Владимир Дубовко - Пялёсткi (апавяданнi на белорусском языке)
Зноў прыходзiць майстар.
- Слухай, браток! Я ж цябе прасiў на прамiлы бог фарбаваць цокаль, а ты не хочаш паслухаць...
- Ды колькi ў цябе тых цокаляў, Iван Сямёнавiч! Адзiн я пафарбаваў. Пойдзем, пакажу.
Выйшлi мы з памяшкання, абышлi вакол дом. Мой майстар лiтаральна аслупянеў.
- Нячысты дух табе якi памагаў, цi што? Не магу зразумець, - вымавiў урэшце ён.
Я не мог больш нiяк устрымацца, засмяяўся i сказаў:
- Памаглi мне гэтыя слаўныя, працавiтыя хлопчыкi. Вось ты iм i падзякуй за такую нечаканую, тэрмiновую i выдатную дапамогу.
Так мой майстар i зрабiў. Пасля неаднойчы ён згадваў пра гэтую маленькую падзею i дужа доўга смяяўся, калi я расказаў яму пра Тома Сойера i самога Марка Твэна. Вось i скажы, што добрая кнiга не памагае нам у жыццi!
Цягнiковая насценная газета
А было гэта ў жнiўнi месяцы 1947 года. Пражыўшы багата часу на Далёкiм Усходзе, ехаў я ў Маскву. Крыху адвык ад вялiкiх гарадоў, людскiх патокаў, нават ад цягнiковага стукату i лязгання. Добра яшчэ, што ў маiм вагоне ехала фактычна адна кампанiя: брыгада з нейкага завода з горада Камсамольска. Ехалi яны прымаць для саўгаса пры сваiм заводзе статак кароў у горадзе Ачынску. У iх былi больш-менш аднолькавыя iнтарэсы, размовы вялiся таксама нейкiя хатнiя. Часам гулялi яны ў карты, у дамiно, у шашкi. А галоўнымi ў iх былi два чалавекi: цэхавы парторг i цэхавы прафорг. Гэтыя таксама час ад часу гулялi ў шахматы. I вось аднойчы, праехаўшы ўжо Аблучча, заходзiць у наш вагон начальнiк цягнiка. Прайшоў ён праз вагон адзiн раз, уважна азiраючы ўсiх i ўсё. Пачакаўшы, iдзе праз вагон другi раз, так жа ўважна аглядаючы i людзей i рэчы. Пасля спыняецца каля прафорга заводскай брыгады i просiць яго:
- Даруйце! Дужа прашу вас, каб вы зайшлi да мяне ў службовы, нумар дзевяць, вагон. Маю да вас просьбу.
Пасля таго падыходзiць да мяне i просiць лiтаральна аб тым жа. Праўду кажучы, мяне гэтая просьба здзiвiла, бо нiякiх спраў з адмiнiстрацыяй цягнiка ў мяне не было i быць не магло. На ўсялякi выпадак я запытаўся ў прафорга:
- А што яму трэба? Чаго ён нас выклiкае? Можа, вы якiя справы з iм мелi?
- Нiякiх спраў з iм не меў. Дагуляю партыю, сходзiм i даведаемся...
Праз некалькi хвiлiн мы пайшлi ў той дзевяты вагон. Адшукалi таго начальнiка. Ён замiтусiўся крыху, выяўляючы ветлiвасць i гасцiннасць. Запрасiў нас сесцi.
Без далёкага адкладу пачынае размову з намi.
- Дарагiя таварышы! Праз два днi Ўсесаюзнае свята, Дзень чыгуначнiка. Нам трэба абавязкова выпусцiць цягнiковую насценную газету. А вы ведаеце, якiя мы пiсьменнiкi, якiя мы мастакi. Тое-сёе панапiсвалi, дзе што нават намалявалi, але з нашай пiсанiнай у звычайны дзень можна выткнуцца, а ў такое свята i думаць няма чаго. Вось мы i просiм вас, каб вы нам дапамаглi...
Я на ўсякi выпадак запытаўся:
- Цi добра ж так будзе? Газета цягнiковая, а мы будзем удзельнiчаць у яе стварэннi?
Але начальнiк не разгубiўся:
- У гэты момант вы паўнамоцныя члены нашага калектыву. Вы такiя ж самыя стваральнiкi газеты, як i мы...
Я тады задаю яшчэ пытанне:
- А чаму вы звярнулiся менавiта да нас? У цягнiку ж поўна людзей, пэўна, не менш тысячы?
- Блiзу таго, - адказвае начальнiк. - Я прайшоў увесь цягнiк ад галавы да хваста, ды не аднойчы, а двойчы. Каторыя пасажыры ядуць, каторыя ў карты гуляюць, каторыя не пацiкавяцца падобнымi справамi ў сваёй арганiзацыi, а не тое, каб на цягнiку...
- Гэта так! - сказаў я i запытаўся ў прафорга, што ён можа рабiць.
- Я добра малюю, - адказаў той.
- У такiм разе я паспрабую што-небудзь напiсаць, - кажу я.
Адным словам, забралi мы ў начальнiка паперу, нататкi, фарбы i пайшлi ў свой вагон, каб пачаць ствараць газету.
Мой напарнiк сапраўды маляваў цудоўна. Карыстаючыся вольным часам, чаго ён не мог бы нiколi мець дома, ён даў такiя малюнкi, не кажучы пра загалоўкi, што iх бы не сорамна было даць у любы друкаваны часопiс.
Пастараўся i я. Аформiўшы i адрэдагаваўшы празаiчны матэрыял, багата нататак я перадаў вершаванымi радкамi: па два, самае вялiкае - па чатыры радкi.
Першыя чытачы i крытыкi былi рабочыя таго камсамольскага завода. Яны аднагалосна ўхвалiлi нашу работу i павiншавалi нас з такiм вынiкам. Паклiкалi начальнiка. Ён, як кажуць у такiх выпадках, аслупянеў: некалькi хвiлiн моўчкi разглядаў газету, пасля чаго запытаўся:
- Гэта для нас? Няўжо такi праўда, што гэта для нас?
- Якiя могуць быць жарты! Вось жа i партрэты вашых работнiкаў!..
- Ну, усё! Гэта газета паедзе ў Маскву!
- Хiба для яе месца не хопiць у Iркуцку?
- Ды не ў тым справа... Яе возьмуць на Ўсесаюзную выстаўку насценных газет...
- Як сабе хочаце, мы сваю справу зрабiлi.
На блiжэйшай станцыi начальнiк цягнiка вывесiў газету на знадворны бок свайго вагона i, пакуль мянялi лакаматыў, пасажыры i цягнiковая абслуга чыталi i разглядалi яе, даючы добрыя водгукi. Гэта ўсё натхнiла начальнiка на такую прапазiцыю:
- Пераходзьце да мяне ў дзевяты вагон! Я вам даю на двух мяккае купэ.
Во ганарар зарабiлi! Ледзьве-ледзьве мы ўтлумачылi, што для нас ганарар добрыя водгукi, што знаходжанне ў сваiм калектыве, - а тыя брыгаднiкi пачалi лiчыць i нас членамi свае брыгады, - i ёсць узнагарода.
Развiталiся мы з iм вельмi добра ў Iркуцку... Там у мяне была перасадка на новы цягнiк.
Галка з гадзiннiкам
У 1947-1949 гадах жыў я ў Мiнгрэлii, на Каўказе. У нашым паселiшчы жыла адна сям'я. Бацька працаваў агратэхнiкам на чайных плантацыях, мацi настаўнiцай у сярэдняй школе. Было ў iх двое дзяцей, хлопчык i дзяўчынка. Вучылiся яны ў ў той жа школе, дзе працавала мацi. Дзецi гэтыя былi добрыя, сардэчныя. Праўду кажучы, дрэнных дзяцей мы там i не сустракалi наогул. Але гэтыя - былi лепшыя з лепшых. Неяк аднойчы знайшлi яны маленькую галачку, якая вывалiлася з гнязда. Пашкадавалi яны, каб гэтую галачку сабакi цi каты не з'елi. Узялi ды аднеслi ў сваю кватэру. Там брат i сястра даглядалi галачку, кармiлi яе, размаўлялi з ёй штодня... Галачка падрасла, стала спраўнай птушачкай. Пачала лётаць. Адлятаючы на платаны да сваiх родзiчаў, яна зноў вярталася да дзяцей. Калi дзецi iшлi ў школу, галачка "ехала" на плячы ў хлопчыка або ў дзяўчынкi. На вялiкай перамене школьнiкi прабавалi кармiць яе, але яна брала ежу толькi ад сваiх гаспадароў. Калi сама яна наядалася, тады брала ежу ў дзюбку i адносiла другiм галкам, якiя сядзелi на блiжнiх дрэвах i ўважна сачылi за ўсiмi падзеямi на школьным дварышчы.
Разам са сваiмi юнымi сябрамi галачка ад школы вярталася на кватэру.
У суседнiм доме жыла сям'я рабочых чайнага саўгаса. Прыехалi яны на заробак з Варонежчыны. У гэтай сям'i было таксама двое дзяцей, але дарослых: хлопец i дзяўчына. Усе яiны працавалi на чайных плантацыях, толькi хлопец крыху гультаяваты быў. Сястра зарабляла добра i, мiж iншым, купiла сабе залаты гадзiннiк. Яна насiла яго на руцэ толькi ў святочныя днi. Вось i ў той дзень, у нядзелю, яна дастала з куфэрка свой каштоўны гадзiннiк, паклала яго на тумбачку, а сама пайшла на панадворак мыцца. Памыўшыся, прыходзiць у пакой, зiрнула - гадзiннiка няма. Нiхто з вулiцы ў пакой не ўваходзiў. У пакоi быў адзiн брат, якi спаў на сваiм ложку.
Сястра раскатурхала яго i запатрабавала, каб ён аддаў ёй гадзiннiк. Той адказвае, што ён нiякага гадзiннiка i ў сне не бачыў.
Прыйшлi ў хату бацькi, узялiся саромiць хлопца. Адным словам, пачаўся вялiкi скандал.
Тым часам на вулiцы пад платанамi гулялi дзецi. Раптам яны заўважылi, што на адным платане сядзiць галачка i трымае ў дзюбiку гадзiннiк. Гэта iх, зразумела, зацiкавiла i яны пачалi выгукваць:
- Галка з гадзiннiкам!
- Галка з гадзiннiкам!
Пачулi пра тое ў хаце, дзе iшла вялiкая сварка. Выбеглi ўсёй сям'ёй на вулiцу. Бачаць - сапраўды галка трымае дзяўчынiн гадзiннiк.
- Трэба хутчэй паклiкаць галчыных гаспадароў!
Як толькi тыя прыйшлi, галачка адразу зляцела з дрэва на дзяўчынчына плячо, а дзяўчынка i забрала ад яе гадзiннiк...
А як галачка ўзяла чужы гадзiннiк? Вельмi проста: яна пабачыла адчыненую фортачку. Пырхнула ў хату - а там на тумбачцы нешта блiскучае, прыгожае. Яна за браслецiк ды на дрэва.
Пра спадчыну далёкiх продкаў
Працуючы, робячы што-небудзь, мы, бывае, забываемся на самыя старадаўнiя спосабы паляпшэння працы, вынайдзеныя яшчэ калi-калi нашымi продкамi. Асаблiва гэта адчуваецца там, дзе няма магутнай тэхнiкi, а работы - нечапанае мора. Але знаходзяцца людзi, памяць якiх трымае ў сваёй глыбiнi такiя спосабы i, у выпадку патрэбы, выклiкае iх на сонечны дзень. Сустракаў я за сваё жыццё нямала гэткiх здольных, мудрых людзей. Работу, на якую большасць трацiла багата энергii, выяўлялася, можна зрабiць пры зусiм малой затраце сiл. Калi хто пачынае рабiць гэтую самую работу больш лёгкiм спосабам, думаеш: "Ой! Праўда! А як жа, чаму ж гэта мы самi не здагадалiся?" У такiх выпадках трэба ў першую чаргу запытацца ў сваёй памяцi, у свайго розуму: "Як лягчэй, хутчэй i лепш зрабiць гэтую работу?" - i толькi пасля такога роздуму пачынаць яе.
Асаблiва мне запомiнiўся, добрым словам не раз яго згадваў i згадваю, адзiн сталяр, уралец Сяргей Аляксандравiч Муратаў. Мне пашэнцiла працаваць з iм не малы час, хоць я для яго быў напарнiк несамавiты: ён - выдатны майстар-сталяр, а я - сталяр звычайны.
