Татьяна Джаксон - Исландские королевские саги о Восточной Европе

В то время воевал ярл Эйрик более всего в Гардарики, в государстве конунга Вальдамара, когда Олав Трюггвасон был конунгом в Нореге. И делал он это из мести и неприязни к конунгу Олаву и вражды после гибели Хакона, своего отца. […]

§ 5.4. «Круг земной». «Сага об Олаве Трюггвасоне»

Рукописи, издания, переводы:

См. во Введении раздел «Круг земной».

Текст

Публикуется по изданию: Snorri Sturluson. Heimskringla. I / Bjami Aðalbjamarson

(ÍF. В. XXVI). 1941. Bis. 225–372.

VI. kapítuli

2 Sigurðr hét bróðir Ástríðar, sonr Eiríks bjóðaskalla. Hann hafði þá lengi verit aflandi brot ok verit austr í Garðaríki með Valdamar konungi. Hafði Sigurðr þar met-nað mikinn. Fýstisk Ástríðr at fara þannug til Sigurðar, bróður síns. Feklc Hákon gamli henni gott fgruneyti ok q11 góð fgng. Fór hon með kaupmgnnum ngkkurum.

Þá hafði hon verit tvá vetr með Hákoni gamla. Óláfr var þá þrevetr. En er þau heldu austr í hafit, þá kómu at þeim víkingar. Þat váru Eistr. Hertóku þeir bæði menn ok fé, en drápu suma, en sumum skiptu þeir með sér til ánauðar. Þar skilðisk Óláfr við móður sína, ok tók við honum Klerkón, eistneskr maðr, ok þeim Þórólfi ok Þorgísli. Klerkóni þótti Þórólfr gamall til þræls, þótti ok ekki forverk í honum ok drap hann, en hafði sveinana með sér ok seldi þeim manni, er Klerkr hét, ok tók fyrir hafr einn vel góðan. Inn þriði maðr keypti Óláf ok gaf fyrir vesl gott eða slagning. Sá hét Réás, en kona hans hét Rékón, en sonr þeira Rékóni. Þar var Óláfr lengi ok vel haldinn, ok unni bóandi honum mikit. Oláfr var sex vetr á Eistlandi í þessi útlegð. (Bls. 230)

VII. kapítuli

3 Sigurðr Eiríksson kom til Eistlands í sendiferð Valdamars konungs afHólmgarði, ok skyldi hann heimta þar í landi skatta konungs. Fór Sigurðr ríkuliga með marga menn ok mikit fé. Hann sá á torgi svein, fríðan mjǫk, ok skilði, at sá myndi þar útlendr, ok spyrr hann at nafni ok ætt sinni. Hann nefndi sik Óláf, en Tryggva Óláfsson fǫður sinn, en móður sína Ástríði, dóttur Eiríks bjóðaskalla. Þá kannaðisk Sigurðr við, at sveinninn var systursonr hans. Þá spurði Sigurðr svei-ninn, hví hann væri þar kominn. Oláfr sagði honum alia atburði um sitt mál. Si-gurðr bað hann fylgja sér til Réás bóanda. En er hann kom þar, þá keypti hann sveinana báða, Óláf ok Þorgísl, ok hafði með sér til Hólmgarðs ok lét eklci uppvíst um ætt Óláfs, en helt hann vel. (Bls. 230–231)

VIII. kapítuli

4 Óláfr Tryggvason var staddr einnn dag á torgi. Var þar fjglmenni mikit. Þarkenndi hann Klerkón, er drepit hafði fóstra hans, Þórólf lúsarskegg. Óláfr hafði litla oxi í hendi ok setti í hgfuð Klerkóni, svá at stóð í heila niðri, tók þegar á hlaup heim til herbergis ok sagði Sigurði, frænda sínum, en Sigurðr kom Óláfi þegar í herbergi dróttningar ok segir henni tíðendi. Hon hét Allógíá. Sigurðr bað hana hjálpa sveininum. Hon svaraði ok leit á sveininn, segir, at eigi má drepa svá fríðan svein, bað kalla menn til sín með alvæpni.

í Hólmgarði var svá mikil friðhelgi, at þat váru lgg, at drepa skyldi hvem, er mann drap ódœmðan. Þeystisk allr lýðr eptir sið þeira ok lQgum ok leitaði eptir sveininum, hvar hann var kominn. Þá var sagt, at hann var í garði dróttningar ok þar herr manns alvápnaðr. Var þá sagt konungi. Gekk hann þá til með sínu liði ok vildi eigi, at þeir berðisk. Kom hann þá griðum á ok því næst sættum. Dœmði konungr bœtr, en dróttning helt upp gjgldum. Síðan var Óláfr með dróttningu, ok var hon allkær til hans.

Þat váru lQg í Garðaríki, at þar skyldu ekki vera konungbomir menn nema at ko-nungs ráði. Þá segir Sigurðr dróttningu, hverrar ættar Óláfr var ok fyrir hverja sǫk hann var þar kominn, at hann mátti elcki vera heima í sínu landi fyrir ófriði, bað hana þetta rœða við konung. Hon gerði svá, bað konung hjálpa við konungssyni þessum, svá harðliga sem hann var leikinn, ok kómu svá fortglur hennar, at ko-nungr játti henni þessu, tók þá Óláf í sitt vald ok helt hann vegliga, svá sem konungssyni byrjaði at vera haldinn.

18 Óláfr var níu vetra, er hann kom í Garðaríki, en dvalðisk þar með Valdamar konungi aðra níu vetr. Óláfr var allra manna fríðastr ok mestr, sterkastr ok um fram alia menn at íþróttum, þá er frá er sagt af Norðmgnnum. (Bls. 231–232)

XXI. kapítuli

6 Óláfr Tryggvason var þessar hríðir allar í Garðaríki ok hafði þar it mesta yfirlát af Valdimar konungi ok kærleik af dróttningu. Valdimarr konungr setti hann hǫfðingja yfir herlið þat, er hann sendi til at verja land sitt. Átti Óláfr þar ngkkurar orrostur ok varð herstjórnin vel í hendi. Helt hann þá sjálfr sveit mikla hermanna með sínum kostnaði, þeim er konungr veitti honum. Óláfr var grr maðr við sína menn. Varð hann af því vinsæll. En varð þat, sem optliga kann verða, þar er útlen-dir menn hefjask til ríkis eða til svá mikillar frægðar, at þat verði um fram innlenz-ka menn, at margir gfunduðu þat, hversu lcærr hann var konungi ok eigi síðr dróttningu. Mæltu menn þat fyrir konungi, at hann skyldi varask at gera Óláf eigi of stóran – «fyrir því at slíki maðr er þér hættastr, ef hann vill sik til þess ljá at gera yðr mein eða yðru ríki, er svá er búinn at atgorvi ok vinsæld. Vitum vér ok eigi, hvat þau dmttning tala jafnan.»

Þat var siðr mikill inna riku konunga, at dmttning skyldi eiga hálfa hirðina ok halda með sínum kostnaði ok hafa þar til skatta ok skyldir, svá sem þyrfti. Var þar ok svá með Valdimar konungi, at dmttning hafði eigi minni hirð en konungr, ok keppðusk þau mjǫk um ágætismenn. Vildi hvárt tveggja til sin hafa.

Nú gerðisk svá, at konungr festi trúnað á slíkar rœður, sem mælt var fyrir honum, ok gerðisk hann ngkkut far ok styggr til Óláfs. En er Óláfr fann þat, þá segir hann dmttningu ok þat með, at hann fýstisk at fara í Norðrlgnd, ok segir, at frændr hans hafa þar fyrr riki haft ok honum þykkir likast, at þar myni þroski hans mestr verða. Dmttning biðr hann vel fara, segir, at hann myni þar ggfugr þykkja, sem hann væri.

8 Síðan býr Óláfr ferð sína ok gekk á skip ok helt svá út í hafít í Eystrasalt. En er hann sigldi austan, þá kom hann við Borgundarhólm ok veitti þar upprás ok her-jaði, en landsmenn sóttu ofan ok heldu orrostu við hann, ok fekk Óláfr sigr ok her-fang mikit. (Bls. 251–252)

XXII. kapítuli

9 Óláfr lá við Borgundarhólm ok fengu þar veðr hvasst ok storm sjávar, ok megu þeir þar eigi við festask ok sigla þaðan suðr undir Vinðland ok fá þar hgfn góða, fara þar allt með friði ok dvglðusk þar um hríð. Búrizláfr hét konungr í Vinðlandi. Hans dœtr váru þær Geira, Gunnhildr ok Ástriðr. Geira konungsdóttir hafði þar vald ok ríki, sem þeir Óláfr kómu at landi. […] Gerðisk harm þar þá forráðamaðr þess ríkis með henni. Hallfroðr vandræðaskáld getr þess í drápu þeiri, er harm orti um Óláf konung:

Hilmir lét at holmihræskóð roðin blóði– hvat of dylði þess hǫlðar? —hǫrð ok austr í Gǫrðum.

(Bls. 252–253)

XXXI. kapítuli

12 Óláfr Tryggvason, þá er harm lá í Syllingum, spurði harm, at þar í eyjunni var spámaðr ngkkurr, sá er sagði fyrir óorðna hluti, ok þótti mgrgum mgnnum þat mjǫk eptir ganga. Gerðisk Óláfi forvitni á at reyna spádóm manns þess. Harm sendi þann af mgnnum sínum, er fríðastr var ok mestr, ok bjó harm sem vegligast ok bað harm segja, at harm væri konungr, því at Óláfr var þá frægr orðinn af því um gll lgnd, at harm var fríðari ok ggfugligri ok meiri en allir menn aðrir. En síðan er harm fór ór Garðaríki, hafði harm eigi meira af nafni sínu en kallaði sik Óla ok kvazk vera gerzkr. […] (Bls. 266–267)

XLIII. kapítuli

14 Haraldr grenski var konungr á Vestfold, sem fyrr er ritit. Hann fekk Ástu, dóttur Guðbrands lcúlu. Eitt sumar, þá er Haraldr grenski fór í Austrveg í hemað at fá sér fjár, þá kom harm í Svíþjóð. Þá var þar konungr Óláfr sœnski. Hann var sonr Eiríks konungs ins sigrsæla ok Sigríðar, dóttur Skgglar-Tósta. Var Sigríðr þá ekkja ok átti mgrg bú ok stór í Svíþjóð. En er hon spurði, at þar var kominn við land skammt í brot Haraldr grenski, fóstbróðir hennar, þá sendi hon menn til hans ok bauð honum til veizlu. […] Fór þá Haraldr um haustit aptr til Nóregs, var heima um vetrinn ok heldr ókátr. Eptir um sumarit for hann í Austrveg með liði sínu ok helt þá til Svíþjóðar ok sendi orð Sigríði dróttningu, þau at hann vill fínna hana. Hon reið ofan á fund hans, ok talask þau við. […] Hann bjósk at ríða upp á land ok enn á fund Sigríðar dróttningar. Margir hans menn lgttu hann þess, en eigi at síðr fór hann með mikla sveit manna ok kom til þess bœjar, er dróttning réð fyrir.

It sama kveld kom þar annarr konungr. Sá hét Vissavaldr austan ór Garðaríki. Sá for at biðja hennar. Þeim var skipat konungum í eina stofu mikla ok forna ok gllu liði þeira. Eptir því var allr búnaðr stofunnar. En drykk skorti þar eigi um kveldit svá áfenginn, at allir váru fulldrukknir ok hgfuðverðir ok útverðir sofnuðu. Þá lét Sigríðr dróttning um nóttina veita þeim atggngu bæði með eldi ok vápnum. Brann þar stofan ok þeir menn, sem inni váru, en þeir váru drepnir, er út kómusk. Sigríðr sagði þat, at svá skyldi hon leiða smákonungum at fara af gðrum lgndum til þess at biðja hennar. Síðan var hon kglluð Sigríðr in stórráða. Þann vetr áðr var Jómsvíkingaorrosta. (Bls. 287–289)

XLVI. kapítuli

13 Hákon jarl fær ngkkum pata af því, at maðr mun sá vera fyrir vestan haf, er Áli nefndisk, ok halda þeir hann þar fyrir konung, en jarl grunaði af frásggn ngkkurra manna, at vera myndi nQkkurr af konungaætt norrœnni. Honum var sagt, at ÁH kal-laðisk gerzkr at ætt, en jarl hafði þat spurt, at Tryggvi Óláfsson hafði átt son þann, er farit hafði austr í Garðaríki ok þar upp fæzk með Valdimar konungi, ok hét sá Óláfr. Hafði jarl ok mjǫk at spurningum leitt um þann mann ok grunaði, at sá inn sami myndi nú vera kominn þar í Vestrlgndum.

Maðr er nefndr Þórir klakka, vinr mikill Hákonar jarls ok var lgngum í víking, en stundum í kaupferðum ok var víða kunnigt fyrir. Þenna mann sendi Hákon jarl vestr um haf, bað hann fara kaupferð til Dyflinnar, sem þá var mgrgum títt, ok skynja þat, hverr maðr Áli þessi væri, en ef hann spyrr þat til sanns, at þar væri Óláfr Tryggvason eða ngkkurr annarr af konungsætt norrœnni, þá skyldi Þórir коша við hann svikræðum ngkkurum, ef hann mætti. (Bls. 291)

Lll. kapítuli

16 Loðinn er maðr nefndr, víkverskr, auðigr ok ættaðr vel. Hann var optliga í kaup-ferðum, en stundum í hernaði. Þat var eitt sumar, at Loðinn fór kaupferð í Austrveg. Átti hann einn skip þat ok hafði mikinn kaupeyri. Hann helt til Eistlands ok var þar í kaupstefnu um sumarit. En þá er markaðrinn stóð, þá var þangat fluttr margs konar kaupskapr. Þar kom man mart fait. Þar sá Loðinn konu ngkkura, er seld hafði verit mansali. Ok er hann leit á konuna, þá kenndi hann, at þar var Ástríðr Eiríksdóttir, er átt hafði Tryggvi konungr, ok var þá ólík því sem fyrr, er hann sá hana. Hon var þá fgl ok gmnnleit ok illa klædd. Hann gekk til hennar ok spurði, hvat ráðs hennar var. Hon segir: «Þungt er frá því at segja. Ek em seld mansali, en hingat hgfð til sglu.» Síðan kgnnuðusk þau við, ok vissi Ástríðr skyn á ho-num. Bað hon síðan, ef hann vildi kaupa hana ok hafa heim með sér til frænda sinna. […] (Bls. 301–302)

XC. kapítuli

17 Eiríkr jarl sigldi um haustit aptr til Svíþjóðar ok var þar vetr annan. En at vári bjó jarl her sinn ok sigldi síðan í Austrveg. En þá er hann kom í ríki Valdamars konungs, tók hann at herja ok drepa mannfólkit ok brenna allt þar, sem hann for, ok eyddi landit. Hann kom til Aldeigjuborgar ok settisk þar um, þar til er hann vann staðinn, drap þar mart folk, en braut ok brenndi borgina alia, ok síðan for hann víða herskildi um Garðaríki. Svá segir í Bandadrápu:

Oddhríðar fór eyða,óx hríð at þat síðan,logfágandi lægisland Valdamars brandi.Aldeigju brauzt, œgir,oss numnask skil, gumna.Sú varð hildr með hǫlðumhǫrð. Komzk austr í Garða.

Eiríkr jarl var í þessum hemaði gllum samt fimm sumur. En er hann kom ór Garðaríki, for hann herskildi um alia Aðalsýslu ok Eysýslu, ok þar tók hann fjórar víkingaskeiðr af Dgnum ok drap allt af. Svá segir í Bandadrápu:

[…]

ǫttuð hjaldr, þars hǫlðar,hlunnviggs, í bý runnu,gæti-Njǫrðr, við Gauta.gunnblíðr, ok ræðr síðan.Herskildi fór hildar,hann þverrði frið mgnnum,ǫss of allar Sýslur.jarl goðvǫrðu hjarli. […]

(Bls. 339–341)

Перевод

Глава 6

2 Сигурдом звали брата Астрид, сына Эйрика Бьодаскалли. Он долгое время тогда находился вне страны и был на востоке в Гардарики у конунга Вальдамара. Сигурд пользовался там большим почетом. Астрид захотела поехать туда к Сигурду, своему брату. Дал ей Хакон Старый хороших провожатых и неплохую провизию. Отправилась она с некими купцами. К тому времени она пробыла у Хакона Старого два года. Олаву было тогда три года. И когда они поплыли на восток в море, напали на них викинги. Это были эйсты. Они захватили и людей, и добро, и убили некоторых, а некоторых поделили между собой в качестве рабов. Там разлучился Олав со своей матерью, и взял его с собой Клеркон, эйст, а также взял он Торольва и Торгисля. Клеркон посчитал, что Торольв слишком стар для раба и непригоден для тяжелой работы, и убил его, а мальчиков взял с собой и продал их человеку, которого звали Клерк, и взял за них хорошего козла. Третий человек купил Олава и дал за него хороший плащ или накидку. Этого человека звали Реас, а жену его звали Рекой, а сына их Рекони. Там был Олав долго, и о нем хорошо заботились, и бонд очень его любил. Олав пробыл шесть лет в Эйстланде в этом изгнании.