Владимир Дубовко - Пялёсткi (апавяданнi на белорусском языке)
Усе малыя пачалi дружна смяяцца. Смяюцца дзецi, смяюцца бацькi. Нiчога не засталося нам больш рабiць, пачалi смяяцца i мы. Насмяяўшыся ўволю, бацька кажа нам:
- Мядзела ў тым баку, адкуль вы да нас прыйшлi! Зразумелi цi не? Калi зразумелi, захацелi есцi - можаце ў нас папалуднаваць. Да захаду сонца вы паспееце дадому лёгенька.
Так мы i зрабiлi. Выпiлi ў iх па кубачку малака, з'елi па лусце хлеба, падзякавалi i мелiся iсцi. Але Антось усё ж запытаўся:
- Дзядзька! А чаму вы нам адразу не сказалi, што мы заблудзiлiся, а паклiкалi сваю гаспадыню, яна ж - усiх дзяцей?..
- Эх ты! Ты гадзiны дзве пахадзiў па пушчы, i табе маркотна стала. А яны тут жывуць колькi часу, бачаць толькi, як вазы на Вiлейку iдуць. Цi ж такiя хлопцы цi дзяўчаты калi дарогi пытаюць? Для iх сустрэча з вамi маленькае свята i... навука, каб яны самi лепш дарогi пiльнавалiся.
Спадабалiся нам i самi гаспадары, i дзяўчаткi асаблiва. Разы са два мы зноў траплялi на тую смалакурню "памылкова". А зiмой Рохка i Дворка прыехалi вучыцца ў нашу школу. Сустрэўшыся з iмi ў школе, мы неаднойчы смяялiся, успамiналi нашу першую з iмi сустрэчу...
Лось на Кухтавай гары
Вайна 1914 года наблiжалася да нас шпаркiмi крокамi. Нядаўна мы чулi пра Варшаву, пасля пра Гродню, а тут зямля задрыжала i застагнала i ў нас на Манькаўшчыне. Народ збянтэжаны. Улады нiякай не засталося. Некуды знiклi i папы, i ўраднiкi. Дзiва што! За Туянiхай баi. Гэта значыцца, за тры-чатыры кiламетры ад нашае вёскi. На фурманках з чырвонымi крыжыкамi вязуць параненых. Некаторыя iдуць-брыдуць пехатой. Адзiн iдзе, а вiнтовачны затвор прабiў яму шчаку i вiсiць так на твары. Мала таго, гэты самы паранены, узяўшыся за штык, валачэ за сабою вiнтоўку без таго затвора.
- Дзядзечка! Табе ж цяжка! На лiха табе гэтая вiнтоўка?
Праз скрываўлены рот чуецца хрып:
- Нельга... Вiнтоўка - святая рэч... Трэба аддаць яе начальству...
Праз усю ноч у нашай вёсцы людзi не спалi, хiба толькi малыя дзецi. Вёска наша - на ўзгорку, i з гэтага ўзгорка добра вiдаць, як заходнi небасхiл палымнее чырвонай, агнявой дугой. Хто на зямлi, хто на якой бэльцы, так i прадзяжурылi нашы аднавяскоўцы ўсю ноч.
Што будзе? Што можа выратаваць людзей?
Пачало днець. Стала неяк золка. Не нагрэлася паветра i ад першых пазлацiстых промняў, якiя пайшлi з усходняга неба на нашу засмучаную зямельку. Гэтыя промнi асвятлiлi i верх невялiчкае гары, якая стаяла перад нашай вёскай зусiм асобна i якую спрадвеку звалi ўсе Кухтавай гарой. А якi такi Кухта даў сваё прозвiшча гэтаму кавалку зямлi - нiхто з нашых людзей не чуў i не ведаў.
Але на Кухтавай гары, зусiм побач вёскi, людзi пабачылi ў першым сонечным праменнi вялiкага, магутнага, прыгожага лася. Гэты лось выйшаў з занятай ворагам пушчы, прайшоў колькi мiль праз палеткi, пералескi i шукаў сабе паратунку на нашай зямлi. А яго, таго паратунку, i тут не было: адзiн наш аднавясковец вомiльгам злётаў дадому, прынёс стрэльбу, нацэлiўся на таго лася i меўся спусцiць куркi, але дзядуля адзiн схапiў ягоную стрэльбу за рулю ды вобземлю.
- Ты што, нягоднiк, замыслiў? Лось iдзе ад ворагаў да сваiх людзей ратавацца. А якi ж ты для яго свой? Ты не лепшы ад таго ворага. Ты, можа, раней гэтага лася ў магiлу ляжаш. Пайшоў прэч адсюль!
Забраў той стралец сваю стрэльбу i схаваўся за людзей. Тым часам сонца, як сiмвал святой надзеi, узнялося вышэй. Яно залiло сваiм святлом i нашу вёску i таго прыгожага магутнага лася. Стоячы на Кухтавай гары, ён паварочваў галаву на ўсе чатыры бакi свету. А людзi глядзелi i глядзелi на яго. Урэшце ён павярнуў галаву на Бубнава, памаленьку спусцiўся з Кухтавай гары i пайшоў у лес.
Усе з палёгкай уздыхнулi ўслед.
- Не кажы, што звер! Глядзi, якi правiльны кiрунак узяў. Цяпер пойдзе з лесу ў лес, а там - у вялiкую пушчу. Нiякi вораг яго не здагонiць...
Найлепшымi пажаданнямi праводзiлi мае аднавяскоўцы ляснога земляка ў ягонае выгнанне...
Акоп за токам
Паснедаўшы, тата кажа маме:
- Ты тут упраўляйся, як здумаеш, а мы з Уладзiкам пойдзем за токам акоп капаць. Нават лясны звер, лось, пайшоў ад вайны ратавацца. На зямлi няма ратунку, мабыць, i не будзе.
Пабралi мы рыдлёўкi. Бацька хутка вызначыў пляцоўку: метраў пяць ушыркi, метраў сем даўжынёй.
Капаем. Зямля за токам - суцэльны глей. Добра, што праходзiў дождж. Ды i к восенi час. Грунт стаў нейкi вохкi. А тут вайна падганяе. Не, не, ды здрыганецца зямля ад гарматных выбухаў. Агню, праўда, не вiдно, бо сонца ж свецiць. Капаем мы, капаем удвух. Абодва цягучыя. I выкапалi мы ўжо метры два ў глыбiню..
Прыходзiць да нас сусед.
- Мiкалайка, браток! Што ж ты гэта замыслiў? Навошта ж ты хлопца малога мардуеш? Няўжо ты думаеш ад вайны схавацца? Каму што суджана, той сваё i атрымае: хоць у акопе, хоць на печы.
Бацьку надта абрыдла слухаць такое, ён i адказвае:
- Суседзе! Не хочаш капаць самастойна, не хочаш памагчы мне, не капай i не памагай. Толькi глядзi, сюды ратавацца не прыходзь, бо ў нас месца мала будзе i для сваёй сям'i... Iдзi, браток, дадому i там чытай свае пацеры...
А мы капаем i капаем. Нават у хату палуднаваць не хадзiлi. Мама прынесла сюды, к яме.
Елi, запiвалi раўгеняй, квасам такiм, ды зноў капаць.
I вось яшчэ за гадзiну якую да захаду сонца мы скончылi капаць. А былi ў таты назапашаны дылi сухiя. Нацягалi мы iх у два рады замест столi i страхi, саломай заслалi ды зверху - зямлёй... Зрабiлi акуратна i ўваход. А тым часам снарады пачалi рвацца на нашым полi. Першая ахвяра: адбiла палову хаты, пабiла печ i забiла самога гаспадара ў нашай вёсцы. Хутчэй перанеслi мы коўдры, падушкi, такi-сякi посуд, хлеб, муку, вядры са два вады, а пасля i малых перавялi ў гэты акоп. Запалiлi газоўку. Стала так, што i жыць неяк можна. Мама пачала малiцца перад iконай, якую прынесла з хаты.
Раптам чуем стукат-грукат каля нашага сховiшча i нiбыта знаёмы голас:
- А Мiкалайка, а браток! Няўжо ты пакiнеш мяне з малымi дзеткамi на пагiбель, няўжо не прымеш у сховiшча сваё?
- Хто гэта? - пытаецца бацька. Нават не паверыў ён, што гэта той самы сусед Хведар, якi некалькi гадзiн таму назад з'едлiва кпiў з нашае работы, не кiнуў нi аднае рыдлёўкi зямлi на гэтым месцы...
Што ж цяпер будзеш рабiць?
- Залазьце!
I стала нас усiх у гэтым сховiшчы трынаццаць душ. Тым часам сцямнела, i агнi вакол сталi зыркiя, выразныя. А выбухi тыя - раз за разам. I чуем зноў, што ў канцы нашага гарода, пад плотам нехта па-жыдоўску богу молiцца. Бацька высунуў галаву, паслухаў - Мiхол, манькаўскi карчмар, са сваёй дачушкай Рахiлькай! Выявiлася, снарад трапiў у карчму, зруйнаваў i запалiў яе. У агнi загiнула Мiхолава жонка i ўсе дзецi. Застаўся нейкiм дзiвам ён з Рахiлькай. Прынялi i iх у сваё сховiшча.
Стала нас усiх пятнаццаць душ. Так мы i жылi ў яме колькi дзён, пакуль на нашым полi ды за лесам грымоты стаялi. Гатаваць страву было нельга. Мацi разводзiла ў вядры вады муку. Гэтую балтушку i пiлi.
Як мая мацi мелася канчаць вайну
У нашу вёску прыехаў першы конны нямецкi дазор. Праехалi моўчкi, з доўгiмi пiкамi, у касках са штычкамi ды яшчэ з накладачкамi на канцах штычкоў праз усю нашу вёску. Не кажучы нашым людзям нi "дзень добры", нi "бывайце здаровы", яны спынiлiся ля канцавой хаты. Пазлазiлi з коней. Нерассядланых папрывязвалi да плота. Чатыры коннiкi зайшлi ў хату i пачалi палуднаваць. Пяты, старэйшага веку, узлез на саламяную страху хаты, лёг на яе i пачаў праз бiнокль азiраць вялiкае паўкружжа: ад манькаўскай дарогi аж да калееўскага поля. Нашы людзi паглядзелi, паглядзелi на iх з-за вуглоў ды i паразыходзiлiся ў розныя бакi: то ж восень, трэба канчаць прыбiраць усё з поля.
Iдучы вулiцай, затрымаўся мiжвольна ля канцавой хаты i я. Мяне цiкавiлi i нямецкiя конi, i нямецкiя пiкi i, зразумела, самi немцы.
Нямецкi салдат, якi ляжаў на страсе, крыкнуў мне:
- Хадзi сюды!
Нямецкую мову я крыху вывучаў i прымiтыўныя сказы i звароты ведаў. Я ўсё ж запытаўся:
- А што вам трэба?
- Хадзi сюды, не бойся, - паўтарыў ён.
Палез я на страху.
- Кладзiся побач! - скамандаваў ён мне i, не здымаючы са сваёй шыi раменьчыка, падсунуў мне бiнокль.
Бiнокль быў цудоўны. Трэба думаць, што яны прадавалi для расейскай армii не такiя бiноклi, бо праз тыя я глядзеў раней i таго не бачыў. Праз гэты бiнокль я пабачыў, здаецца, кожную лiсцiнку на ўзлессi... "О-ё-ёй! падумалася мне, - маючы такi бiнокль, можна са сваёй печы бачыць, колькi ў лесе за ноч грыбоў нарасло..."
Тым часам немец адкруцiў вечка сваёй паходнай пляшкi i пачаў налiваць у яго нейкi руды, цёмны напiтак. А я ж чытаў у прыгоднiцкiх раманах, што ўсе пiраты, заваёўнiкi насiлi пры сабе пякельны ром, якi абпальваў вантробы ў тых лайдакоў, калi яны пiлi яго. Мне i падумалася, што ён хоча пачаставаць мяне тым пiрацкiм ромам.
Я адразу на ягонае запрашэнне выпiць адказаў:
- Дзякую! Я не хачу пiць.
- Пi! Гэта - кава, добрая кава.
- Мы не спажываем каву, - пачаў я адмаўляцца зноў.
- Ну, я ж частую цябе, пi!
Тады мне прыйшлося ўзяць, выпiць i падзякаваць яму, хоць сапраўды ў нашай сям'i каву не пiлi, уважаючы больш гарбату з чабору, лiповага цвету або яшчэ якiх iншых зёлак. Гутарка ў нас дужа не разгортвалася, бо ў мяне быў абмежаваны запас слоў, а яшчэ ж - я насцярожана трымаўся, не забываючыся, што побач са мною ляжыць прадстаўнiк варожай армii. Тут жа ён дастаў з кiшэнi свайго мундзiра кнiжачку, а з яе - некалькi фота.
