Антуан Сент-Экзюпери - Планета людзей (на белорусском языке)
Зрэшты, нiчога невядома, можа, я ўжо лячу над морам. Цемра пад гэтай хмарай проста апраметная. Прыпадаю да шкла. Хоць бы што-кольвечы разгледзець унiзе. Я намагаюся. Хоць бы якi агеньчык мiгнуў, хоць бы якая-небудзь вяха. Я нагадваю чалавека, якi засяроджана корпаецца ў прыску. Якi сiлiцца адшукаць у нетрах ачага хоць адну жарынку жыцця.
- Марскi маяк!
Мы адначасова ўбачылi гэтую мiгатлiвую пастку! Якое вар'яцтва! Дзе ён быў, гэты прывiдны маяк, гэтая выдумка ночы? Бо ў тую ж секунду, калi мы з Прэво нахiлiлiся, каб разгледзець яго за трыста метраў пад намi, раптоўна...
- А!
Здаецца, толькi гэта ў мяне i вырвалася. Здаецца, я толькi i адчуў, як наш свет скалануўся i затрашчаў, гатовы разляцецца на друзачкi. На хуткасцi дзвесце семдзесят кiламетраў у гадзiну мы ўрэзалiся ў дол.
Потым сотую долю секунды я чакаў: вось агромнiстай пунсовай зоркай палыхне выбух, i мы абодва знiкнем... Нi Прэво, нi я зусiм не хвалявалiся. Я ўлавiў у сабе адно толькi гэта бязмежнае чаканне, чаканне асляпляльнай зоркi, якая ў тую ж секунду павiнна была знiшчыць нас. Але пунсовай зоркi ўсё не было. Было толькi нейкае жорсткае скалананне, якое руйнавала нашу кабiну, вырывала вокны, на сотню метраў убок адшпурвала кавалкi абшыўкi, да вантробаў напаўняючы нас сваiм грукатам. Самалёт калацiўся, як нож, запушчаны здалёк у цвёрды камель. Нас шалёна трэсла i падкiдала. Секунда, другая... Самалёт усё тросся, i я з нейкай дзiкай нецярплiвасцю чакаў, калi гэтая нерастрачаная сiла разарве яго, як гранату. Але падземныя штуршкi прадаўжалiся, а канчатковага выбуху ўсё не было. I я нiчога не цямiў, што ж гэта робiцца. Я не разумеў нi гэтага скаланання, нi гэтага гневу, нi гэтай бясконцай адтэрмiноўкi... пяць... шэсць секунд... Нечакана нас так шалёна крутанула, што вылецелi праз акно кабiны нашы цыгарэты i рассыпалася правае крыло, - потым усталявалася цiшыня. Усё здранцвела i замерла. Я крыкнуў Прэво:
- Выскоквайце! Хутчэй!
- Згарым! - усклiкнуў ён.
I мы кульнулiся праз вырванае акно. Спынiлiся толькi метраў за дваццаць.
- Вы цэлы? - пытаюся ў Прэво.
- Цэлы! - адказвае ён.
Але чамусьцi трэ калена.
- Паскачыце, пабегайце, прысягнiце, што ў вас нiчога не зламана! - прашу я.
А ён у адказ:
- Нiчога, гэта аварыйная помпа...
Мне мроiлася, што ён вось-вось рассыплецца, развалiцца напалам, а ён, утаропiўшыся ў адну кропку, усё паўтараў:
- Гэта аварыйная помпа!..
"Ён звар'яцеў, - падумаў я, - зараз пусцiцца ў скокi..."
Але, адарваўшы вочы ад самалёта, якi нарэшце перастаў гарэць, ён паглядзеў на мяне i паўтарыў:
- Нiчога, гэта аварыйная помпа ўдарыла мяне па калене.
3
Проста неверагодна, што мы засталiся жывыя. З электрычным лiхтарыкам у руцэ iдзём па следзе самалёта на зямлi. Ужо праз дзвесце пяцьдзесят метраў ад таго месца, дзе ён спынiўся, натыкаемся на пакарэжанае жалезнае ламачча абшыўкi, расшпурлянае ўздоўж усяго шляху машыны па пяску. Удзень мы ўбачым, што мы амаль па датычнай наткнулiся на спадзiсты адхон вяршынi нейкага пустыннага плато. У месцы сутыкнення яма ў грунце нагадвае яму ад плуга. Самалёт, не перавярнуўшыся, як нейкая рэптылiя, пузам праклаў сабе дарогу, памагаючы яраснымi рухамi хваста. Поўз на хуткасцi дзвесце семдзесят кiламетраў у гадзiну. Несумненна, мы абавязаны жыццём гэтым чорным, круглым, падатлiвым камяням, якiя ляжалi тут, нiбы шары на бiльярдным стале.
Прэво адключае акумулятары, каб часам не ўзнiк пажар ад кароткага замыкання. Я прыпiраюся да матора i прыкiдваю: усе чатыры гадзiны пятнаццаць хвiлiн лёту на мяне дзейнiчала сiла ветру з хуткасцю ў пяцьдесят кiламетраў у гадзiну, мяне сапраўды ўвесь час пагойдвала. Але, можа, ён дзьмуў не так, як нам прадказвалi, а мяняўся - а хто ведае, у якiм кiрунку. Значыць, вызначыць, дзе мы знаходзiмся, можна з дакладнасцю кiламетраў у чатырыста...
Прэво сядае побач i кажа:
- Проста неверагодна, што мы жывыя...
Я маўчу i не адчуваю нiякай радасцi. Мяне працяла адна подумка i ўжо не дае спакою.
Прашу Прэво запалiць свой лiхтарык, каб ён служыў мне маяком, а сам са сваiм лiхтарыкам у руцэ адыходжу. Iду напрамкi ўперад, уважлiва гляджу пад ногi. Крочу нетаропка, раблю шырокi паўкруг, зноў i зноў мяняю кiрунак. Я пiльна ўзiраюся долу - гэтак шукаюць згублены пярсцёнак. Зусiм нядаўна я вось гэтак шукаў на зямлi жывую iскрынку. Я iду ўсё далей i далей у цемрадзь, схiлiўшыся над белым колам, якое вяду з сабою. Значыць, сапраўды... Значыць, сапраўды... Павольна вяртаюся да самалёта. У роздуме сядаю ля кабiны. Я шукаў хоць якую-кольвечы зачэпку для надзеi. I не знайшоў яе. Я шукаў хоць якую-кольвечы адмету жыцця, але жыццё не падало мне анiякага знаку.
- Прэво, я не бачыў нi калiўца травы...
Прэво маўчыць, i я не ведаю, цi зразумеў ён мяне. Мы яшчэ пагаворым пра гэта, калi заслона будзе паднята, калi настане дзень. Нiчога не адчуваю, адну толькi страшэнную стому, i думаю: "Апынуцца пасярод пустынi, калi арыентуешся з дакладнасцю да чатырохсот кiламетраў..." Я рыўком ускокваю на ногi:
- Вада!
Бакi з гаручым, бакi з маслам прабiты. Нашы запасы вады таксама выцеклi. Пясок выпiў усё. Знаходзiм прадзiраўлены тэрмас, у iм уцалела з паўлiтра кавы, на дне другога - з чвэрць лiтра белага вiна. Працэджваем гэтае пiтво i злiваем у адзiн посуд. Яшчэ знайшлiся некалькi гронак вiнаграду i адным-адзiны апельсiн. I я прыкiдваю: "Гэтага недстаткова i на пяць гадзiн шляху па спякотнай пустынi..."
Мы ўладкоўваемся ў кабiне, будзем чакаць дня. Я кладуся спаць. Ужо засынаючы, падводжу вынiкi нашай прыгоды: мы абсалютна не ведаем, дзе знаходзiмся. У нас няма i лiтра вадкасцi. Калi мы не дужа адхiлiлiся ад трасы, нас адшукаюць у лепшым выпадку праз тыдзень, а гэта будзе занадта позна. А калi нас занесла далёка ўбок, то знойдуць праз паўгода. Няма чаго разлiчваць на самалёты: нас будуць шукаць у прасторы ў тры тысячы квадратных кiламетраў.
- Ах, шкода... - прамаўляе Прэво.
- Што?
- Усё ж магло скончыцца адразу!..
Але не варта так хутка адмаўляцца ад жыцця. Мы з Прэво бяром сябе ў рукi. Нельга трацiць надзеi, хай сабе цень надзеi - i, можа, адбудзецца цуд i выратаванне ўсё-такi прыйдзе з неба. Тым больш нельга сядзець на месцы, - а раптам паблiзу маецца якi-небудзь аазiс? Будзем хадзiць i шукаць цэлы дзень. А вечарам вернемся да самалёта. А перад адыходам вялiкiмi лiтарамi занатуем на пяску, дзе мы i што мяркуем рабiць.
Скручваюся ў клубок i засынаю аж да дня. Якое шчасце заснуць! Стома агортвае мяне безлiччу зданяў. Я не самотны ў пустынi, мая дрымота напоўнена галасамi, успамiнамi, пошапам прызнанняў. Мне яшчэ не хочацца пiць, я добра адчуваю сябе, я аддаюся сну, як прыгодзе. I ява адступае...
О, усё зусiм перайначылася, калi настаў дзень!
4
Я вельмi любiў Сахару. Я шмат начэй правёў у краi няскораных плямёнаў. Не раз прачынаўся сярод бязмежных бялёсых пяскоў, хвалiстых, як мора ад ветру. I засынаў пад крылом самалёта i чакаў дапамогi, - але цяпер гэта не iшло нi ў якое параўнанне.
Мы караскаемся па схiлах гарбатых узгоркаў. Дол - пясок, цалкам укрыты тонкiм слоем блiскучых чорных каменьчыкаў. Нагадваючы металiчную луску, купалы ўзгоркаў блiшчаць, як кальчуга. Мы трапiлi ў свет мiнералаў. Усё вакол закута ў браню.
Адолееш адзiн высокi пагорак, а воддаль узнiмаецца другi, гэткi ж блiскучы i чорны. Iдзём, шкрабаючы дол нагамi, каб пакiнуць па сабе пуцяводную нiць i потым вярнуцца па ёй назад, да самалёта. Крочым тварам да сонца. Насуперак усякай логiцы я вырашыў узяць курс на ўсход, хоць усё, i метэастанцыi, i час, праведзены ў палёце, прымушалi меркаваць, што я пераляцеў Нiл. Але калi я наважыўся трошкi прайсцi ў кiрунку на захад, мне богведама чаму стала нейк зусiм не па сабе. Не, на захад пойдзем заўтра. I ад поўначы пакуль адмовiмся, хоць гэтая дарога i вядзе да мора. Праз тры днi, калi мы ў паўтрызненнi вырашылi канчаткова пакiнуць разбiты самалёт i iсцi, iсцi, пакуль не пападаем, мы зноў-такi рушылi на ўсход. Дакладней, на ост-норд-ост. I гэта зноў-такi насуперак усякай логiцы, як, зрэшты, i насуперак усялякай надзеi. I потым, калi ўжо будзем уратаваны, мы выявiм, што нiякi iншы кiрунак не прынёс бы нам збавення, бо калi б мы пайшлi на поўнач, нам, надта ўжо знямоглым, усё роўна не ўдалося б дабрацца да мора.
Якой бы недарэчнасцю нi выглядала гэта, сёння мне здаецца, што пазбаўлены люб-якой падказкi, якая магла б прадвызначыць наш выбар, я абраў гэты напрамак толькi таму, што ён выратаваў у Андах майго сябра Гiёмэ, якога я так доўга шукаў. Ён падсвядома стаў для мяне напрамкам да жыцця.
Пасля пяцi гадзiн шляху краявiд мяняецца. Адзiнокая рака пяску нiбыта сцякае ў нейкую лагчынку, i мы пускаемся па ёй. Iдзём хутка, нам трэба прайсцi як мага болей i да ночы вярнуцца назад, калi нiчога не нагабаем. Раптоўна я спыняюся як укопаны:
- Прэво!
- Што?
- Сляды...
Калi ж гэта мы забылiся пакiдаць за сабой баразну? Калi мы не адшукаем яе - канец.
Вяртаемся назад, але бяром трошкi правей. Адыдзем як мага далей, павернем яшчэ раз пад прамым вуглом i тады напэўна перасячом стары след.
Звязаўшы гэтую нiтку, прастуем далей. Спёка ўзмацняецца, а з ёю нараджаюцца i мiражы. Але гэта пакуль сама элементарныя мiражы. На даляглядзе вялiкае возера, а падыдзеш блiжэй - i няма яго. Вырашаем перайсцi пясчаную лагчыну, падняцца на сама высокi ўзгорак i агледзець наваколле. Iдзём ужо шэсць гадзiн. Адмахалi, вiдаць, добрых трыццаць пяць кiламетраў. Узбiраемся на вяршыню намечанага чорнага купала i моўчкi сядаем. Унiзе пясчаная рака, па якой мы iшлi, упадае ў пясчанае мора, без адзiнага каменьчыка - зiхоткая белата слепiць, рэжа вочы. Пустыня, як вокам ахапiць - пустыня. Але ўдалечынi пералiвы святла ствараюць новыя мiражы, куды болей хвалявальныя. Там узнiмаюцца крэпасцi i мiнарэты, высозныя будынiны з. выразнымi абрысамi. Яшчэ прыкмячаю вялiкую цёмную пляму, якая здаецца зялёным гаем, але яна аказваецца воблакам - апошнiм з тых, што ўдзень рассейваюцца i зноў уваскрасаюць пад вечар. Той гай - усяго толькi цень кучавога воблака.
