Сократ Янович - Сьцяна (на белорусском языке)
Настрой быў дрэнны.
- Лечысься ты?
- Лекары, ведаеш, Сьцяпан, бы тыя адвакаты: так i паглядаюць на жменю, так i паглядаюць! - Цяпер п'ю зельле... Нямаш мне варункаў хварэць: зяць будуецца, - i, стрымана памаўчаўшы, запытаў: - А ты, Сьцяпан, не задумаў сабе - вiлу?
- За што, братка?
- А цесьць у цябе ад чаго? - маршчыны на яго твары склалiся ў кашэчую ўсьмешку. - Зь iм, ведаеш, Сьцяпан, мала хто роўня ў Беластоку. Цiхенькi ён ды ўдаленькi! Ты, вазьмi, трасянi яго добра, а грошы зь яго, сам пераканаесься, пасыплюцца, бы дзiчкi з грушы. Адну дачку маючы, ён можа даць...
- Ат, стары й так даволi наклапацiўся, пакуль яе, Кiру, выгадаваў, Сьцяпана непрыемна ўразiла тая непасрэднасьць, зь якой гэты чалавек у гадох падказваў яму нешта й без таго грубае.
- Дачку то ён не гадаваў, Сьцяпан. Яго дзяцьмi зьяўляюцца iнтарэсы, - ужо пляткарыў ён перад Сумленевiчам. - Не было такой справы, на якой твой цесьць не зарабiў. Яго, мабыць, i цяпер ты мала бачыш дома?
Сьцяпан нiчога не адказаў яму.
- Ведаю я яго, бы таго каня лысага... Баба расставiла на стале шклянкi з гарбатай, пiрог на залочаным паўмiску, срэбную цукарнiцу, павiдла ў крышталёвым начыньнi, вiшнёвае. Талерачкi, памаляваныя ў яскравыя ўзоры, прасьвечвалiся далiкатнай тонкасьцю. Каля гарбатных лыжачак ляжалi пляскатыя мiнiяцюры лапатак; Сьцяпан дадумаўся, што iмi трэба браць порцыi пiрага (ён пачакаў, каб падгледзець у гэтым гаспадара). Былi й чырванашчокiя яблыкi, скрыгелiкi лiмонаў i яшчэ штосьцi.
- Я, во, прыйшоў да цябе са справаздачай камiсii, - Сьцяпан дастаў з партфэлю паперы. - Ужо перапiсаная, - ён адставiў далей пасудзiну з павiдлам, непрапарцыянальна цяжкую. - Чытай гэта й падпiсвай.
- Ага, - пасмутнеў Вiця. - Ага... Саладзi, ведаеш, Сьцяпан, гарбату. Калi ласка, саладзi сабе...
Пiрог хатняга вырабу смакаваў адмыслова. Крохкi, ён раскошлiва распускаўся ў роце, выклiкаючы цягучы сьлiнацёк. "Калi ён пра нiшто яшчэ ня чуў падпiша", - заключыў пра яго Сьцяпан, набiраючы павiдла, якое рыхтавалi, вiдаць, паводле асаблiвай рэцэптуры: ягады вiшняў, цэлыя, аказалiся зусiм сьвежымi. Былi яны хрумсткiмi. (У прыгарадах i прадмесьцях гатуюць павiдла няўмела, па-сялянску мазяватую гушчэчу, сцукраваную.)
- Ага... Ну, моцна напiсана! - Вiця працягнуў руку па акуляры, што ляжалi на этажэрцы. - Гм... Адразу пазнаць тут стыль Сумленевiча: просьба гучыць як ультыматум, - блiснуў ён кпiначкай.
- Рэвалюцыйная стылiстыка, браток, - пацяплела Сьцяпану.
- Ну, а што новага чуваць у каапэратыве?
- Пахварэў ты ўсяго дзень i ўжо думаеш, што безь цябе там усё завалiлася? - Сьцяпан, жэстам бесклапоцьця, выбраў сабе яблык. - Нiхто й ня ўспомнiў пра цябе. Быў. Няма.
- Так, - яму падаўжэў нос. - Ну, а як ацанiлi працу камiсii?
- Камiсii? - Сьцяпан засьмяяўся. - А я думаў, што гэта яна - ацэньвае. Каму ў галаве, брат, наша камiсiя? Старшыня, вось, заняты старшыняваньнем, кiраўнiкi кiраваньнем, бухгальтар лiкамi, i гэтак далей, - знарочна падняў ён руку з гадзiньнiкам. - Ого, ужо першая гадзiна! Час мне йсьцi. Ну давай, братка, падпiсвай справаздачу. Хопiць гэтай распусты за гарбатай.
Гаспадар абмацаў кiшэнi пiнжака.
I Сьцяпан зразумеў, што ён ня знойдзе аўтаручку або даўгапiс.
- Пазычу табе сваю... - сказаў ён да Вiцi, якi, як бы ў выдказ на гэта, абцiх, бы той, каму ўжо ўсё роўна.
Але, як на тую бяду, Сьцяпан ня ўзяў з сабою хаця-б алоўка.
- Ведаеш, Сьцяпан, я падпiшу заўтра. На працы. Ну, ведаеш, якая розьнiца: сёньня цi заўтра? Я-ж, як бачыш, цалкам здаровы... З раньня, ведаеш, Сьцяпан, я пазваню табе, прыйду й падпiшу. Ну, усё ў парадку, - ён ветлiва праводзiў госьця да дзвярэй. - Дзякую табе за тое, што ты наведаў мяне, i прабач мне, калi што ня так было... Ведаеш, Сьцяпан, зяць мой будуецца...
Сабака люта брахаў.
Пайшоў паркi, густы дождж.
Сьцяпан, тулячыся да платоў з навiслым гольлем дрэваў, дабраўся ўздоўж iх да Антанюкоўскай артэрыi, якраз блiзка прыпынку, на якiм сеў у "дзевятку" ледзь уцiснуўся ў перапоўнены аўтобус. З мокрых плашчоў пасажыраў сьцякала вада, i ад размочанай на падлозе гразi рабiлася коўзка. Стаяў ён, трымаючыся за расхiстаны поручань.
Выйшаў - за мостам на Белай, нiжэй "Гродна", дзе разявы ўсё яшчэ не разыходзiлiся зь месца выпадку.
Нiякавата было Сьцяпану вяртацца да сябе.
Цiшыня вакол яго асобы - анямелы тэлефон, для вiдавоку забеганая сакратарка, выключна дробязная карэспандэнцыя, спэцыяльна дэкрэтаваная яму старшынёй, спачувальныя твары некаторых - бянтэжыла яго сваёй, усё-такi, прыдзiрлiвасьцю. Нейкай шаблённай вытлумачальнасьцю абясьсiльвала яна Сьцяпана.
Якi-ж гэта - чорт вазьмi! - аргумант: спалiць яму аўтамабiль, каб...
Ат, хулiган ён, што дарабляе сабе iдэалёгiю.
Напэўна, ён i з глузду зьехаў!
Калi-б Сумленевiч быў сур'ёзным, дык ня важыўся-б на такое.
Малады, то й дурны.
21
У калiдоры чакаў Сьцяпана незнаёмец, якi назваў сябе сваяком i паведамiў, што памерла цётка. Гэта было ня тое, што нечаканым яму. Прыдуманым! I Сьцяпан, усьмiхнуўшыся, сказаў:
- Што-ж, памерла дык памерла... Усё чую я пра сьмерць.
- Пахаваюць яе ў пятнiцу каля дзесятай гадзiны. У Каралёўшчыне. Можна даехаць туды ранiшнiм аўтобусам.
- Памерла, значыць, сястра маёй нябожчыцы мацi?
- Ну.
"Ня ўсё, што банальнае, зьяўляецца непрыдатным", - успомнiлася Сьцяпану недзе пачутае iм. Ён слухаў незнаёмца, падтакваў яму - на яго шчацэ патрэскалася немалая бародаўка з воласам.
Гэты чалавек папрасiў Сьцяпана пазванiць па тэлефоне нейкаму сваяку ў ваяводзкай камэндантуры мiлiцыi.
- Добра, я пазваню, але гаварыць зь iм будзеце вы...
У сакратарыяце Сумленевiч пакiнуў пiсьмовую просьбу аб два вольныя ад працы днi.
Выезд на пахаваньне даў Сьцяпану супакаеньне.
Царква ў Каралёўшчыне, вельмi даўняя, стаiць ля гасьцiнца ў колiшнi двор. Пад высокiм лесам. За рэчкаю, калi йсьцi да яе далiнаю. Зьлева ад шашы, ад пахiлых вербаў.
Ужо стаяла пад ёю зграя легкавых машынаў - паняў, паноў i панятаў. Выпендрыўшыся, хадзiлi яны туды й назад - от, мужыкi каля фурманак на Сенным рынку. Каля свайго.
Цела нябожчыцы везьлi з хутара, цi то зь вёскi, i Сьцяпан, каб ня нудзiцца, не глядзець на гэтых нiбы жалобнiкаў, не паддавацца iх агляду, забрыў на ўзьлесьсе, сьцежкай каля сухога долу, дзе, мусiць, капалi пясок на дарогу. З засмужанага неба крапаў нясьмелы дожджык i падымалася духотная iмгла. За маладняком цямнелi ялiны й прасьвечвалася паляна. З-за павароту выйшла пажылая жанчына. Яна зьдзiвiла яго тым, што яму, чужому, сказала "Добры дзень". Спатыкнуўся ён аб мурашнiк; незвычайныя мурашкi залазiлi яму аж на кульшы. Недалёка стукаталi дзятлы й пужаў Сьцяпана шолах у малiньнiку, заваленым сухападам. Гадоў пяць назад, успомнiлася яму, у гэтай ваколiцы паляўнiчыя падпiльнавалi рыся. Тут, магчыма, ёсьць i зьмеi?!
Калi Сьцяпан вярнуўся пад царкву - ад машыны, памаляванай у сiнi колер, наблiзiўся да яго нi то хлопец, нi то мужчына.
- Добры дзень пану. Сьцяпан адказаў.
- Вы, пане, на пахаваньне?
- На пахаваньне, - адказаў Сьцяпан.
- Курыце? - той працягнуў яму пачак амэрыканскiх цыгарэтаў.
- З прыемнасьцю. Дзякую вам.
Араматызаваныя, даўкiя...
- Няма, пане, пагоды.
- Так, - Сьцяпан прыгледзеўся да пашчэрбленых зубоў размоўцы. - Старыя памiраюць або ўвосень, або ўвесну.
- Цётка магла-б, пане, пачакаць да восенi, - пажартаваў уласьнiк сiняй машыны. - Надта-ж мноства многае работы цяпер назьбiралася ў мяне.
- Не ўдалася вам цётка...
Юнацкi мужчына раскланяўся са Сьцяпанам:
- Прабачце мне, пане.
- Калi ласка.
На масток у нiзку сунуўся абоз: на пярэдняй фурманцы - труна. Вiдавошча быццам вяртаньне з паляваньня на некалi бачанай карцiне...
Жанчыны перад люстэркамi ля кузаваў легкавых машынаў папраўлялi сабе прычоскi; мацяркi клiкалi дзяцей. Шматлiкая радня!
- Вязуць, - нехта голасна сказаў. - Зюнiк, адвядзi далей нашу машыну, каб конь ня ўгрэў па ёй капытам...
Запрацавалi маторы. Узьняўся вэрхал, тратуарны.
- Мужчыны, - прасiў, па-беларуску, дзядок. - Мужчыны, трэба вынесьцi з царквы харугвы. Ну, адну - я. Хто яшчэ?
Адгукнуўся на гэта васпаваты дзядзька ў гумовых ботах. Сьвятар - зь пеўчымi бабулямi - ужо зыходзiў да вулiцы; малады, прыкметна зьнясьмелены старамоднай сваёй прафэсiяй, разгублена тузаў свой залётны вусiк (без барады). Так i гаварыў, здаецца, так i гаварыў ён: людкове, а нашто мне гэта? Расьпяўшы парасоны, жалобнiкi бязладна рушылi за iм, насустрач сярмяжнаму картэжу. Можна сказаць - са злосьцю, хутка, хутчэй адбыць чамусьцi не забытае, як бы забабоннае, але прадпiсанае... Зь бязьлiтаснымi яны каркамi. Наперадзе засьпявалi: "Са сьвятымi супакой..." - старэчыя галасы абрывалiся.
Дайшлi - да першай пары коней, угадаваных, вычасаных, запрэжаных неяк па-вясельнаму; над iмi ўзвышаўся румяны твар (без шапкi). Ля якогасьцi, пакiнутага, млына.
Вазьнiца, вяла разглядаючыся па натоўпе, прасiў дапамогi ўнесьцi труну ў царкву.
З наступнага воза зьлез брудны чалавечак i, быццам шукаючы ўпушчаных лейцаў, затрымаўся каля вазьнiцы; з пугаю.
Дзядзька ў гумовых ботах, паставiўшы харугву пад лiпаю, брыдка вылаяўся й крыкнуў:
