К Акула - За волю (на белорусском языке)
- Чуеце, якiя важныя словы! - укiнуў нецярплiва Нiк. - Скажы нам, цi ты страцiў розум таму, што дзяўчына ад цябе ўцякла?
Алесь нават ня зiрнуў на Нiка. Памалу, быццам пра нешта разважаючы, ён выцягнуў з пачкi другую цыгарэту, закурыў. Углядаўся ў клуб дыму.
- Запраўды ня ведаю, цi мог-бы я табе нешта вытлумачыць, калi-б нават спрабаваў...
- Спрабуй!
- Баюся, што не зразумееш, хлопча.
- Пастараюся.
- Ты, мой сябра, некаторыя здарэньнi цi выпадкi, цi няшчасьцi мусiў-бы перажыць. Яны занадта скамплiкаваныя, каб iх апiсацць, цi пра iх расказаць.
- Не насядай, Нiк, - раiў Анды. - Маем час.
- Цi вы, добрыя людзi, ня можаце сваiмi прымiтыўнымi мазгамi зразумець, што я хачу мець перапынак? Вы сiлаю цягнеце мяне назад у тое барахло, што называеце жыцьцём. Я не хачу яго. Нейкi час я хачу пасядзець на плоце, прыгледзецца як валочыцца грамада разумнага народу.
- Але-ж ты руйнуеш усё, што да гэтага часу здабыў, - заўважыў Нiк.
- Руйную? - скрывiўся ў твары Алесь. - Цi адпавядае тут гэткае слова, я ня ведаю. Некалi здавалася мне, што я да нечага iмкнуўся, рабiў прагрэс, асаблiва тады, калi пачынаў новы шлях у гэтай багатай, дзiўнай i слаба заселенай краiне. Першы раз у жыцьцi, здаецца, сонца было да мяне ўсьмiхнулася. У маёй дзiцячай наiўнасьцi мне здавалася, што адкрыў я нейкае сваё Эльдорадо. I я - вялiзны дурань, спадзяваўся, што прыйшоў нарэшце i для мяне новы пачатак. Я ўскочыў на гэтую апантаную дынамiзмам карузэлю, быў захоплены ёю, памагаў iншым, каб будаваць, разьвiваць, паляпшаць i так далей. Так, сябры мае дарагiя, нейкi час галава мая трашчэла ад радасьцi. Не забывайцеся, што ад прыгоннага халопа ў Савецкiм Саюзе i да экзэкутыўнага крэсла ў канадыйскiм бiзнэсе дарога даўгая, цяжкая, з многiмi ўхабамi. Я прайшоў яе, меў салiдныя асновы спадзявацца, што будучыню сабе ўжо запраўды, як трэба, забясьпечыў. I аднаго дня тое вялiкае здарэньне было... Мяне сьцягнулi ўнiз, зьвязалi. Каротка гаворачы, я апынуўся там на самым дне, дзе некалi пачынаў, з дабаўкай усьведамленьня, што я заўсёды туды належаць маю. Цяпер, - Алесь пагражальна выставiў указальны палец у бок сяброў, - цi вы сабе ўяўляеце што гэта значыць апынуцца на самым нiзе, адкуль ты пачаў, без надзеi, што адтуль некалi выкарабкаешся?
- Гаворыш нейкiмi загадкамi. Хто цябе i ў якi нiз сьцягнуў? Нiхто! сказаў Нiк.
- Я бачу, што вы, мудрыя галовы Трыфты Тонi, усё яшчэ нiчога ня скумекалi. Мусiце памятаць, што сталася за апошнi месяц у мяне i ў нашай беларускай калёнii. Перш за ўсё - забойства Шпака, - няхай Бог прыйме яго на ўлоньне Сваё! Тады ўцякла некуды Вера, а цяпер гэта вось!
Алесь узяў шэрага колеру канвэрт i трымаў яго перад Нiкам.
- А што гэта такое? - зацiкавiўся Анды.
- Лiст ад маёй маткi. Я-ж казаў вам пра яе раней, цi-ж ня так?
- Так, ты згадваў пра яе некалi...
- I цi вы ўяўляеце, чаму яна пiша? - Алесь пачаў хадзiць па пакоi, гарачыўся, павысiў голас. - Таму што ёй загадалi, вось чаму. I што яна пiша? Цяпер, джэнтлемэны, паслухайце яе: яна просiць мяне, каб я перастаў працаваць тут у грамадзкiх арганiзацыях сваiх суродзiчаў. Праца мая тут у Канадзе сярод нашых людзей, каторыя стараюцца прыжыцца, стаць на ногi, працу здабыць, дзяцей на добрых людзей гадаваць, у сваiх сьвятынях памалiцца, вось гэтая мая праца, гэткая бясплатная работа мiж сваiх, яна, - чулi вы такое супярэчыць iнтарэсам бальшавiцкае дзяржавы i iмi паняволенага беларускага народу. Вы, мае добрыя сябры, напэўна ўжо адгадалi ў чым справа: лiст той прадыктавалi матцы камунiстычныя палiтрукi. Характэрна, што й мова бюракратычна-казённая, якраз такая, якой матка мая нiколi, пiшучы да мяне, не надумалася-б ужываць. Але самае важнае ў тым лiсьце, што мая дарагая матка, - дай ёй, Божа, многа здароўя! - сумела мяне перасьцерагчы. Яна туды ў тэкст лiста ўставiла такую фразу, якую, - я пэўны гэтага, - яна ўжывае толькi, каб перадаць сiгнал вялiкае небясьпекi. Як вам гэта падабаецца? Цяпер-жа, калi жадаеце далей заглыбiцца ў гэтую справу, я магу iлюстраваць. Ёсьць тая гаргара-дзяржава. Яе тут у Канадзе называюць iранiчна "расейскi мядзьведзь". Тэрмiн гэты, магчыма, некалi пасаваў да царскай Расеi, але не цяперашняга гiганта, якiм загадвае бальшавiцкая мафiя. Я вось гэтую бальшавiцкую iмпэрыю, што цяпер яна ёсьць, прыраўняў-бы да крыважэрнага актопуса. Ён душыў-жор мой народ i радню, а цяпер ужо выцягвае шчупальцы, каб i мяне праглынуць. Ведаючы паходжаньне й характар гэтага дэмана, магу даволi дакладна прадказаць, што далей здарыцца...
Алесь спынiўся, як быццам чакаючы, каб яго заахвоцiлi прадаўжаць. Мужчыны пазiралi на бледнага i ўсхваляванага сябру.
- У сваiм наступным лiсьце мама, пад дыктоўкай гэтага самага актопуса, будзе прасiць мяне... Не, чакайце, яна будзе апэляваць да мяне, ужываючы тыя дыктаваныя саладжавыя казённыя словы, каб я дамоў вярнуўся. Абавязкова гэтак будзе. Матка да мяне зьвернецца: вярнiся, сыночак родненькi! I яшчэ ў гэным лiсьце, у адпаведнай форме зьявяцца абяцаньнi, - так, абавязкава абяцаньнi! - што бацькаўшчына, якую яны называюць радзiмай, з радасьцю прыме на ўлоньне сваё гэтага блуднага сына ды выбачыць яму ўсе грахi вялiкiя i малыя, каторыя ён, блукаючы па чужыне, супраць той самай радзiмы нарабiў. Ды тое выбачэньне гэных нiбы грахоў мае наступiць, - заўважце гэта, - толькi пасьля таго, калi я пакаюся, выбачэньня такога ў iх, нiзка пакланiўшыся, папрашу. Значыцца, як усёроўна на споведзi: каюся, каюся, каюся, выбачце мне грэшнаму. Дапусьцiм цяпер, што я маю намер якраз такi крок зрабiць. Бязумоўна, я не зраблю так, але ўявiм сабе такую сытуацыю. За якiя гэта грахi i ў каго я маю спавядацца ды выбачэньня прасiць? Але-ж, не ў каго iншага, як толькi ў маскоўскiх крымiналiстаў, iхных беларускiх янычараў, значыцца тых, што паняволiлi маю бацькаўшчыну, народ запрыгонiлi, зрабiлi жывое пекла ў ёй... Вось каго...
Алесь хiстаўся, хадзiў яшчэ па пакоi.
- Але-ж прашу выбачыць, - адумаўся ён, - я загаварыўся i забыўся пра вас. Пачакайце, калi ласка.
Ён прынёс з кухнi шклянкi, напоўнiў iх садовай вадой зь лёдам, а ў чаркi паналiваў гарэлку.
- Прапаную, за нашае здароўе! - сказаў Алесь.
Выпiлi.
- Прашу ўзяць пад увагу, што мае суродзiчы выгнанцы, уключна са мной, цяпер вядуць вайну. Прызнацца трэба, дзiўная гэта вайна. Наш вораг трымае ў няволi ўсiх заложнiкаў, мае вялiзныя запасы амунiцыi i амаль неабмежаваныя матар'яльныя рэсурсы. Запраўды, мы ня маем амаль нiякiх шанцаў на посьпехi ў такiм няроўным змаганьнi, нi аднаго ў мiльёне. Усёроўна мы робiм рух, быццам б'ёмся, мы нават намагаемся пераконваць свой бок, што маем нейкiя здабычы, пэўне-ж на iдэалягiчным фроньце. Але нiкога тут не абманеш. Хоць не пачуеш пра гэта ад канадыйскага мiнiстра iмiграцыi, мы - гэта значыць бальшыня нас, Беларусаў, пасьляваенная iмiграцыя, - апынулiся тут з палiтычных прычынаў. I ў гэтай краiне мы працуем на грамадзкiм i палiтычным груньце, як нейкiя мiсiянеры. Мы апынулiся тут, каб мабiлiзаваць помач для пакрыўджаных, паняволеных, для тых, якiх бязбожны таталiтарны i крывавы фашыстоўскi рэжым з Масквы вынiшчае мiльёнамi. Мы расказвалi пра лёс паняволеных нязьлiчоную колькасьць разоў. Мы прасiлi зразуменьня, папярэджвалi й асьцерагалi гэтую краiну й цэлы сьвет, што калi камунiстычны ракавы арганiзм ня будзе зьнiшчаны, калi ягоны рост ня будзе стрыманы, дык ён цэлы вольны сьвет паняволiць i зьнiшчыць. Ну i якi з таго вынiк? Сьвет, да якога зьвяртаемся, як казаў адiн калега мой, цынiк "бесится с жиру", ён iз паблажлiвай усьмешкай глядзiць на нас, як на нейкiх дзiвакоў. Ён спакойна прыглядаецца, як некаторыя народы ў камунiстычным ярме ўжо душацца ў перадсьмяротных канвульсiях. Госпадзе мой, чаму Ты адвярнуў ад нас твар свой?
Амаль задыхаючыся ад такой узьнёслай рыторыкi, Алесь спынiўся, прыкурыў новую цыгарэту.
- Я нiколi не ўяўляў таго, што яно гэтак ёсьць! - голасна зьдзiвiўся Нiк.
- Гэта цяжка ўявiць, гэта ня гульня ў гакэй, - стараўся ўсьмiхнуцца Алесь.
- А якую ролю тут Вера Мак iграе? - спытаўся Анды.
- Вера, мая любоў, - заглыбiўся ў iншы сьвет Алесь, - iдэал маiх доўгiх i нязбытых мараў, памагатая ў забойстве вялiкага й выдатнага чалавека. Сымбаль чыстай i незаплямленай красы й прыгожая зьява з камунiстычным чарвяком унутры сябе, мадэль скромнасьцi i шпiён бяз прэтэнзiяў... Гэта, хлопцы, агульна гаворачы, вобраз дзяўчыны, пра якую мова. Я запраўды ня ведаю, цi маю права ёй дакараць. Магчыма, што яна мае нейкае апраўданьне... Цяпер-жа яна зьяўляецца адной нiтачкай, якая вядзе да вырашэньня справы забойства. Аднак, магчыма, што камунiсты ўжо яе прыбралi. Прызнаюся, што вобраз гэтай дзяўчыны ня месьцiцца ў маёй галаве i цяпер. Выглядае, што я сустрэў дзьве дзяўчыны, адну - запраўдную, цела й кроў з усiмi, як прыказка кажа, бародаўкамi; другая - твор майго ўяўленьня, сьцiплая i незраўнаная ў сваёй прыгажосьцi цнотка, ляля, цацанька. Калi-б зьявiлася яна перада мною, засыпаў-бы яе пацалункамi i сказаў-бы ёй, што ўсё тое, што сталася раней, калi нашыя ворагi замардавалi такога выдатнага чалавека, у чым памагла ейная рука - гэта нейкi дурны капрыз цi недарэчнасьць. Iснуем толькi мы з табой, Верачка, мы i нашае каханьне. Iншым разам, калi-б трапiла яна ў мае рукi, хацелася-б выцiснуць зь ейнай мяккай шыi апошняе дыханьне...
