Владимир Дубовко - Пялёсткi (апавяданнi на белорусском языке)
Чыстая праўда!
Дзед Мароз, не чапай гуркi!
Усюды восень прыгожая i багатая, а ў Сiбiры - асаблiва. У перадчаканнi снежнае зiмы, маразоў прырода спяшаецца даць людзям як мага больш асалоды, хараства i пладамi, i барвамi-колерамi. Сотнi адценняў пазлацiстых i чырвоных можна пабачыць на адным узлессi. А ў самой тайзе - грыбы, ягады. Аднымi бруснiцамi несканчоныя прасторы пазайманыя. А рабiны, а журавiны!.. Побач iх гараць-зiхацяць, аж свецяцца сваiм нейкiм казачным святлом незлiчоныя кветкi скрыпеню, кiпрэю, самай цiкавай, самай дружнай таежнай зёлкi. Расце скрыпень вялiкiмi купiнамi, цэлыя паляны займае. Асаблiва любiць ён гарэлыя мясцiны. Колькi пчолы мёду з яго набiраюць-наносяць! Але цiкавы ён яшчэ сваёй самаахвярнасцю. Калi прыходзiць першы мароз, усе крайнiя зёлкi нахiляюцца галоўкамi к сярэдзiне купiны i закрываюць сабой сябровак. Памерзнуць, загiнуць крайнiя, а сярэднiя, як толькi сонейка ўзнiмецца, пачынаюць красаваць так, нiбыта i марозу нiякага не было. I так штодня: гiнуць крайнiя, застаюцца сярэднiя. Бывае, што тыднi два цягнецца такое змаганне з марозам. Толькi калi снегам усё засыпле, тады гiне апошнi скрыпень...
У сiбiракоў ёсць прыкмета, што дзевятнаццатага жнiўня абавязкова бывае першы мароз. Пасля зноў цёплыя днi, але ў гэтую ноч - пiльнуйся.
...Напярэдаднi, гэта значыцца, васемнаццатага жнiўня пайшоў я ў калгасную краму купiць пакосту, дафарбаваць дзе што ў хаце. Ад нас тая крама была за кiламетраў шэсць. Крамнiчыха займалася нейкiмi хатнiмi справамi. Пакупнiкi чакалi колькi часу на вулiцы. Чакаў, трэба сказаць праўду, нецярплiва i я. "Гэта ж так час марнуецца!" - думалася мне. У звязку з гэтай некаторай нервовасцю я не адразу звярнуў увагу на тое, што мяне тузае за крысо пiнжака маленькi хлопчык, тутэйшы жыхар. Тузае i ўсё нешта згадвае Дзеда Мароза ды гуркi. Урэшце я прыгнуўся да яго i запытаўся:
- Што ж табе, мiлы хлопчык, трэба?
Хоць не адразу, але з ягоных слоў я даведаўся вось пра што. Ён, гэты самы юны грамадзянiн, быў ласы да гуркоў. А бабуля яму сказала, што сёння прыйдзе вялiкi Дзед Мароз i забярэ або памарозiць усе гуркi. Вось ён i пайшоў з хаты шукаць таго Дзеда Мароза, каб папрасiць яго не чапаць гуркi. Заўважыўшы ў натоўпе ля крамы вялiкага дзеда з белай барадою, ён i накiраваўся да яго, гэта значыцца - да мяне, i пачаў прасiць, каб я абмiнуў iхнi гарод.
Што рабiць? Прыйшлося, каб супакоiць малога, узяць грэх на душу, выступiць самазванцам першы раз у жыццi.
- Сынок! Iдзi i скажы сваёй бабулi, што я вашых гуркоў чапаць не буду. Усе яны дастануцца на добры спажытак табе!
Той аж затанцаваў ад радасцi.
- Праўда, дзядуля?
- Праўда, шчырая праўда!
Ён пабег да свае хаты, каб прынесцi бабулi такую прыемную навiну.
Калi я расказаў дома пра нашу з iм гутарку, мая жонка пажартавала:
- Прыйдзецца табе iсцi сёння накрываць гуркi ў таго хлопчыка, каб не страцiць свой аўтарытэт перад iм.
Але, на шчасце, у гэтую ноч марозу не было i гуркi засталiся цэлыя без накрывання.
I той бацька, i другi бацька
1
Ён, мой сусед, - каваль. Добры каваль. Асаблiва выдатна ён каваў конi. Самыя наравiстыя, самыя няўрымслiвыя конi ў яго станавiлiся рахманыя, супакойныя, пакорлiвыя.
Паставiў ён сваю ўласную хату, раскарчаваўшы ўсёй сям'ёй вялiзны кавалак тайгi. Але калi ён снедаў або вячэраў, уся сям'я павiнна была толькi глядзець. Нiхто за стол тады не садзiўся. Самыя лепшыя стравы былi яму, кавалю. Абедаў ён у сталовай, дадому не хадзiў. Калi падрос большы сын, стаў каржакаваты, дужы хлопец, вучыўся ў восьмым класе, то пачаў памагаць бацьку, быў у яго за малатабойца. Хадзiлi абедаць разам у сталоўку. Бацька сядзеў ля стала, абедаў, сын - ля сцяны на табурэтцы. Бывала, чаго-небудзь бацька не з'ядаў, адсоўваў на край i коратка даваў загад:
- Даеш!
Сын развiнаў пакуначак, якi яму давала ў кузню мацi, i засёрбваў яго бацькавым недаедкам. Бацька ж каваль, а сын - малатабоец...
Мы пацiкавiлiся, як склалася iхняе жыццё далей. Сын пасля армii дадому не паехаў.
2
У цяжкiя для нашай Айчыны гады, асаблiва ў часе памiж 1918-1922 гадамi, было нялёгка большасцi нашага народа. Пайкi хлебныя малыя, купiць на рынку бадай што не было чаго, а галоўнае - не на што. Але ўсё ж здаралася, што на якi лахман наш бацька нешта выменьваў, прыносiў дадому кавалак хлеба звыш пайковага. Садзiўся ён ля стала, браў у рукi ножык i рэзаў скудны прыдабытак на ўсiх малых, не рэзаў толькi на сябе. Малыя гэта заўважалi i, прымаючы ад яго такi каштоўны дар, як лустачка хлеба, пыталiся:
- Чаму ж ты, тата, не адрэзаў для сябе?
- А вы не ведаеце? Я сваю долю адразу з'еў, калi здабыў, бо, не еўшы, хiба ж я меў бы сiлы прынесцi вам гэта ўсё дадому?
Сцяпан Прохаравiч
Працаваў я ў Сiбiры некалькi гадоў у сталярнай майстэрнi з адным сiбiраком, па паходжанню беларусам. Звалi яго Сцяпан Прохаравiч. Прозвiшча ён меў- Мельнiкаў. Было ў яго адзiнаццаць дзяцей, i з iх толькi адзiн сын. Ды дзяўчаты вясёлыя, прыгожыя, здольныя i да работы i да мастацтва: спяваць, танцаваць. Адна - добры акрабат нават была. А сам бацька якi быў мастак: бондар, саннiк, калёснiк, рымар, паляўнiчы, рыбак, шавец... I зверх усяго музыка, скрыпач. Iграў ён на скрыпцы i сабе i людзям. Прасiлi:
- Прыйдзi, Сцяпане, пайграй.
Хадзiў. А скрыпка - яшчэ бацькоўская, з Беларусi прывезеная...
I вось аднойчы трапiлi мы ўдвух са Сцяпанам Прохаравiчам у аварыю. Працавалi з iм пры невялiчкай цыркулярнай пiле ў сталярнай майстэрнi. А пастаўлена пiла была без афiцыйнага дазволу, на нашу ўласную адказнасць. I вось паадрывалiся нашы прымiтыўныя мацункi, парэзала пiла нам рукi: мне правую, садраўшы мяса з вялiкага пальца, а яму - левую, паадразаўшы па адной фаланзе на пальцах. Заматалi мы свае рукi тым-сiм ды пайшлi да хiрурга. А хiрург, жанчына, - вельмi высокай квалiфiкацыi. Але што найлепшы хiрург зробiць, калi паадразаны кончыкi пальцаў i садраны пазногаць ды мяса да касцi. Ледзь не адняла мне палец зусiм. Сястра медыцынская дапамагла: маладая, дужая, сцягнула мяса з бакоў, а дакторка i прыхапiла iголкай... Так палец i ацалеў.
Сцяпану Прохаравiчу ж i таго няма: зрабiла перавязку, кроў спынiла i ўсё.
- Зарасце, працаваць будзеце. Што для сталяра фаланга або i паўфалангi на левай руцэ? А каб уся рука, лягчэй?
Так яго суцяшала. А ён толькi падтаквае:
- Так,так, вашая праўда.
А калi мы выйшлi з бальнiцы, азiрнуўся ён, нiкога блiзка няма - стаў i... заплакаў...
Я жыў блiжэй ад бальнiцы, чымсьцi ён. Падумаў, што так ад болю ён. Запрашаю:
- Дарагi браце Сцяпане! Пойдзем да мяне, паляжыш, адпачнеш, боль утаймуецца...
- Не, браток, гэты боль не ўтаймуецца навекi. Лепш бы мне пальцы на правай руцэ паабразала, чымсьцi на левай...
Я адразу i не ўцямiў, кажу:
- Ды што ты, Сцяпане! Правая ж рука нам важней!
- Эх ты, брат! Нiяк зразумець не хочаш! Правай рукой я толькi смычок трымаю, а левай жа лады перабiраю. Ды якi ж з мяне скрыпач будзе?
Тады толькi я ўцямiў, што, маючы лiтаральна дваццаць спецыяльнасцяў, якiмi ўладаў, бы прафесар, ён самай галоўнай лiчыў дараваную яму ад прыроды мастацкую, музычную. Яна, значыцца, прыносiла яму i радасць, i адпачынак, i асалоду. А самая вялiкая асалода - свядомасць таго, што ты даеш радасць iншым людзям.
...Прайшло ўжо нямала часу, калi я развiтаўся з тым сваiм сябрам, сiбiрскiм беларусам. Пабачыўшы адну жанчыну з таго далёкага паселiшча, спытаў пра Сцяпана Прохаравiча:
- Як ён маецца, цi iграе на скрыпцы?
Адказала яна, уздыхнуўшы:
- Iграць-то ён iграе, але ўсё нешта не так...
Нездарма тады слёзы пакацiлiся ў яго з вачэй...
Яблынькi
1
Краснаярскi гадавальнiк пладовых дрэваў быў далёка за горадам. Але я не пашкадаваў, што прыехаў, калi зiрнуў на ягоныя багаццi. На кожным кроку, на кожным метры адчувалася, што тут працуюць людзi, закаханыя ў сваю справу. Нiбыта ў нейкай чароўнай казцы, а не на яве разгортвалiся перада мной усё новыя i новыя дзялянкi, адна прыгажэй за другую. Галоўным чынам - яблынi, яблынi i яблынi. Але якiя! Сапраўды думалася, што нейкi ўсемагутны чараўнiк, махнуўшы сваёй чараўнiчай лясачкай, увагнаў у зямлю ствалы дрэваў, пакiнуў на паверхнi адны толькi кроны. Гэтыя кроны распасцерлiся над самай зямлёю. На iх - поўна яблыкаў усялякiх, самых добрых гатункаў, буйных, прыгожых, як у найлепшых нашых беларускiх садах. Для таго каб сашчыкнуць яблык, не трэба падымаць галаву ўгору, браць якую адмысловую жэрдачку, для таго прыстасаваную. Не! Наадварот, трэба, як над гурковай ляхой, прыгнуць галаву, паглядзець на крону i без жаднай жэрдачкi, проста рукамi ўзяць тое, што табе да спадобы... Дзе ж тыя чараўнiкi, што здзейснiлi такое дзiва? Вось яны! Побач са мной! Iмя iм - нашы савецкiя людзi. Яны ж у гадавальнiку стварылi тысячы прышчэпаў для таго, каб сiбiракi маглi мець пры сваiх сядзiбах або ў калгасах чараўнiчыя яблынi...
Я набраў звыш двух дзесяткаў яблынек, трохгадовых прышчэпаў. Мне завiнулi гэтае ўсё адмысловым спосабам, - карэнне паабкручвалi вiльготным мохам, пасля ўсё разам - рагожай. Дарога далёкая. У Сiбiры няма блiзкiх дарог. Самая блiзкая, да райцэнтра, у нас была семдзесят кiламетраў. А я так i не сказаў: навошта такiя яблынькi з нiзенькай кронай. А на тое, каб iх зiмой пазасыпала снегам i не памарозiла.
