Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)
Дрыжаць у золаце асiны,
I гнуцца кiсцi верабiны.
Пчала аб мёду меней дбае,
I спожыць ёй ужо не тая;
Таксама ж вуллi не пустыя:
Раi ўздужалi маладыя
I мёду трохi нанасiлi.
Дык вось кумоў i запрасiлi
На гэты дзень падгледжваць пчолы.
Дзянёк быў цiхi i вясёлы,
Мужчыны зранку падгалiлiсь,
Зусiм-такi падмаладзiлiсь,
У ночвах голавы памылi,
I вусы спрытна падкруцiлi,
Ды мылам iх пашаравалi,
Каб выдатней яны стаялi.
А для гасцей, святой нядзелькi
Надзелi новыя камзэлькi,
А боты так нашмаравалi,
Што проста шляхту касавалi.
- Зiрнiся, дзядзька, у люстэрку:
Хоць завярцi вазьмi ў паперку,
Хоць у сваты едзь, хоць жанiся!
Да дзядзькi жарты паняслiся.
- А ты, Ламук, не выскаляйся,
Лепш нос абцерцi пастарайся
Сапляк, унь, губу ўжо мiнае!
Алеся дзядзька падцiнае.
"Ламук" Алесь спускае вочы:
Сягоння дзядзька не ахвочы
Прыймаць яго такiя жарты.
Алесь жа - хлопец i няўпарты;
Ён моўчкi Костусю кiвае,
Пайсцi на двор з iм заклiкае.
Разблутаць трэба iм пытанне,
Якое ўжо карцiць ад рання:
Калi, каму, дзе пасвiць статка?
- Скажу я вось як табе, братка:
Мы ўдвух з двара пагонiм разам
I папасем пад тоўстым вязам.
Калi кароўкi папаўнеюць,
Бакi iх трохi пакруглеюць,
Тады запусцiм на балота.
I... закiпiць у нас работа:
То ты, то я - на перамену!
I дзе я толькi мёд той дзену?
Жывот зрабiць хiба ў дзве столкi,
Як мех Баландзiшын на зёлкi?
I хлопцы ў згодзе жартавалi
Ды ў лес за рэчку паглядалi.
Пазбыўшы важнае пытанне,
Чакалi першага спаткання
З гасцьмi, якiх сюды наедзе,
Мо ўжо хто клыгае з iх недзе.
Малыя дзецi i дзяўчаткi
Вярцелiся больш каля маткi;
То часам ёй чым памагалi,
А часам проста замiналi.
У ўсiх была тут думка тая,
Што дзень сягоння не звычайны,
А дзень асобны, разнастайны,
Якi ў год толькi раз бывае.
На гэты дзень i сама хата
Была прыбрана зухавата:
Памыты лавы, стол, падлога,
А каля покуця святога
Дзве сцены клёнамi убраны;
Абрусам белым стол засланы,
Святых паперай агарнулi
Яны лагодней нейк зiрнулi,
Як бы iм вельмi падабалась,
Што iм увага аддавалась.
Мужчыны зараз па сняданнi
Пайшлi ў гумно на спачыванне
Аддаць мiнуту для дрымоты.
Прыветна скрыпнулi вароты,
З вясёлым шумам расчынiлiсь,
Ў гумне мужчыны прыпынiлiсь.
Ўсяго паўнютка, хвала Богу,
Збажынкi новай i мурогу.
Здавалась, стрэхi i пярылы
Ўсяго трымаць не мелi сiлы,
Бо з двух бакоў над самым токам,
Калi на iх ты кiнеш вокам,
Сянцо, збажынка навiсала.
Тут лугам, полем патыхала,
А на гваздзi ў таўшчэрным шуле
Цапы вiселi, бы заснулi.
А вiлы, граблi i мяцёлкi,
Малацьбiтовы прыяцёлкi,
Каля варот адны стаялi
Таксама працы ўжо чакалi.
- У нас сяголета - свяцiся!
- Так, дзякуй Богу, паджылiся.
Эх, брат Мiхась, была б то ўласнасць
Зямля ўся гэта, сенажацi!..
Чаго б жадаць тут болей, браце?
I лес, i паша, неба яснасць,
I чысты дух, i рэчка Нёман...
Куток павабны тут захован!
- Э, каб гэта свая ўлада!
Нашто б i лепшая пасада?
Мiхал выразна замаўкае
I торпы вокам акiдае.
- Так, брат! падумаць моцна трэба,
Само не звалiцца нам з неба,
Каб мець больш пэўны свой прыпынак
I мець у ўласнасцi будынак...
I так яны разгаманiлiсь,
Што й на салому не лажылiсь.
I ўсё ж не бацькаўшчына гэта:
Жывеш дачасу, з лета ў лета,
А лiха вынiкне якое
Падумаць жудасна пра тое...
Чаго ж у жыццi не хапае?
Дзе гэта сiла, дзе моц тая,
Што перашкод сабе не мае
I ставiць зразу ўсiх на ногi,
Вядзе на вольныя дарогi
I свет прасторны адчыняе?
- Дзве рэчы трэба мець, каханы!
Адна рэч - розум выхаваны:
Умець прадгледзець, прылаўчыцца
На цвёрдым грунце закрапiцца.
Другая рэч, Антось харошы:
Таксама трэба мець i грошы,
Мiхал прамовiў цiхiм басам.
Алесь i Костусь гэтым часам
Гасцей пад дубам вартавалi
I мiж сабою жартавалi.
- Згадай, Кастусь, -Алесь пытае,
Хто першы ў госцi завiтае?
- Ну, хто ж? вядома - Юрка, дружа.
- Чаму? - Бо мёд ён любiць дужа,
А там, глядзi, Язэп прыпрэцца
I Фабiян з iм з Каралiны...
Падвып'юць, ведаеш, мужчыны,
Ото гаворка распачнецца!
А там Кандрат вазьмецца ў бокi,
Напэўна пойдзе ён у скокi;
Яго Ялэўка падтрымае,
А Вухiн песню заспявае:
"Пi гарэлку, суседзе!.."
- Глядзi, глядзi! хто гэта едзе?
Алесь ускочыў, пазiрае
I локцем Костуся таўхае.
- Ды гэта ж Вухiн, брат! ён самы!
I хлопцы кiнулiся ў браму,
Бягуць навыперадкi ў хату.
- Ўжо Вухiн едзе! Вухiн, тата!
- Цыц! не смець казаць мянушку,
А то знiму на вас папружку!
I бацька бровы пасувае,
Пiльчак чысцейшы адзявае,
Iдзе на двор для прывiтання
I для пачэснага спаткання.
Андроцкi-Вухiн пад'язджае
I так каня свайго спыняе,
Як бы супыну конь не мае,
Хоць конь, як вол, непаваротны
I бегчы ўжо не так ахвотны.
Кадушка-Зося сонцам ззяе;
Мiхал ёй злазiць памагае.
Яна ж, як глiна, надта цяжка,
Пад ёю крэхча каламажка.
- Ну, проша ў хату! проша, кумка.
Глядзiць бутэлька з яе клумка.
Уперавалку, як бы качка,
У хату йдзе кума-сваячка.
Тут гаспадыня выбягае,
Ёй дзверы ў сенi адчыняе;
Кабеты тварамi самкнулiсь
I так прыемна усмiхнулiсь,
Як бы злучылiся дзве рэчкi,
Гарохам сыплюцца славечкi.
- А дзе ж мая дачка хрышчона?
Спытала Зося. - Дзе Алёна?
Ваўчком Алёнка пазiрае;
Яе тут Зося абнiмае,
Гасцiнцам дзеўчынку трактуе,
Яе i песцiць i цалуе,
У вочкi ёй глядзiць прыветна
Сама Яхiмiха бяздзетна.
Алесь пад гэты шум вiтання
Разгледзеў клумак ўвесь дазвання
I шэпча Костусю на вуха:
- Там, брат, гарэлка-весялуха,
I каравай, i сыр, як плаха.
Калi б не ведаць таго страху,
Ось бы дзе можна пажывiцца!
Але чакайце: даляжыцца,
I каравая закаштую,
Цябе таксама пачастую!
I хлопцы толькi пасмяялiсь
Ды вон за дзверы паiмчалiсь.
Яхiмаў воз ужо прыбралi,
Каня на лейцы навязалi
Ў кустах альховых каля дуба,
Дзе пагуляць было так люба.
Яшчэ счакаўшы з паўгадзiны,
Язэп прыехаў з Каралiны.
Жыхар заможны i выдатны,
Ва ўсiм прыкладны, акуратны
I ў гаспадарцы, i ў банкеце,
Ў паноў быў нават на прымеце,
Такi уважны i шляхетны,
Далёка ў воласцi прыметны.
Хоць не шляхецкага ён роду,
Але падтрымлiваў iх моду,
А гаспадыняй меў дваранку,
Вельмi панадную шляхцянку,
З прыгожым тварам, з тонкiм станам,
Жыў у фальварку Язэп панам
I гаспадарку вёў умела.
Само сабою зразумела,
Яго спаткалi тут пачэсна
Гаспадары з гасцьмi сумесна.
А там Кандрат каня сцябае.
"Гэ, смерць турэцкая!" - гукае.
Як толькi згледзелi Кандрата,
Загаманiла зараз хата...
- Ну, вот i бортнiк наш iмчыцца,
Усiх насмешыць, раскрычыцца:
"Ноль! смерць турэцкая! мякiна!"
Кандрат жартлiвы быў мужчына
I каля пчолак хадзiў смела,
Бо надта добра ведаў дзела
(Прынамсi, гэтак тут казалi,
Калi Кандрата разбiралi).
Прыехаў з маткаю старою,
Якую зваў часцей савою.
Худы, высокi, сухарлявы,
Для ўсiх жаданы i цiкавы,
Вайшоў Кандрат i павiтаўся
I пра здароўе распытаўся.
Дарота, Пальчыха старая,
Таксама хлебам дом вiтае
Такi ўжо звычай беларускi,
У клумку выпiўка, закускi.
Калi ўсе госцi пазбiралiсь,
Антось з Кандратам пажагналiсь,
Ўзялi i ночвы, i куродым.
- Ну, памажы, святы Мiкодым...
Куды ты лезеш? ось, дурная!
Кандрат з пчалою размаўляе,
А пчолка, нiбы ў павуцiне,
Ў яго заблуталась шчацiне.
Злавiў пчалу i адкiдае,
Даўжнiк павольненька вымае.
- Ах вы, гультайкi! плястры голы,
Хоць вы даўно старыя пчолы...
Дай дыму iм! дай, дай iм дыму!..
Га, трохi ёсць! давайце выму,
Кандрат дзялянкi падразае,
I крэхча, бедны, i пацее,
Пчала ад дыму бы п'янее,
Ў галовы далей запаўзае.
- Насiлi, бедныя, збiралi,
А мы ў мiнуту ўсё забралi,
Тут пчолкам шчыра спагадаюць
Ды новы вулей падглядаюць,
Пакуль усiх не перабралi
I ночвы мёду не надралi.
Гудуць пакрыўджаныя пчолкi,
Бы плачуць, бедныя саколкi,
Што праца iх неспадзявана
Людскою хцiвасцю забрана.
Прынеслi ночвы мёду ў хату.
На долю выпала Кандрату
Дзялiць мёд гэты мiж кумамi,
Жанкi iдуць сюды з збанамi.
Тут смех i жарты, таўканiна
Найцiкавейшая часiна!
I стол тым часам накрываюць,
Гасцей шумлiвых запрашаюць,
Садзяцца госцi, ды не зразу,
За стол не лезуць для паказу,
Бо так шляхетнасць вымагае.
Iдзе тут спрэчка немалая,
Калi пачнуць тут адмаўляцца:
- Сядай, Язэп! - Няхай садзяцца,
А я прыткнуся потым з краю.
