Иван Шамякин - Сэрца на далонi (на белорусском языке)
- Правiльна, Сяргей Сяргеевiч! - умомант згадзiўся Грыбок.
"Ну i флюгер!" - ужо без злосцi i абурэння падумаў Шыковiч. Разам з усведамленнем, што пагроза быць выгнаным з брыгады ад Славiка адведзена, прыйшла дзiўная фiзiчная слабасць. Зашумела ў вушах, самлелi ногi, высахла ў роце. Наступiла разрадка пасля нервовага напружання гэтага багатага на ўражаннi, цяжкага дня. Ён нават дрэнна чуў, хто яшчэ што гаварыў пра яго i Славiка. Помнiў: Гукан настойваў на сваёй прапанове.
"Завошта?" - хацелася спытаць зноў, але Кiрыла i гэтага не здолеў зрабiць, толькi са здзiўленнем падумаў: "Што мае да мяне гэты чалавек? Што яму не спадабалася? Я да яго заўсёды з адкрытым сэрцам".
Адкрытае сэрца...
Нутро гарэла ад смагi. Але не хапiла смеласцi падняцца i налiць з графiна, што стаяў на сакратарскiм стале. Раптам з'явiлася боязь самлець - як там, у аперацыйнай. Грыбок цяпер амаль што абараняў яго i абмяжоўваў спагнанне папярэджаннем. Красоўскi падтрымлiваў Гукана. Кiрыла падумаў: "Цiкава, якая сям'я ў сакратара райкома? Дзецi ёсць? Трэба даведацца", - хоць адчуваў, што наўрад цi будзе займацца гэтым. Не хопiць энергii. Здавалася, што яе ўвогуле ўжо няма, энергii, што ён разрадзiўся, як акумулятарная банка, - увесь, ад галавы да ног.
Сябры бюро пагадзiлiся на вымове. Шыковiч не аспрэчваў, не апраўдваўся абы хутчэй. Нават не запытаў, якая вымова - без занясення цi з занясеннем ва ўлiковую картку. (Пасля даведаўся - не запiсана.)
Калi паднялi Левановiча, Кiрыла спытаў:
- Мне можна iсцi?
- Чаму? Паслухайце другiх. Вам будзе карысна. I цiкава, - сказаў Тужыкаў.
А Тарасаў, якi больш пiльна назiраў за iм, нечакана дазволiў:
- Iдзi.
13
Бадай што ён не толькi "не разрадзiўся" ў той дзень, як яму здавалася, зморанаму фiзiчна i душэўна, а, наадварот - "зарадзiўся".
Шыковiч адчуў гэта на другi дзень. У той вечар ён моцна выпiў. Гэтая слабасць была агiдная. Усё астатняе на адлегласцi ў адны суткi ўяўлялася зусiм iнакшым. Ён адразу ж падумаў пра Зосю. Цi жывая? Пазванiў у бальнiцу (начаваў у горадзе). Яраш да тэлефона не падышоў: ён не выходзiў з палаты.
Кiрыла прарваўся ў аддзяленне, яго ведалi па ўчарашнiм здарэннi i далi халат. Нясмела адчынiў дзверы. У маленькай пасляаперацыйнай палаце яна ляжала адна. I амаль так жа, як у часе аперацыi, да яе былi падключаны датчыкi прыбораў. Дзяжурылi лекары i сёстры. Трымалi на кiслародзе. Шыковiч не адважыўся пераступiць парог палаты, дзе iшла нябачная барацьба жыцця i смерцi.
Яраш выйшаў у калiдор. Магчыма, толькi пухлiны пад вачамi выдавалi, што ён не спаў. А больш - нiякiх прыкмет стомленасцi. Нават пагалiўся, як заўсёды ранiцой.
- Што? - нецярплiва спытаў Шыковiч, сцiснуўшы яго рукi каля локцяў, паверх халата, i зазiраючы знiзу ў вочы.
- Ты думаў, аперацыяй усё канчаецца? Аперацыя толькi пачатак барацьбы... Былi крытычныя хвiлiны. Але, здаецца, мы перамаглi...
- Дай я абдыму цябе.
Яраш баязлiва адступiў.
- Мне - не да тваiх жартаў.
- Ну, чорт з табой.
- Дзякую. Ты што замочваў учора?
- А што табе! Прэсны маралiст!
Павярнуўся i пайшоў па доўгiм калiдоры. Можна было падумаць, што яны пасварылiся. Але Яраш глядзеў услед сябру з добрай усмешкай, як часам глядзiць дарослы, шчыры i душэўна багаты чалавек на капрыз здольнага падлетка. Крыкнуў:
- Перадай маiм, што i сёння я не прыеду.
Шыковiч павярнуўся, адсалютаваў рукой. Гэтая кароткая, крыху дзiўная сустрэча з сябрам, як кажуць, "паставiла Шыковiча на рэйкi". А ўсё тое, што ён убачыў i перажыў учора, сапраўды надало энергii, iмпэту.
I Кiрыла зноў кiнуўся на пошукi.
...Тыднi два назад ён заходзiў у КДБ. Падпалкоўнiк Вагiн, высокi брунет, на выгляд зусiм малады ("Вiдаць, толькi з камсамола", - падумаў Шыковiч), прыняў ветлiва. Здаецца, нават узрадаваўся знаёмству з пiсьменнiкам. Адразу пачаў гаворку пра лiтаратуру, паказваючы сваю начытанасць. Паведамiў сцiпла, быццам мiж iншым, што сустракаўся з Шолахавым. Шыковiч у думках адзначыў, што амаль усе афiцэры, з якiмi яму прыходзiлася страчацца, хвалiлiся сваiм знаёмствам з выдатным пiсьменнiкам.
Выслухаўшы просьбу Шыковiча - пашукаць у спецархiвах матэрыялы аб дзейнасцi патрыётаў i здраднiкаў у iх горадзе ў час акупацыi, - Вагiн шчыра загарэўся. Расказ пра падполле, пра першы гарком, групы Мельнiка i Дубецкага, пра Вараву, Ганчарова, цётку Любу, Яраша i, нарэшце, пра Савiча ён выслухаў з вялiкай цiкавасцю. Чалавек новы ў горадзе, малады i цiкаўны не толькi па абавязку службы, але i па прыродзе сваёй, ён, як губка, убiраў усё, што ўзбагачала яго веданнем людзей i абставiн. А справа Савiча - здалося Шыковiчу - проста-такi захапiла кiраўнiка абласной дзяржбяспекi. Ён тут жа выклiкаў капiтана, бадай разы ў два старэйшага за сябе, пасiвелага i ссутуленага.
Шыковiч, якi стараўся запомнiць усе дэталi паводзiн работнiкаў, пiльна прасачыў, як капiтан увайшоў. Не выцягваўся, не дакладваў. Аднак па-вайсковаму спынiўся каля парога, сказаў:
- Слухаюся, Андрэй Астахавiч.
- Сядайце, Анатоль Барысавiч, - запрасiў падпалкоўнiк i, калi той наблiзiўся да стала, спытаў: - Знаёмы?
Капiтан кiўнуў Шыковiчу галавой, але рукi не працягнуў. Сеў у крэсла насупраць, нязграбна неяк сеў, яшчэ больш згорбiўся i разглядваў свае вялiкiя мазолiстыя, як у дрывасека, далонi, сашчапiўшы пальцы.
"Чаму ў яго такiя рукi?" - падумаў Шыковiч.
Вагiн сам пачаў выкладаць сутнасць просьбы нечаканага наведвальнiка. Кiрыла здзiвiўся, што падпалкоўнiк адразу запомнiў прозвiшчы людзей.
"Зайздросная памяць".
Капiтан, здавалася, не слухаў - думаў пра нешта сваё, абыякавы да ўсяго на свеце. Разы два падняў вочы, але былi яны халодныя - нiводнай iскры цiкаўнасцi. Шыковiч ведаў гэтага чалавека, хоць знаёмы не быў. Нехта некалi яму сказаў, што гэты сiвы капiтан працаваў у iх горадзе яшчэ ў трыццаць сёмым годзе. I Кiрыла адчуў цяпер непрыязнасць да яго.
Перапынiўшы начальнiка, Шыковiч сказаў:
- З тых, што супрацоўнiчалi з акупантамi, мяне больш за ўсё цiкавiць Савiч.
Капiтан падняў вочы i кароткiм позiркам вопытнага следчага як бы прасвяцiў Шыковiча.
- У якiм сэнсе?
- Ёсць у мяне ўпэўненасць, што доктар памёр сумленным савецкiм чалавекам.
- Доказы, здагадкi?
- I тое i другое. Трэба дакументальнае пацвярджэнне.
- Вы думаеце пiсаць раман цi займацца пасмяротнай рэабiлiтацыяй?
- А вы лiчыце, што гэта несумяшчальна? - спытаў Шыковiч. - Я хачу напiсаць аповесць, якая была б праўдзiвым дакументам... Народ павiнен ведаць i герояў i здраднiкаў.
Капiтан паглядзеў на свайго начальнiка. Той хораша ўсмiхнуўся.
- Вы ведаеце, што ў горадзе жыве дачка Савiча? - спытаў пасля паўзы капiтан.
- Ведаю. - Кiрыла хацеў быў расказаць, што яна ў бальнiцы i ёй будзе зроблена вельмi складаная аперацыя, якая можа скончыцца трагiчна; нават Яраш не дае гарантыi.
Але капiтан раптам падняўся, звяртаючыся да свайго начальнiка ўжо больш афiцыйна, па-вайсковаму:
- Зраблю, таварыш падпалкоўнiк, усё, што можна.
I на развiтанне зноў толькi кiўнуў галавой. У той мiг Шыковiч падумаў пра яго iнакш. Калi Сербаноўскi гэтулькi год у органах i, як вiдаць, карыстаецца павагай маладога начальнiка, то вельмi можа быць, што гэта адзiн з сапраўдных чэкiстаў.
Шыковiч званiў Сербаноўскаму два разы. Той адказваў: "Пакуль што нiчога цiкавага няма".
Кiрыла не стаў больш званiць, а проста з бальнiцы рушыў у камiтэт.
Капiтан сядзеў адзiн у даволi вялiкiм ценявым пакоi - старыя лiпы засланялi шырокiя закратаваныя вокны. Калi Шыковiч увайшоў, Сербаноўскi спачатку паклаў у вялiзны сейф нейкiя паперы, з якiмi, вiдаць, працаваў, i толькi тады прывiтаўся за руку.
Хоць прайшло ўсяго нейкiя паўтары гадзiны рабочага дня, у яго быў выгляд стомленага i абыякавага да ўсяго чалавека.
Шыковiча ён пачаў цiкавiць сам па сабе. Як жыве гэты чалавек? Чаму ў яго мазолiстыя рукi? Чым яго разварушыць, выклiкаць на шчырую размову? Яшчэ нават не сеўшы, Кiрыла паведамiў:
- Учора Соф'i Савiч зрабiлi аперацыю. На сэрцы. Яраш аперыраваў.
Капiтан неяк устрапянуўся i ўпершыню ў прысутнасцi Шыковiча выявiў сапраўдную чалавечую цiкавасць: абапёршыся ўпалымi грудзьмi на стол, ён неяк па-дзiцячы падпёр кулаком шчаку, гатовы слухаць, i вочы яго засвяцiлiся.
- Я толькi што з бальнiцы. Яны ўсю ноч змагалiся за яе жыццё. Яраш радуецца: перамаглi! Будзе жыць!
- I будзе здаровая?
- Яраш кажа, што восемдзесят працэнтаў такiх аперацый даюць добрыя вынiкi.
- Восемдзесят?
- Гэта нямала, калi ўлiчыць, што аперыруецца. Сэрца!
- Але.
- А ведаеце, я прысутнiчаў на аперацыi.
- Сур'ёзна?
- Праўда, для мяне гэта скончылася трагiчна.
- У якiм сэнсе?
- Я самлеў.
- Проста там?
- Не. Паспеў выйсцi ў перадаперацыйную.
- I што?
- Упаў.
- Так нiчога i не пабачылi?
- Бачыў. Як раскрывалi грудную клетку. Як Яраш трымаў яе сэрца ў руках...
- У руках?
- Але, на далонi. Ведаеце, яно маленькае, сэрца. З жаночы кулачок. Ён узяў яго на далонь, а яно бiлася, спалохана так...
Шыковiч убачыў, што Сербаноўскi непрыкметна прытулiў руку да левай стараны грудзей i задумлiва паўтарыў:
