Алексей Толстой - Залаты ключык, або Прыгоды Бурацiны (на белорусском языке)
Калi знiк з вачэй балаган тэатра лялек i сцягi, што развявалiся на ветры, ён убачыў двух жабракоў, якiя панура валаклiся па пыльнай дарозе: лiсiцу Алiсу, што кульгала на трох лапах, i сляпога ката Базiлiо.
Гэта быў не той кот, якога Бурацiна сустрэў учора на вулiцы, а другi, таксама Базiлiо i таксама паласаты. Бурацiна хацеў прайсцi мiма, але лiсiца Алiса сказала яму лiслiва:
- Дзень добры, добранькi Бурацiна. Куды так спяшаешся?
- Дадому, да таты Карла.
Лiсiца ўздыхнула яшчэ лiслiвей:
- Ужо i не ведаю, цi застанеш ты жывым беднага Карла, ён зусiм зблажэў ад голаду i холаду...
- А ты гэта бачыла? - Бурацiна разняў кулак i паказаў пяць залатых.
Убачыўшы грошы, лiсiца мiжвольна пацягнулася да iх лапай, а кот раптам шырока расплюшчыў сляпыя вочы, i яны блiснулi ў яго, як два зялёныя лiхтары.
Але Бурацiна нiчога гэтага не заўважыў.
- Добранькi, харошанькi Бурацiна, што ж ты будзеш рабiць з гэтымi грашыма?
- Куплю куртку для таты Карла... Куплю новую азбуку...
- Азбуку, ох, ох! - сказала лiсiца Алiса, кiваючы галавой. - Не давядзе цябе да дабра гэтая навука... Вось я вучылася, вучылася, а - бачыш - хаджу на трох лапах.
- Азбуку, - прабурчаў кот Базiлiо i сярдзiта фыркнуў у вусы. - Праз гэтую праклятую навуку я вочы страцiў...
На сухой галiне каля дарогi сядзела пажылая варона. Слухала, слухала i каркнула:
- Няпр-раўда! Няпр-раўда!
Кот Базiлiо адразу ж высока падскочыў, лапай збiў варону з галiны, выдраў ёй паўхваста, - ледзь яна вырвалася. I зноў прыкiнуўся, быццам ён сляпы.
- Вы за што яе так, кот Базiлiо? - здзiўлена спытаў Бурацiна.
- Вочы ж сляпыя, - адказаў кот, - здалося - гэта сабачаня на дрэве...
Пайшлi яны ўтраiх па пыльнай дарозе. Лiсiца сказала:
- Разумненькi, найразумненькi Бурацiна, хацеў бы ты, каб у цябе грошай стала ў дзесяць разоў больш?
- Вядома, хачу! А як гэта робiцца?
- Прасцей простага. Пойдзем з намi.
- Куды?
- У Краiну Дурняў.
Бурацiна крыху падумаў.
- Не, я ўжо лепей цяпер дадому пайду.
- Калi ласка, мы цябе на вяроўцы не цягнем, - сказала лiсiца, - тым горш для цябе.
- Тым горш для цябе, - прабурчаў кот.
- Ты сам сабе вораг, - сказала лiсiца.
- Ты сам сабе вораг, - прабурчаў кот.
- А то б твае пяць залатых ператварылiся ў кучу грошай...
Бурацiна спынiўся, разявiў рот...
- Хлусiш!
Лiсiца села на хвост, аблiзнулася:
- Я табе зараз растлумачу. У Краiне Дурняў ёсць чароўнае поле, называецца Поле Цудаў... На гэтым полi выкапай ямку, скажы тры разы: "Крэкс, фэкс, пэкс", пакладзi ў ямку залаты, засып зямлёй, зверху пасып соллю, палi як след вадой i iдзi спаць. Да ранiцы з ямкi вырасце невялiкае дрэўца, на iм замест лiсця будуць вiсець залатыя манеты. Зразумеў?
Бурацiна ажно падскочыў.
- Хлусiш!
- Хадзем, Базiлiо, - пакрыўджана зморшчыўшы нос, сказала лiсiца, - нам не вераць - i не трэба...
- Не, не, - закрычаў Бурацiна, - веру, веру!.. Хадземце хутчэй у Краiну Дурняў!..
У харчэўнi "Трох печкуроў"
Бурацiна, лiсiца Алiса i кот Базiлiо спусцiлiся з гары i iшлi, iшлi - праз палi, вiнаграднiкi, праз сасновы бор, выйшлi да мора i зноў павярнулi ад мора, праз той жа бор, вiнаграднiкi...
Гарадок на ўзгорку i сонца над iм паказвалiся то справа, то злева...
Лiсiца Алiса гаварыла, уздыхаючы:
- Ах, не так гэта лёгка трапiць у Краiну Дурняў, усе лапы сатрэш...
Пад вечар яны ўбачылi збоку ад дарогi стары дом з плоскiм дахам i з шыльдай над уваходам: харчэўня "Трох печкуроў".
Гаспадар выбег насустрач гасцям, сарваў з лысай галавы шапачку i нiзка кланяўся, просячы зайсцi.
- Не шкодзiла б нам падсiлкавацца хоць сухой скарыначкай, - сказала лiсiца.
- Хоць скарыначкай хлеба пачаставалi б, - паўтарыў кот.
Зайшлi ў харчэўню, селi каля камiнка, дзе на ражнах i скавародках смажылася ўсялякая ўсялячына.
Лiсiца ўвесь час аблiзвалася, кот Базiлiо паклаў лапы на стол, вусатую морду - на лапы, утаропiўся на яду.
- Гэй, гаспадар, - важна сказаў Бурацiна, - дайце нам тры скарыначкi хлеба...
Гаспадар ледзь не ўпаў нiцма ад здзiўлення, што такiя паважаныя госцi так мала патрабуюць.
- Вясёленькi, дасцiпненькi Бурацiна жартуе з вамi, гаспадар, - захiхiкала лiсiца.
- Ён жартуе, - буркнуў кот.
- Дайце тры скарыначкi хлеба i да iх - вунь таго цудоўна засмажанага баранчыка, - сказала лiсiца, - i яшчэ тое гусяня, ды два галубы на ражончыку, ды, бадай-што, яшчэ пячоначкi...
- Шэсць штук самых тлустых карасёў, - загадаў кот, - i дробнай рыбы сырой на закуску.
Карацей кажучы, яны ўзялi ўсё, што было на камiнку; для Бурацiна засталася адна скарыначка хлеба.
Лiсiца Алiса i кот Базiлiо з'елi ўсё разам з касцямi. Жываты ў iх надзьмулiся, морды заблiшчалi.
- Адпачнем гадзiнку, - сказала лiсiца, - а роўна апоўначы выйдзем. Не забудзьце нас пабудзiць, гаспадар...
Лiсiца i кот развалiлiся на двух мяккiх ложках, захраплi i засвiсталi. Бурацiна прыкархнуў у кутку на сабачай падсцiлцы...
Яму снiлася дрэўца з кругленькiмi залатымi лiстамi... Толькi ён працягнуў руку...
- Гэй, сiньёр Бурацiна, пара, поўнач ужо...
У дзверы стукалi. Бурацiна ўсхапiўся, працёр вочы. На ложку - нi ката, нi лiсiцы, - пуста.
Гаспадар растлумачыў яму:
- Вашы паважаныя сябры мелi ласку раней устаць, падсiлкавалiся халодным пiрагом i пайшлi...
- Мне нiчога не загадалi перадаць?
- Вельмi нават загадалi, - каб вы, сiньёр Бурацiна, не трацячы нi хвiлiны, беглi па дарозе да лесу...
Бурацiна кiнуўся да дзвярэй, але гаспадар стаў на парозе, прыжмурыўся, упёр рукi ў бокi:
- А за вячэру хто будзе плацiць?
- Ой, - пiскнуў Бурацiна, - колькi?
- Роўна адзiн залаты...
Бурацiна адразу ж хацеў прашмыгнуць мiма яго ног, але гаспадар схапiў ражон, - шчацiнiстыя вусы, нават валасы над вушамi ў яго сталi дыбам.
- Плацi, нягоднiк, а не - дык праткну цябе, як жука!
Давялося заплацiць адзiн залаты з пяцi. Пашмыгваючы ад такой крыўды, Бурацiна пакiнуў праклятую харчэўню.
Ноч была цёмная, - гэтага мала - чорная, як сажа. Усё навокал спала. Толькi над галавой Бурацiна нячутна лятала начная птушка Сплюшка.
Закранаючы мяккiм крылом яго нос, Сплюшка паўтарала:
- Не вер, не вер, не вер!
Ён са злосцю спынiўся:
- Чаго табе?
- Не вер кату i лiсiцы...
- Ды ну цябе!..
Ён пабег далей i чуў, як Сплюшка стракатала наўздагон:
- Бойся разбойнiкаў на гэтай дарозе...
На Бурацiна нападаюць разбойнiкi
На ўскрайку неба з'явiлася зеленаватае святло, - узыходзiў месяц.
Наперадзе паказаўся чорны лес.
Бурацiна пайшоў хутчэй. Хтосьцi ззаду за iм таксама пайшоў хутчэй.
Ён кiнуўся бегчы. Хтосьцi бег за iм следам бясшумнымi скачкамi.
Ён азiрнуўся.
Яго даганялi двое, - на галовах у iх былi надзеты мяшкi з прарэзанымi дзiркамi для вачэй.
Адзiн, нiжэйшы ростам, размахваў нажом, другi, вышэйшы, трымаў пiсталет, у якога дула пашыралася, як лейка...
- Ай-ай! - запiшчаў Бурацiна i, як заяц, кiнуўся да чорнага лесу.
- Стой, стой! - крычалi разбойнiкi.
Бурацiна, хоць i быў страшэнна перапалоханы, усё ж здагадаўся, - сунуў у рот чатыры залатыя манеты i звярнуў з дарогi да агароджы, якая зарасла ажынай... Але тут двое разбойнiкаў схапiлi яго...
- Кашалёк або жыццё!
Бурацiна, нiбы не разумеючы, чаго ад яго хочуць, толькi часта-часта дыхаў носам. Разбойнiкi трэслi яго за каршэнь, адзiн пагражаў пiсталетам, другi абшукваў кiшэнi.
- Дзе твае грошы? - роў высокi.
- Грошы, паршшшывец! - шыпеў нiзенькi.
- Разарву на шматкi!
- Галаву адгрызу!
Тут Бурацiна ад страху так затросся, што залатыя манеты зазвiнелi ў яго ў роце.
- Вось дзе ў яго грошы! - завылi разбойнiкi. - У роце ў яго грошы...
Адзiн схапiў Бурацiна за галаву, другi - за ногi. Пачалi яго падкiдаць. Але ён толькi мацней сцiскаў зубы.
Перавярнуўшы яго дагары нагамi, разбойнiкi стукалi яго галавой аб зямлю. Але i гэта яму было хоць бы што.
Разбойнiк, той, што нiжэйшы, пачаў шырокiм нажом разнiмаць яму зубы. Вось-вось ужо i разняў... Бурацiна злаўчыўся - з усяе сiлы ўкусiў яго за руку... Але гэта была не рука, а кацiная лапа. Разбойнiк дзiка завыў. Бурацiна ў гэты час выкруцiўся, як яшчарка, кiнуўся да агароджы, нырнуў у калючую ажыну, пакiнуўшы на калючках шматкi штонiкаў i куртачкi, пералез на той бок i памчаўся да лесу.
На ўзлессi разбойнiкi зноў дагналi яго. Ён падскочыў, схапiўся за галiну i палез на дрэва. Разбойнiкi - за iм. Але iм замiналi мяшкi на галовах.
Ускарабкаўшыся на верхавiну, Бурацiна разгойдаўся i пераскочыў на суседняе дрэва. Разбойнiкi - за iм...
Але абодва тут жа сарвалiся i грымнулiся вобземлю.
Пакуль яны кракталi i чухалiся, Бурацiна саслiзнуў з дрэва i кiнуўся бегчы, так хутка перабiраючы нагамi, што iх нават не вiдаць было.
Ад месяца дрэвы адкiдвалi доўгiя ценi. Увесь лес быў паласаты...
Бурацiна то знiкаў у ценi, то белы каўпачок яго мiльгаў у святле месяца.
Так ён дабраўся да возера. Над люстранай вадой вiсеў месяц, як у тэатры лялек.
Бурацiна кiнуўся ўправа - гразка. Улева - гразка... А ззаду зноў затрашчала сучча...
- Трымай, трымай яго!..
Разбойнiкi падбягалi ўжо, яны высока падскаквалi з мокрай травы, каб убачыць Бурацiна.
