Кузьма Черный - Вераснёвыя ночы (на белорусском языке)
Старалася яна перамагчы ўсе вялiкiя трывогi свае i заспакоiць неспакойнае сзрца.
Неўспадзеўкi думка адна зноў кальнула яе: "Дзiцянё можна мець i не iдучы за Зыгмуся Чухрэвiча. Я ж сама сабе тут у брата гаспадар. Палавiна ўсяго - маё ж тут. Дый Фэлька - слаўны брат, наўздзiў добры i памяркоўны"...
Але ўсё сплывала пад цвёрдым поступам жыццёвых устанаўленняў. I замест бунтоўных думак прыйшоў спакой душы i сэрца.
Фэлька зваў прайсцi разам па вулiцы. Падхарошыўшыся перад люстэркам, пакiнулi яны Стасюка гуляць з дзецьмi ў зачыненым садзе i пайшлi цiхаю i люднаю па-святочнаму вулiцаю. Пайшлi да Алiмпы i з ёю, каля яе хаты, на вулiцы, селi ўтраiх.
VI
Уночы быў вецер i дождж i шмат атраслося недаспелых антонавак, вiнёвак i бэраў. А назаўтра, у нядзелю, з самага ранку расчысцiлася неба i сонца пачало прасушваць зямлю. Атрэсеныя яблыкi i грушы насыпаны былi ў сенцах каля сцен i пахлi на ўсе сенцы i хату. У хаце ад гэтага здавалася яшчэ шумней i цясней. Гасцей было цэлае застолле. Фэлька пазваў Алiмпу з бацькам i маткаю i Зыгмуся з братам i яго жонкаю. Было падобна на заручыны дзвюх пар. Гаспадарыла каля стала Агата, радасная Алiмпа, смеючыся i паглядаючы Фэльку ў вочы, расставiла талеркi i яшчэ нешта памагла Агаце. Агата села за стол пазней за ўсiх. Алiмпа сядзела каля Фэлькi. Агата каля Зыгмуся. Пiлi вiшнёўку, i Зыгмусь паважна расказваў, што гэты год у яго шмат вiшань, i дрэнна, што нiхто не здагадаўся паставiць настойкi.
- Каму гэта ў голаў, - таксама павольна дапамагаў яму брат.
- У гаспадарстве ўсё добра i ўсё патрэбна, - падтрымлiваў гаворку разбiтны Алiмпiн бацька.
I як падпiў, з радасным захапленнем загаворваў з Фэлькам, ужо, можна сказаць, зяцем сваiм, аб чорным Зыгмусёвым жарабцы. Зыгмусь, не спяшаючы, еў вяндлiну i ўважлiва прыслухоўваўся, што гавораць пра яго гаспадарку. Агата глядзела, як Фэлька глядзеў Алiмпе ў вочы, як ружовiў хмель Алiмпiн твар. Бачыла, як абое яны, падвыпiўшыя, аж млелi адно па адным i не маглi схаваць гэтага. Адварочвала Агата твар на Зыгмуся, а ён слухаў усё, што стары гаворыць пра яго жарабца i зрэдку ўстаўляў слова:
- Але, але, золата, а не конь.
Пасля, як яшчэ выпiлi, старыя i жанатыя распачалi агульную гаворку, Фэлька з Алiмпаю пачалi ўпаўголаса аб нечым гаварыць, а Зыгмусь старацца пачаў выказваць усiм свой погляд наконт коней i садавiны. Агата скоса зiрнула яму ў вочы i заўважыла пабабленую скуру ў яго каля вушэй, доўгiя шчокi i нiзкi лоб пад начэсанымi на яго змочанымi валасамi. Ён глянуў на яе, кiўнуў ёй галавою i зноў узяўся за сваё.
- Зыгмусь, - шапнула Агата.
- Што?
- Зыгмусь.
Ён усмiхнуўся, схiлiўшы ў яе бок галаву. Тады яна ўбачыла тупую санлiвасць яго вачэй i набеглыя ад усмешкi зморшчачкi каля iх. Вусы цяпер не былi падкручаны i, макраватыя, звiсалi кончыкамi валасоў на самыя зубы.
- Божа ж мой, - са смуткам уздыхнула Агата. - Зыгмусь, Зыгмуська...
Падсунулася блiжэй i раптам зноў адсунулася: той ужо зноў гаварыў павольна i стала аб тым, як жарабец яго парваў быў раз пута i паўгоняў аўса стравiў.
- Зыгмусь...
- I аўса шкада, i пакуль я злавiў яго...
- Зыгмусь...
- Не так шкоды, як невыгоды... Што?
Агата глядзела на яго абвiслыя вусы i губы. Ён падсунуўся блiжэй, бязвольна неяк усмiхнуўся, жуючы, можа нават пустым ротам. "Нашто ён пiў, ведаючы, што робiцца гэтакiм, як вып'е?!"
- Зыгмусь!
А Фэлька i Алiмпа гутарылi ўсё пацiху, прыгожыя, радасныя.
- Божачка ж мой...
I раптам устала з свайго месца Агата.
- Куды вы, панна Агата?
Цяпер яна не глянула на Зыгмуся, азiрнулася толькi, выходзячы за перагародку ў кухню. "Iсцi за яго? I каб дзiцё маё было ад яго? Радненькiя ж мае... А Божачка!"
Чула тлум за сталом i скрозь усё голас Зыгмуся:
- Агата... панна Агата?
"Якi ж у яго голас!"
Сцiснула губы, глядзела бязмоўна ў акно. Хiлiўся сонечны дзень да захаду сонца, перад вокнамi сад адкiдаў доўгiя ценi. За сталом усё гаварылi. I зноў чуўся Зыгмусеў голас:
- Панна Агата!
"Чаго ён хоча ад мяне?"
- Панна Агата, я iду шукаць вас.
Чула, як шмаргануўся па падлозе ножкамi зэдлiк, затупалi Зыгмусевы гамашы.
"Гэта ж ён будзе мець права, а так, калi захоча хадзiць за мной..."
Язык у яго трохi блытаўся:
- Панначка Агата!
I так кружылася ў галаве, а гэта моцна стукнула ў мазгах. Усё заварушылася перад вачыма. Яблынавыя ценi i сонечныя лапiны на зямлi заскакалi i пераблыталiся. Закалацiлася сэрца i заныла душа выбухамi вострага суму. Ужо на гэты бок перагародкi стукалi Зыгмусевы гамашы. Тады яна кiнулася ў сенцы, выбегла на двор. Зачынiла за сабою дзверы. I пабегла на прыгуменне. "Куды ж мне?!" На прыгуменнi Стасюк кiдаў палкамi на вераб'ёў.
- Куды ты, цёця?
Думка ў яе з'явiлася раптам:
- Да Асташонка. Iдзi скажы ў хаце, што я да Асташонка пайшла.
- I я з табою пайду, цёця.
- Бяжы ў хату, скажы ўсiм, што я пабегла да Асташонка. Скоранька бяжы.
Агародамi пайшла спакайней. Калацiлася трывожна сэрца, кружылася ў галаве, сплывала патроху ценжар, што гняла душу. Не думаючы, два разы азiрнулася на свой сад. Верхавiнне груш было ясным i зялёным. Заходзiла сонца.
VII
Раставала ноч, як Асташонак прывёў Агату дадому. Яны яшчэ пасядзелi на вулiцы, перакiдаючыся рэдкiмi словамi. Фэлька не спаў - з вулiцы праз акно без фiранкi вiдаць было, як тупаў па хаце, з расшпiленым каўняром белай сарочкi, у камiзэльцы.
- Фэлька, - гукнуў Асташонак.
- Цiха ты.
Фэлька выйшаў на вулiцу, няцвёрда ступаючы разбутымi нагамi, хмельны яшчэ.
- Асташонак, ты?
- Ну як?
- Што?
- Усё.
- Цiха вы, абодва!
Агата ўстала, думаючы калюча ўшкнуць чым-небудзь Фэльку. Маўчалi ўсе трое. Фэлька, трохi збянтэжаны, сказаў:
- Зыгмусь пакрыўдзiўся.
- Зыгмусь Чухрэвiч пакрыўдзiўся! - сказала моцна Агата. - Ты iдзi, загадала Асташонку.
Асташонак пайшоў, развiтаўшыся i з ёю, i з Фэлькам за руку.
"Зараз пачнецца самае важнае, - з сумам падумала Агата. - I няхай сабе пачынаецца што хоча". Пачала шукаць у думках слова, каб укалоць Фэльку.
Але Фэлька падышоў да яе блiжэй, паглядзеў моўчкi ёй у твар i сказаў:
- Ты не крыўдзiся на мяне.
- За што?
- Ты ж думаеш, што я сiлком цябе ўгаварваў iсцi за Чухрэвiча. А яно не гэтак. Не iдзi ты за яго, калi гэтак не падабаецца ён табе... Хто гэта мог падумаць... Нядобра адно, што пакрыўдзiўся ён, такi ж мы з iм дружылi.
- Адкрыўдзiцца, калi табе гэтак хочацца.
- Я памiруся, толькi ты не ўмешвайся больш у гэтую справу.
- Я нiколi не хацела ўмешвацца.
Слёзы душылi яе, i яна пачала плакаць, сеўшы i прыпершыся плячыма да сцяны. Фэлька сеў каля яе. Палажыў руку на плячо, хмельны i расчулены, пацалаваў сястру. Яна плакала цiха. Пачынала свiтаць. Выплакала свае слёзы, рабiлася ёй лягчэй.
- Кiнь ты, не плач. Усё скончылася. Хiба нам кепска жыць на свеце?
- Бяры ты хутчэй сваю Алiмпу.
- Чаму ты гаворыш?
- Хачу табе дабра.
Зноў брат пашкадаваў яе, пагладзiў па галаве. Яна ўстала. Стала на паўзмрочнай вулiцы - прыгожая, здаровая, моцная. Высыхалi на вачах апошнiя слёзы, хараство жаночай усмешкi расцвiтала на твары. Фэлька стаў поплеч з ёю:
- Заснуць з гадзiну трэба яшчэ.
- Iдзi.
- А ты?
- Зараз iду.
Засталася на вулiцы адна.
Яснела неба, вiднела на зямлi. I шкада стала ёй, што адправiла яна так хутка дадому паслухмянага перад ёю Асташонка.
Паволi пайшла ў двор, поўная жаночага хараства. Ледзь прыкметна ўсмiхнулася - як на ўсходзе заружавеў гэты першы прамень маладога сонца.
Ападалi i пахлi ў садзе грушы. Усход рассцiлаў бялiць ружовыя палотны.
1928
Каментары
Друкуецца па зборнiку "Вераснёвыя ночы" /Менск, БДВ, 1929/. Упершыню апублiкавана ў часопiсе "Узвышша", 1928, № 4. Датуецца снежнем 1927 i жнiўнем 1928 года.
