

- Ну, папрасiў, калi вам так болей падабаецца.

- Папрасiў?

- Што вы хочаце сказаць?

- Ёсць розныя спосабы прасiць. Мiж iншым, ёсць i такi, калi чалавек, якога просяць, пастаўлены ў такiя ўмовы, што не можа адмовiць. А называецца гэта шантаж.

Камiсар замаўчаў i ўгледзеўся Жарысу ў самыя вочы.

- Адказвай.

- Я нiчога б не сказаў панi Турэ.

- Але ж пана Турэ ты гэтым прыпалохаў?

- Ён i так бы даў грошы.

- Але даў таму, што баяўся тваёй пагрозы.

- Не ведаю. Вы мяне блытаеце вашымi пытаннямi... Памiраю, хачу спаць...

- Выпi кавы.

Жарыс выпiў i разгублена ўтаропiўся ў Мэгрэ.

- Колькi разоў ты быў у пана Турэ?

- Толькi два разы.

- Монiка пра гэта ведала?

- А што яна вам сказала?

- Цяпер не мае значэння, што што яна сказала. Важна, скажаш ты.

- Яна ведала.

- Што ты яму сказаў?

- Каму?

- Пану Турэ! - не стрымаў свайго раздражнення Мэгрэ.

- Што нам патрэбны грошы.

- Навошта?

- Каб паехаць у Амерыку.

- I як ён адрэагаваў?

- Сказаў урэшце, што гэта найлепшае выйсце.

Допыт нешта не ладзiўся. Жарыс, мабыць, лiчыў, што Мэгрэ ведае болей, чым ведаў на самай справе. Трэба было павесцi допыт больш асцярожна.

- Ты думаў жанiцца з Монiкай?

- Думаў. Але пан Турэ разумеў, што гэта нерэальна. Я непаўналетнi. I нават калi б мае бацькi згадзiлiся, дык панi Турэ адмовiла б: я ж усё сваё нашу з сабою. Пан Турэ мне сам параiў нават не спрабаваць знаёмiцца з ёю.

- А ты яму прызнаўся, што ты з Монiкай ужо кахаўся?

Жарыс пачырванеў.

- Я сказаў яму толькi, што яна цяжарная.

Дык вось у чым сакрэт! Мэгрэ выгляду не падаў, але здзiвiўся: як жа ён сам не падумаў пра такую паваротку?

- Колькi месяцаў?

- Трохi болей як два.

- Вы былi ў доктара?

- Яна адна хадзiла.

Мэгрэ адкiнуўся ў крэсле, набiў тытунём новую люльку.

- Што ж ты збiраўся рабiць у Амерыцы?

- Што прыйдзецца. Я працы не баюся. Мог бы стаць каўбоем.

- Каўбоем? - усмiхнуўся сам сабе Мэгрэ: ён згадаў тых асiлкаў, якiх бачыў на ранча Арызоны i Тэхаса.

- Я мог бы працаваць на залатых капальнях. Словам, як-небудзь я б ужо выкруцiўся.

- I ажанiўся б з Монiкай?

- Яна i так мая жонка. Хiба што мы не распiсаныя...

- Як сябе паводзiў пан Турэ, калi даведаўся, што Монiка цяжарная?

- Не паверыў... Нават заплакаў... Але я пакляўся, што намеры ў мяне...

- ...самыя добрыя. I што ён тады сказаў?

- Абяцаў дапамагчы. Грошай у яго пры сабе не было. Ён даў мне крыху.

- Дзе яны?

- У Монiкi. Яна хавае iх у сваiм стале на працы.

- А астатнiя?

- Астатнiя ён абяцаў даць у аўторак. Ён збiраўся атрымаць вялiкiя грошы.

- Ад каго?

- Не ведаю.

- Ён не сказаў, адкуль яны раптам возьмуцца?

- А я i не пытаўся.

- Чаму?

- Ён бы ўсё роўна не адкрыўся. Ён нiдзе не працуе. Я так i не змог зразумець, як ён зарабляе. Мабыць, яны ўдвух гэтымi справамi займалiся.

- З кампаньёнам, значыцца? Ты яго бачыў?

- Адзiн раз, на бульвары.

- Худы, падобны на клоўна?

- Ну.

- Дык вось, яму я i налiў каньяку, якi ты бачыў. Гэты чалавек сядзеў тут незадоўга да цябе.

- Тады вы ўсё ведаеце.

- Я хачу ведаць i тое, што ведаеш ты.

- А я нiчога i не ведаю.

- Дык чым, ты думаеш, яны б маглi займацца?

- Можа, выцiскаюць з каго-небудзь грошы.

- Дык ты i сам вырашыў выцiснуць iх з яго?

- Грошы патрэбныя нам на дзiця.

Мэгрэ зняў слухаўку:

- Люка? Зайдзi да мяне на хвiлiнку.

Калi Люка прыйшоў, Мэгрэ сказаў:

- Пазнаёмся: Альбэр Жарыс. Ведаеш, ён i Монiка Турэ чакаюць дзiця. Ты зараз заедзеш па яе i зводзiш да доктара. Да якога яна сама захоча. Калi не ведае, да якога, звадзi да доктара прэфектуры. Я б хацеў ведаць, колькi месяцаў яна цяжарная.

- А калi яна адмовiцца?

- Тады скажы, што я буду вымушаны арыштаваць яе разам з дружком. Вазьмi машыну i адразу ж, як толькi доктар агледзiць яе, патэлефануй мне.

- Навошта вы гэта робiце? - запытаўся Жарыс, як толькi iнспектар выйшаў.

- Таму што я павiнен усё праверыць.

- Вы мне не верыце?

- Веру.

- Значыць, ёй не верыце?

Тут, якраз у час, пачуўся тэлефонны званок, i Мэгрэ змог ухiлiцца ад адказу. Тэлефонная размова не мела нiякага дачынення да справы Турэ, але камiсар расцягнуў яе як мог, замест таго каб адказаць, як зазвычай, коратка.

Калi ён нарэшце павесiў слухаўку, то, нiбыта забыўся, на чым яны спынiлiся, пачаў задаваць Жарысу новыя пытаннi.

- Што ж вы збiраецеся рабiць?

- Калi вы ўпэўнены ў тым, што я нiкога не забiваў...

- Я заўсёды быў у гэтым упэўнены. Бачыш, забiць чалавека не так ужо проста. Ды яшчэ нажом у спiну. I зусiм ужо цяжка зрабiць гэта так, каб ён нават не крыкнуў.

- Я няздольны на гэта?

- Вядома.

Хлопец амаль што пакрыўдзiўся. Ведама ж, ён лiчыў сябе здатным стаць каўбоем цi золатакапальнiкам!

- Ты паедзеш да панi Турэ?

- Думаю, што прыйдзецца.

Мэгрэ сам сабе ўсмiхнуўся: уявiў, як гэты маладзён, дранцвеючы ад страху, уваходзiць у дом да панi Турэ i ўсё ёй выкладвае.

- Думаеш, яна згодзiцца мець такога зяця?

- Не ведаю.

- Ну, а цяпер прызнавайся, у чым яшчэ ты падманваў пана Турэ?

- Што вы маеце на ўвазе?

- Ты прасiў грошы на параход у Амерыку, а выдаткоўваў iх у Парыжы. Аплачваў мэблiраваныя пакоi, у якiх вы з Монiкай сустракалiся. А яны ж не бясплатныя. Ты ж i працаваць перастаў пасля абеду, каб з ёй сустракацца.

- Мы мала расходвалi...

- Ты ведаеш, дзе Турэ хаваў грошы?

- На версе шафы, - адказаў Жарыс без ваганняў.

- Менавiта там ён i браў грошы, якiя даваў табе?

- Там. Але я ведаў, куды ён iх хавае, яшчэ раней, ад Монiкi.

- У панядзелак ты не хадзiў на вулiцу Ангулем?

- Не. Гэта лёгка праверыць. Спытайцеся ў гаспадынi. Я мусiў прыйсцi да яго ў аўторак у пяць гадзiн вечара.

- Калi ж вы думалi знiкнуць?

- Параход адплывае праз тры днi. За гэты час мы б атрымалi вiзы. Я ўжо падаў прашэнне.

- Я заўсёды думаў, што непаўналетнiм патрэбны дазвол бацькоў.

- Я падрабiў бацькаў подпiс.

Запала маўчанне. Першы раз за ўвесь час Жарыс папрасiў:

- Можна мне запалiць?

Мэгрэ кiўнуў.

Цяпер, пасля кавы, камiсару раптам вельмi захацелася глынуць каньяку, але ж цi мог ён пайсцi ды зноў дастаць гэтую пляшку з шафы?..

- Вы мяне па-ранейшаму лiчыце прахiндзеем?

- А ты сам як думаеш?

- Я не мог не зрабiць гэтага.

- Табе было б прыемна, калi б такое зрабiў твой сын?

- Я выхаваю свайго сына iнакш, i яму не прыйдзецца...

Тэлефонны званок зноў перапынiў iхнюю размову.

- Гэта вы, шэф?

Мэгрэ нахмурыўся, пачуўся голас Нэвэ, якому ён нiчога не даручаў.

- Я знайшоў усю iхнюю скарбнiцу!

- Што ты кажаш? - Камiсар паглядзеў на Жарыса. - Чакай. Я перайду на другi апарат. - Ён прайшоў у суседнi пакой, папрасiўшы на ўсякi выпадак паглядзець за Жарысам. - Ну што там у цябе? Дзе ты?

- У бiстро на набярэжнай Вальмi. Я заходзiў у дом да Франсуазы.

- Навошта?

- Захацеў паглядзець, што там у яе робiцца ў доме. Вырашыў праверыць: як жа гэта так - Акрабат iдзе на пасадку i пакiдае яе нi з чым?.. Ён жа жыве з ёю ўжо дзесяць гадоў i, як мне казалi, дужа яе цэнiць. Мне пашэнцiла, Франсуаза была дома.

Мэгрэ слухаў, чакаючы навiны, але незадаволены. Ён вельмi не любiў, калi iнспектары занадта ўжо "бралi на сябе", асаблiва калi яны былi, як Нэвэ, не з ягонай брыгады.

- Ты сказаў ёй, што Шрамэк арыштаваны?

- Нельга было?

- Працягвай.

- Кабета вырашыла, што яго злавiлi, калi ён выцягваў кашалёк. Яна ўсчала гвалт, але я абшукаў кватэру. Нiчога не знайшоў, пакуль не прыгледзеўся да вялiкага жалезнага ложка ў спальнi, з такiмi меднымi шарамi на сценках. Адкруцiў гэтыя шары i знайшоў у адной спiнцы дзвесце тысяч франкаў, згорнутых у трубачкi! Франсуаза вачам не паверыла. Як залямантуе: "Мець такiя грошы i прымушаць мяне прыбiраць пад'езды! У рай ён ужо пэўна не трапiць. Няхай толькi вернецца!" Кляла як магла. Я пераканаў яе, што ён хаваў гэтыя грошы на той выпадак, калi з iм што здарыцца... Дык вось, ён не мог спусцiць адразу такую буйную суму, паспеў прайграць толькi частку. А ў мiнулую суботу яны дзялiлi, мабыць, здабычу. I, калi падзялiлi яе пароўну, то ў Турэ таксама былi вялiкiя грошы. Усё.

- Дзякую.

- Што мне рабiць з грашыма?

- Ты iх забраў?

- На ўсякi выпадак. Не мог жа я iх там пакiнуць.

- Звярнiся да свайго камiсара. Трэба абшукаць кватэру згодна з парадкам.

- Я ж...

- Не хапала яшчэ, каб нас абвiнавацiлi, што мы самi падкiнулi грошы!

- Выбачайце, я ж хацеў...

Мэгрэ кiнуў слухаўку i звярнуўся да iнспектара Таранса, якi сядзеў у гэтым, куды камiсар перайшоў, пакоi:

- Ты цяпер заняты?

- Нiчога тэрмiновага.

- Тады зайдзi да камiсара Антуана. Папрасi яго праверыць даныя па ўсiх крадзяжах у крамах на Вялiкiх бульварах прыкладна за два апошнiя гады, крадзяжах у час абедзеннага перапынку.

Мэгрэ вярнуўся ў свой кабiнет i адпусцiў iнспектара, якi пiльнаваў юнака.

- Я б не ўцёк, - з крыўдаю сказаў Жарыс.