Андрэ Моруа - Кветкi па сезону (на белорусском языке)
Аднойчы ў майскi дзень, калi Эцьен, iдучы да Люсiлi, мiнаў надмагiльныя збудаваннi багацеяў, ён пачуў сярдзiты голас i ўбачыў вядомага яму вартаўнiка, якi трымаў за руку тую самую бабулю, што праходзiла тут не раз, носячы ваду. Старая прабавала вырвацца. Вартаўнiк клiкаў у сведкi даму ў чорным, што стаяла паблiзу, але, заўважыўшы Эцьена, звярнуўся да яго:
- Ага... Вас, месье, гэта таксама датычыцца.
Эцьен, з букетам у руках, падышоў да вартаўнiка.
- Што тут такое?
- Ды вось гэтая жанчына крадзе кветкi, i я яе сёння злавiў... Так, так, мадам... Яна брала ў вас i ў вас таксама, месье... Я сачу за ёю некалькi тыдняў, нарэшце злодзей папаўся.
Маладая дама была ўзрушана.
- Адпусцiце яе, - папрасiла яна. - Для мяне гэта не мае нiякага значэння. Кветкi павялi: я ж i прыйшла сюды, каб iх перамянiць.
- Павялi... але ж не ўсе, - сказаў вартаўнiк. - Яна выбiраць умее, з кожнага букета выцягне што лепшае. Вы адно гляньце нумар сто сёмы, восьмая дзялянка, пабачыце яе гаспадарку. Там поўная шклянка ландышаў, i ўсё задарма, паверце. Адусюль напрыносiла.
- Што ж тут дрэннага? - прамовiла дама. - Яна ж iмi не гандлюе.
- Чаму вы гэта робiце? - спытаў, разглядваючы бабулю, Эцьен, i тая апусцiла вочы. Выгляд у яе быў даволi iнтэлiгентны.
- Чаму вы гэта робiце? - паўтарыў ён. - У вас няма грошай купiць кветак? Праўда?
Бабуля падняла галаву:
- Вядома, праўда... А вы як думалi?.. Думаеце, iншая прычына?.. Што б вы, скажам, рабiлi, мадам, каб тут у вас была магiла сына... а ваш муж такi скнара, што шкадуе вам пучка фiялак, калiва ландышаў?.. А? Што б вы рабiлi?
- Тое самае, што i вы, - смела падтрымала бабулю дама ў чорным.
- Яно так, - сказаў вартаўнiк, - але iснуюць правiлы.
Ён зняў шапку i, адпусцiўшы старую, растлумачыў Эцьену:
- Бачыце, месье... Вы, напэўна, служылi ў армii?.. Правiлы ёсць правiлы. Я не горшы за iншых... але мой абавязак...
- Абы нiхто не скардзiўся, - заўважыў Эцьен. - Мадам i я прыходзiм сюды ў чацвер i мяняем кветкi. А калi з таго, што мы прынеслi тыдзень таму назад, можна яшчэ нешта выбраць, тым лепш!
- Ну што ж, - згадзiўся вартаўнiк, - калi вам добра, дык i ўсiм добра...
I, павярнуўшыся да злашчаснай бабулi, прамовiў:
- Iдзiце, я вас не трымаю.
Эцьен даў старой трошкi грошай, дама ў чорным таксама нешта дала. Потым Эцьен пайшоў да магiлы Люсiлi, каб там, як заўсёды, марыць аб мiнулым. Але, усхваляваны здарэннем, на гэты раз не мог сабрацца з думкамi. Дарагiя вобразы, якiя ён прабаваў уявiць, расплывалiся i знiкалi. Калi дама ў чорным выйшла на алею, ён рашуча дагнаў яе.
- Я вельмi вам удзячна, - сказала яна. - Як добра, што вы з'явiлiся! У мужчыны больш аўтарытэту.
- Бедная жанчына! Мы з вамi разумеем, як, можа, нiхто, гэту яе натуральную патрэбу чым-небудзь дагадзiць, прынесцi хоць маленькую ахвяру любiмай iстоце.
- Так, - сказала яна. - Гэта робiцца i для iх i для сябе.
- Каб захаваць iх жывымi ў душы.
Яна зiрнула на яго са здзiўленнем i падзякай.
- Вы адчуваеце тое самае, што i я. Мiж iншым, я даўно заўважыла, з якiм замiлаваннем... выбiраеце вы кветкi. Вы вельмi любiлi сваю жонку, месье Карлю?
- Вы ведаеце маё прозвiшча!
- Нейк раз, калi вас не было, я пацiкавiлася глянуць i даведалася, што яна памерла ў дваццаць сем гадоў... Гэта жахлiва.
- Жахлiва! Яна была такая цудоўная... прыгожая, ласкавая, разумная...
- Гэтак жа i ў мяне. Я страцiла мужа найлепшага ў свеце... Сапраўды, я не ведаю, цi была дзе жанчына, якую любiлi б так пяшчотна, так уважлiва ахоўвалi... Парой аж занадта... Антуан рабiў для мяне ўсё, i яго смерць катастрофа, крушэнне маiх надзей.
- Памерцi такiм маладым! Даруйце, не буду таiцца, што... спачуваючы вам, я таксама прачытаў надпiс. Там было: 1891-1928... Як гэта здарылася?
- Аўтамабiльная аварыя... Яго прынеслi да мяне без памяцi вечарам... Ранiцай я была такая шчаслiвая... Яго збiралiся прызначыць начальнiкам праўлення. А вечарам...
- Ён быў служачы?
- Не... Буйны завод хiмiчнай вытворчасцi. У трыццаць сем гадоў ён трэцяя асоба на прадпрыемстве. I хутка стаў бы поўным гаспадаром.
- У вас ёсць дзецi?
- Няма. I гэтай уцехi няма.
Яны падышлi да галоўнай брамы. Старшы вартаўнiк, кланяючыся iм, ухмыльнуўся.
- Бач ты iх! - сказаў ён свайму памочнiку, калi тыя былi ўжо на вулiцы. Справа наладжваецца... Як ты думаеш?
У наступны чацвер, нiбы дамовiўшыся зараней, пасля наведвання магiл яны вярталiся разам па той жа алеi. Эцьен расказваў пра сваё жыццё. Ён старшы выкладчык у адным з парыжскiх лiцэяў, пiсьменнiк. Яму прапанавалi кiраваць крытычным аддзелам у часопiсе.
- Калi памерла мая жонка, я пачаў пiсаць п'есу. Але ў мяне не хапае духу займацца драматургiяй.
- А трэба, - адазвалася дама. - Ваша жонка хацела б гэтага.
Ён ажывiўся:
- О! Бясспрэчна! Яна мяне натхняла: яна верыла, што тэатр - маё прызванне.
Мадам Канстан прызналася, што таксама любiць тэатр. Лiтаратуру вывучала грунтоўна: бакалаўр, i ёсць ужо кандыдацкая па-ангельску.
- Выдатна, выдатна!.. А дзелавое асяроддзе вам не надакучыла?
- Не, пакуль быў жывы Антуан. Каб яму дагадзiць, я прымала абы-каго... Яно мне больш даспадобы сустракацца з паэтамi, крытыкамi, але толькi разам з iм...
Ён запытаў, цi бачыла яна на гэтым могiльнiку помнiкi Сэнт-Бёву, Бадлеру. Яна яшчэ не бачыла, i ён узяўся яе праводзiць. Помнiкi здалiся ёй брыдкiмi.
- О не! - запярэчыў ён. - На кожным адбiтак сваёй эпохi.
Прагулка зацягнулася. Яны з такiм запалам абмяркоўвалi розныя пытаннi, што не заўважылi, як напаўзлi хмары i здалёку загрукатаў гром. Наблiжалася навальнiца. Каля брамы iх захапiў дождж.
- Я вазьму таксi, - сказала яна. - Тут на рагу стаянка.
- I я таксама. Гэта ўжо не лiвень, а патоп.
Яны пайшлi шпарка, потым, калi намокла адзежа, пабеглi. На стаянцы было ўсяго адно таксi.
- Сядайце хутчэй, - прамовiў ён.
- Авы?
- Я пачакаю. Скора пад'едзе другая машына.
- У такi час? Наўрад. Можа б я вас падвезла?
- Вам куды?
- Дадому. Праспект Моцарта.
- Якое супадзенне! Я жыву па суседству, вулiца Помп. Так што, дазвольце, я вас завязу.
Яны заспрачалiся, кожны хацеў услужыць другому. Нарэшце яна згадзiлася i дала свой адрас. Сеўшы разам у машыну, яны адчулi няёмкасць, пасунулiся ў розныя бакi i доўга маўчалi. Яму прыпомнiўся выпадак, калi аднойчы вечарам ён праводзiў пяшком знаёмую настаўнiцу з лiцэя i Люсiль iх бачыла. Яна вельмi злавалася:
"Каб я вас не сустрэла, ты б мне прызнаўся?"
Ён адказаў: "Вядома. Ёй стала нядобра, i яна прычапiлася. Я ж не мог яе пакiнуць... Мiж iншым, яна на дваццаць гадоў старэйшая за цябе".
"Гэта нiчога не даказвае. Яна яшчэ мае выгляд".
"Што б ты сказала зараз, - маўклiва запытаў ён у думках. - Мне здаецца, што гэта ты сядзiш каля мяне i грудзi твае аблягае чорная кофтачка... Брыдка! Сорамна!.. Такое адчуванне, нiбы я ўваскрасаю!.. Ах, як ты мне патрэбна!" - I ён уздыхнуў.
Дама зiрнула на яго спагадлiва i журботна:
- Вы няшчасны, - сказала яна. - Мы абое няшчасныя.
- Вы адна жывяце?
- Адна... Ёсць яшчэ старая служанка Амелiя. О! Цудоўная жанчына! Яна ўзгадавала майго мужа. Гаспадыня ў доме... А вы?
- Таксама адзiн. Ранiцай прыходзiць работнiца i ў пяць гадзiн канчае, пакiнуўшы халодны абед.
Яму цяжка было гаварыць, хаваючы свае сапраўдныя думкi i стрымлiваючы пачуццi, абуджаныя яе прысутнасцю. Выглянула сонца, i заблiшчаў пазалотаю Дом Iнвалiдаў.
- Якое хараство! - прашаптаў ён. - Мабыць, вам, як i мне, балюча i крыўдна, што свет па-ранейшаму прыгожы нават тады...
Яна яго падтрымала з запалам:
- Якраз гэта я i адчуваю.
Ён запытаў, цi кожны тыдзень яна прыязджае на таксi.
- Так... у мяне ж кветкi. Калi быў жывы мой чуж, у нас была свая машына, але толькi ён адзiн умеў яе вадзiць.
- Я таксама бяру таксi, i па той жа прычыне...
Ён доўга не адважваўся, нарэшце прамовiў цiха i асцярожна:
- Яно, можа... нарэшце... Гэта здасца вам дзiўным, але ж у нас аднолькавы маршрут i той самы дзень... цi не маглi б мы браць таксi адно на дваiх? Я б заязджаў па вас.
- Вельмi далiкатна з вашага боку... Але я не хачу, каб Амелiя... Бог ведае, што яна падумае, убачыўшы, што я еду разам з вамi.
- А мы зробiм наадварот. Таксi возьмеце вы каля свайго дома i заедзеце па мяне. Я вас буду чакаць.
- Гэта ўжо лепш. Але нябожчыкi... Цi згодзяцца яны, цi дазволяць нам?
- А чаму не? Мы ж гэта, каб выканаць наш агульны абавязак. Мы ж iх любiм, шануем...
- Я падумаю. Ва ўсякiм разе я не дазволю, каб вы плацiлi за таксi.
- Ну, гэта можна ўладзiць. Мы падзелiм выдаткi, калi нельга iначай.
- Пабачым, - сказала яна. - Вось я i прыехала.
Яна скiнула пальчатку i працягнула яму руку, белую, тонкую, з пярсцёнкам на пальцы.
У наступны чацвер яны прыйшлi на могiлкi кожны са свайго боку, потым, не дамаўляючыся, сустрэлiся на вулiцы, разам дайшлi да стаянкi i селi ў адно таксi. Па дарозе яна сказала: "Я абдумала вашу шчырую прапанову. Мне здаецца, яе можна прыняць. Яно сапраўды неразумна кожны раз плацiць за два таксi. I мне з вамi добра. Праз тыдзень я заеду па вас".
Гэта стала ў iх як абрад. Яна прыязджала на вулiцу Помп з кветкамi на каленях, ён стаяў на ганку з букетам у руцэ. Таксi спынялася, Эцьен садзiўся. Яны вырашылi не даязджаць да брамы могiльнiка, а выходзiць на рагу, дзе iх не маглi бачыць вартаўнiкi. Яны iшлi паасобку, на пэўнай адлегласцi, перад гэтым па-змоўнiцку шапнуўшы адно аднаму "да скорага пабачэння".
