Владимир Дубовко - Пялёсткi (апавяданнi на белорусском языке)
- Вада - па-першае.
- Вады маем цэлую раку Яранку.
- Па-другое - вапна.
- Вапны, ронгiнскай, - было там такое паселiшча Ронгiна, ад якога i пайшла назва вапны, - повен склад.
- А яшчэ - паўгудрон.
- Гэтага дабра пазычым на першы раз у МТС. А больш нiчога? Нi масла, нi мёду, нi яек?.. - пачаў жартаваць старшыня.
- Больш нiчога. Для першага разу - бочка, драўляная мяшалка.
Выйшлi ўсёй кампанiяй на дварышча. Прынеслi вядро паўгудрону, вапны. Эмульсавалi мяшалкай ваду з паўгудронам i пачалi, памешваючы, насыпаць у тую эмульсiю вапну. Лiтаральна праз пятнаццаць-дваццаць марудных хвiлiн першы замес быў гатовы.
Сам наш старшыня, не давяраючы нiкому, намазаў восi i колы ў дрожках, запрог каня i пакацiў па горадзе. Вярнуўшыся праз колькi хвiлiн, вясёлы, радасны, ён здалёку закрычаў:
- Браточкi, не пiшчыць!
Што казаць далей? Рабочы, якi прысутнiчаў пры першым замесе, быў тут жа, на панадворку, прызначаны кiраўнiком новага прадпрыемства, яму дадзена пад гарантыю - "адказваеш галавой!" кнiжачка i двое памагатых.
Праз тыдзень увесь раён быў забяспечаны каламаззю i Яранск пачаў прадаваць яе ў суседнiя раёны, але, што праўда, то праўда, свайго сакрэту нiкому не адкрываў...
Колькi добрых слоў паслана было па адрасу i аўтара той кнiжачкi i людзей, якiя так тэрмiнова i акуратна выканалi заказ на кнiгi!
Сустрэча з лiхiмi людзьмi
Увосень 1934 года тэрмiнова ехаў я з Яранска да Iашкар-Алы. Ехаў я з адным земляком. Было ў нас дзве фурманкi, па адной на кожнага. Пры кожнай фурманцы павознiк. Але дарога такая цяжкая, што магутныя конi ледзьве цягнулi бадай парожнiя калёсы, на якiх былi ўвязаны невялiчкiя куфэркi. Мы iшлi абочынай дарогi, пехатой. Уся наша дарога працягласцю была восемдзесят чатыры кiламетры. А ехалi мы двое сутак. На сярэдзiне дарогi - начавалi.
На другi дзень, калi добра сцямнела, пачалi мы наблiжацца да Iашкар-Алы. Засталося самае гiблае балота, на якiм не так даўно насыпалi высокую дамбу грэблю, а перад ёй, над балацянай рэчкай, - доўгi драўляны мост паставiлi. I вось каля гэтага моста i заселi лiхiя людзi, каб сабраць свой крывавы плён. На наша шчасце, з горада ехаў нейкi чалавек конна. Тыя лiхiя людзi мелiся ссадзiць яго, але ён паспеў уцячы. Параўняўшыся з намi за якi кiламетр ад моста, гэты чалавек хуценька папярэдзiў нас:
- Браткi! Асцярожна! На мосце лiхiя людзi!
Мы адразу спынiлiся. Павознiк мой, чалавек магутнага фiзiчнага складу, выявiў сябе такiм жа магутным баязлiўцам. Адразу ж адшпiлiў рэмень i сказаў, што яму трэба нечага затрымацца ў кустах.
Мой таварыш быў ненамнога смялей майго павознiка. Але затое павознiк майго таварыша - ну, проста герой. Ён толькi запытаўся ў мяне:
- Ты не баiшся?
Я адказаў шчыра:
- Нiкога i нiчога!
- Тады пойдзем так. Я, - кажа той павознiк, - пайду першы, ты за мной, а наш друг, - кiўнуў ён на майго таварыша, - пойдзе за намi. - Тут жа ён адвязаў дарожныя сякеркi - ад свайго i ад майго воза.
Узялi мы з iм па сякерцы i памаленьку кранулiся. Конi iдуць, брыдуць фактычна самi, мы толькi iх панукаем. У той жа час як мага ўглядаемся, што там наперадзе. I вось разгледзелi -чатыры ценi. Стаяць з правага рогу, пры самым пачатку моста. А мы нiбыта нiчога не бачым, iдзём ды на конi:
- Но, косю, но! Хутка адпачываць будзеце... Но!
I вось, калi заставалася метры са два да тых зданяў-ценяў, мой папярэднi кiдаецца ў атаку, не чакаючы нападу. Я за iм. З усяго маху ён б'е аднаго ў бок, скiдвае з грэблi. Я такiм жа чынам збiў другога, i ён пакацiўся з дзесяцiметровай вышынi. Трэцi, мабыць, ад нечаканкi паслiзнуўся сам, пакацiўся за iмi. А чацвёрты толькi гойкнуў:
- Iх тут многа, праклятых! - выскачыў на мост i пабег па мосце, толькi насцiл гудзе. Тым часам конi нашы, не спыняючыся, узышлi на мост самi, колы загрымелi па дрэве. Тут жа з'явiўся мой павознiк. Замацаваўшы свой рэмень на поясе, ён адразу пачаў пытацца:
- Ну, дзе яны? Дайце мне iх у рукi!
Мiмаволi мы ўсе, у такiм страху, пачалi рагатаць. У начной цiшы гэты рогат, пэўна, быў таксама, як зброя. Уцякаючы, злачынцы чулi, безумоўна, яго i, не ведаючы нашых магчымасцяў, ды яшчэ пачуўшы громападобны клiч: "Дайце мне iх у рукi!" - напэўна, паддалi пэнду.
А ў нас - новая задача: што рабiць далей? Мой павознiк i мой таварыш прапануюць тут спынiцца i чакаць свiтання. Павознiк майго таварыша i я прапануем неадкладна ехаць далей. Гэты сапраўдны герой тлумачыць:
- Мы iх, тых людзей, раздражнiлi, паскiдалi ў балота. Яны пойдуць, прывядуць падмогу i падавяць нас у гэтай глушы...
Паслухаўшы ўсю такую размову, я падаў прапазiцыю: свае рэчы перакладваю на другi воз, а яны няхай застаюцца тут да ранiцы цi да палудня - як хочуць. "Смельчакi" не згадзiлiся, i мы неадкладна паехалi далей. Прыехалi памаленьку ў марыйскую сталiцу. Вельмi ўсцешылiся, калi з-за павароту зазiхацелi яе агнi i нашы конi пайшлi па брукаваных вулiцах...
Сiнявокая лекарка
Колькi на свеце ёсць сардэчных, добрых людзей, якiя спагадаюць людскому гору, вялiкае яно цi малое, ды iмкнуцца дапамагчы, не чакаючы, калi аб гэтым iх прасiць будуць...
Па тэрмiновай, неадкладнай справе iшоў я аднойчы ад сяла Шэшургi да сяла Мiхайлаўскага на Вятчыне. Тым шляхам цяпер аўтобусы ходзяць. Але ў той час нiякага руху не было. Праедзе, бывала, адна якая фурманка - ды ўсё. Прыблiзна на сярэдзiне маёй дарогi была невялiчкая вёска. Вёска лясная, вельмi акуратная, чыстая. Каля кожнага дома лаўка для адпачынку. Вокны ўсе фарбаваныя, з прыгожымi лiштвамi. Брамы - з разбярскiмi аздобамi рознымi. Адным словам, надта прыгожая вёска.
Калi я падыходзiў да гэтае вёскi, у мяне нечакана забалеў зуб. Ды такi жудасны боль з'явiўся, што я ледзьве на нагах трымаўся, аж уваччу цямнела. Вось-вось, здавалася мне, самлею. Што рабiць? Вяртацца назад - палова дарогi пройдзена, такi самы адрэзак засталося прайсцi. Ды i справу трэба споўнiць. А iсцi нiяк не магу. Узышоўшы ў гэтую прамежную вёсачку, я сеў на лаўку каля аднае хаты, узяўся рукой за шчаку i толькi-толькi не пачаў лямантаваць.
У гэты момант, - чую я, - рассунулiся рамы над маёй галавой, - у большасцi там рамкi не на навесках, а рассоўныя, - i прыемным дзявочым голасам нехта запытаўся:
- Цi не зубы ў цябе баляць, чалавеча?
Я не адказаў, а толькi прагудзеў:
- Му-гу...
- Пачакай! Я табе iх зараз вылечу!
А я крыху ведаў гэтыя вясковыя лекi. Бывае жартуючы цi вядро вады лiнуць вось так, для здароўя, цi яшчэ якi iншы фокус прыдумаюць. На ўсякi выпадак я адсунуўся на край лаўкi i пачаў насцярожана пазiраць на тое акно.
Аж зусiм з другога боку, з панадворку, адчынiлася брамка i да мяне падышла прыгожая, сiнявокая дзяўчына. Яна трымала ў адной руцэ ножык, а ў другой нейкi свежы, добра вымыты корань. Сеўшы побач са мной, яна акуратна адрэзала танюсенькi скрылёчак ад гэтага кораня, падала мне i сказала:
- Пакладзi на хворы зуб i сцiснi скiвiцы.
Я так i зрабiў. А яна тым часам пачала расказваць мне ўсялякiя маленькiя жарцiкi пра свае падзеi. Гутарку я падтрымлiваў толькi сваiм гудзеннем, каб яна не падумала, што я нейкi няветлiвы. Праз кароткi час зуб мой зусiм супакоiўся, перастаў балець. Так, як, не раўнуючы, наляцiць вiхор, пакрышыць, пакруцiць усе на сваiм шляху i - няма яго, знiк.
Я падзякаваў сваёй выратавальнiцы i папрасiў, каб яна дала мне ў дарогу гэты корань:
- Калi зуб забалiць зноў, я адразу ўтаймую боль.
Але больш гэты зуб у мяне нiколi не балеў. А зелле тое - самы звычайны агародны хрэн. Калi хто надумае лячыць свае зубы гэтым зеллем i яно адразу не паможа, няхай пашукае такую сiнявокую лекарку. Мне думаецца, што галоўная частка лячэння была ў тым, што яна сваёй мiлай гаворкай "замовiла" мне зубы.
Гартаванне цярплiвасцi
Наогул я чалавек цярплiвы. Цярплiвасць у мяне не з'явiлася адразу, як нейкi матчын дар, пры нараджэннi. Яна прыходзiла паступова, у працэсе розных маленькiх i вялiкiх работ, якiя даводзiлася выконваць у сваiм жыццi. Я нiколi не стаўляў перад сабою такую мэту: будзь цярплiвы. Цярплiвасць - гэта не адназначна з пакорнасцю або пакорлiвасцю. Цярплiвасць - гэта мацi вынаходлiвасцi, мацi творчасцi. Няпраўда, што выдатныя творы з'яўляюцца ў адзiн мiг. Яны выказацца могуць у адзiн мiг, але яны раслi, спелi ў сэрцы мастака, можа, не год, а дзесяцiгоддзi. Дам уласны прыклад. Пяць радкоў прачытаў я ў свае маладыя гады ў адным са зборнiкаў Чачота пра тое, як сялянскi сын у Беларусi знайшоў выпадкова кветку папарацi i як паны адабралi ад яго тую кветку, бо ён не ведаў, што з'яўляецца гаспадаром такога цудоўнага скарбу, а яны якраз i ўразумелi тое. Толькi пад канец шасцiдзесятых гадоў я напiсаў сваю "кветку шчасця" на тыя пяць радкоў. Я напiсаў гэтую казку за якую гадзiну часу. А выношваў яе сорак з лiшнiм гадоў, неаднойчы згадваючы пра яе, вяртаючыся да яе, але пакiдаючы яе зноў нерухомай на доўгiя гады. Рамэн Ралан, мiж iншым, казаў: "Цярпi, пакуль ты кавадла, бi, калi станеш молатам". Гэтыя словы не трэба, хоць i можна, разумець просталiнейна. У iх закладзены дужа шырокi i глыбокi сэнс. Добра ён падмацоўвае i сказанае мною.
Але вернемся да цярплiвасцi i да таго, як яна з'явiлася ў мяне, як яна стала адным з маiх рухавiкоў, застаючыся, - якi парадокс! - сама нерухомая.
