Рувим Фраерман - Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке)
Потым яна пачула яго смех, мiж тым як смяяцца яму было б не варта.
Можа, ён смяецца з яе, з яе страху за жыццё? Можа, гэта толькi прытворства i жарт - нага ў яго зусiм не балiць?
-- Паглядзi на дарогу, - сказаў ён са смехам, - гэта ж Тыгр нясе твае канькi ў зубах. Я так i думаў, што ты iх схавала.
Яна паглядзела на дарогу.
Так, гэта Тыгр бег па лёдзе, цягнучы за раменьчыкi канькi. Ён паклаў iх ля яе ног i прысеў побач, чакаючы падзякi. Яна правяла змерзлай рукой па яго халоднай поўсцi. Але навошта ёй цяпер канькi i дзе ён iх узяў? Ён, вiдаць, выкапаў iх з сумёта за домам. Ён валок iх па вулiцы, палохаючыся сустрэчных. I вецер кiдаў у яго снегам. Яму, вiдаць, цяжка было цягнуць. А ўсё дарэмна: ёй цяпер не патрэбны канькi.
- Што ж мне рабiць? - сказала яна. - Мамы няма дома. Няма нiкога, апроч Тыгра. Але калi ты не можаш iсцi, я на руках занясу цябе да рыбаковых хат. А тут заставацца нельга. Ты не ведаеш нашых буранаў.
- Я не баюся вашых буранаў, - упарта адказаў Коля. - А калi ты думаеш, што я спалохаўся глыбокай вашай ракi i не пайшоў тады ў ваду па тое няшчаснае кацяня, - твая справа. Думай, як хочаш. Iдзi, калi ты баiшся.
- Не, - сказала Таня, - я не бурану баюся, я баюся за цябе. Гэта небяспечна, i я застануся тут з табой.
Яна села на снег каля Колi. Яна глядзела на яго з пяшчотай i не хавала яе больш. I твар яе выказваў трывогу.
Ён апусцiў галаву.
- Я павiнен быць дома, - сказаў ён. - Я даў слова бацьку. Ён жа не ведае, дзе я.
- Што ж мне рабiць? - паўтарыла Таня.
Яна адвяла вочы ад Колi i задумлiва паглядзела на Тыгра, што дрыжаў на лятучым снезе, потым ускочыла на ногi, ужо вясёлая.
Неба спаўзала з гор, сцелючыся, як дым, па цяснiнах. I чорная далячынь была блiзкая, стаяла за скаламi побач. Але самы страшны вецер яшчэ не выйшаў з-за пясчанай касы, дзе былi раскiданы камянi. I снег яшчэ не падаў зверху. Буран насоўваўся павольна.
- У нас ёсць час, - сказала Таня. - У Фiлькi сабакi, а я праўлю нартай выдатна. Я прыганю iх сюды. Мы можам паспець. Пачакай мяне тут, i я завязу цябе да бацькi. Толькi не палохайся. З табой застанецца сабака. Ён нiкуды не пойдзе.
Таня пасадзiла Тыгра ў сумёт i дала яму лiзнуць сваю руку. Ён застаўся на месцы, гледзячы са страхам на поўнач, дзе бура ўжо рухала снег i калыхала лясы на гарах.
Таня ўзбегла на бераг.
Нахiлiўшы твар i рассякаючы вецер целам, яна прабегла па вулiцы, заваленай высокiмi сумётамi. Усе вароты былi ўжо зачынены. Толькi адны Фiлькавы вароты стаялi адкрытыя насцеж. Толькi што ён прыехаў з бацькам на сабаках. Ён стаяў на ганку, i чысцiў свае лыжы, i, убачыўшы побач Таню, якая дыхала моцна, здзiўлена адступiў перад ёй. А сабакi ляжалi ля варот на двары, запрэжаныя ў нарту, - iх яшчэ не паспелi распрэгчы. I каюр - доўгая палка з ясеню - быў уторкнуты побач з iмi ў снег.
Таня схапiла каюр i ўпала ў нарту.
- Што ты робiш, Таня! - крыкнуў спалохана Фiлька. - Асцярожна, яны злыя.
- Маўчы, - сказала Таня, - маўчы, любы Фiлька! Мне трэба хутчэй адвезцi да бацькi Колю. Ён звiхнуў сабе нагу на катку. Я зараз прыганю тваю нарту. Па рацэ гэта блiзка.
Яна ўзмахнула каюрам, крыкнула на сабак па-нанайску, i сабакi вынеслi яе з варот.
Пакуль Фiлька паспеў саскочыць з ганка i надзець на ногi лыжы, нарта ўжо была далёка. Але ўсё ж ён бег за Таняй i крычаў з усёй моцы:
- Буран, буран! Куды ты? Пачакай мяне!
Але Таня ўжо не пачула яго крыкаў.
Яна сядзела на нарце вярхом, як сапраўдны паляўнiчы. Яна правiла выдатна, трымаючы напагатове каюр. I дзiўна, сабакi слухалiся яе, хаця голас яе быў iм незнаёмы.
Фiлька спынiўся. Вецер ударыў яго ў плечы i прымусiў прысесцi на лыжы. Але ён не павярнуў назад.
Ён пасядзеў крышку на лыжах, раздумваючы пра тое, што ўбачыў, пра вецер, пра Таню i пра сябе самога. I, рашыўшы, што ўсё добрае павiнна мець добры напрамак, павярнуў раптоўна ад дому i, рушыўшы на дарогу, што вяла ў крэпасць цераз лес, пабег па ёй насустрач буры.
А пакуль ён бег, сабакi яго дружна вывезлi Таню на лёд. Яна прытармазiла нарту побач з Колем, з сiлай уткнуўшы памiж палазоў доўгi каюр. I адразу сабакi палеглi, зусiм не сварачыся адзiн з адным.
Коля, хiстаючыся ад болю, цяжка ўстаў. Але ён усмiхаўся. Нават задавальненне свяцiлася на яго змёрзлым твары. Ён упершыню бачыў у запрэжцы сабак, упершыню яму даводзiлася ездзiць на iх.
- Сапраўды, гэта нядрэнна прыдумана, - сказаў ён, паглядзеўшы на лёгкую нарту, падбiтую кiтавым вусам, i на сабак, што грызлi снег па баках. - Гэтыя сабакi не такiя злосныя, як пра гэта бесперапынку гаварыў мне Фiлька, i не такiя дужыя на выгляд. Яны не намнога большыя за нашых шпiцаў.
Але Таня, якая лепей ведала iх злосць, нястрыманы нораў i непатольную прагу свабоды, нi на крок не адыходзiла ад нарты. Толькi на момант адлучылася яна, каб асцярожна падхапiць на рукi Колю i пасадзiць яго ў санi. Потым падняла дрыжачага ад страху Тыгра, прыцiснула яго да грудзей, скокнула ў нарту i пусцiла сабак наперад.
Але якiя няўлоўныя былi пры гэтым яе рухi, i якiя дакладныя, якi пiльны быў позiрк на снег, што пачынаў сiпець i варушыцца па дарозе, i якiм нясмелым рабiўся ён, калi яна скiроўвала яго назад - на Колю.
- Табе не вельмi балiць? - пыталася яна. - Пацярпi, хутка прыедзем. Толькi б паспець да бурану!
Ён здзiўляўся. У яе вачах, якiя трывожна гарэлi пад абмерзлымi ад ветру вейкамi, i ва ўсёй яе iстоце бачыўся яму другi, зусiм незнаёмы сэнс. Нiбыта на гэтых дзiкiх сабаках, запрэжаных у лёгкiя санi, скрозь калючы снег, што сек скуру на твары, неслiся яны абое ў нязведаную, новую краiну, пра якую ён яшчэ нiчога не чуў.
I ён трымаўся за яе вопратку, каб не вывалiцца.
А завея ўжо займала дарогу. Яна iшла сцяной, як лiвень, паглынаючы святло i звонячы, як гром памiж скал.
I Таня, аглушаная гэтым ветрам, убачыла смутна, як ад гэтай белай сцяны, нiбы стараючыся адарвацца ад яе, ускач iмчыцца па дарозе конь. Каго ён выносiў з бурану, Таня не магла ўгледзець. Яна адчула толькi, як сабакi з лютасцю рванулiся насустрач, i закрычала на iх дзiкiм голасам. Коля не зразумеў яе крыку. Але сама яна ведала, чаму крычыць страшна: сабакi больш не слухалiся.
Нiбыта цяжкiм кап'ём, Таня пакiвала каюрам i, натужыўшы руку, з сiлай уторкнула яго ў снег. Ён увайшоў глыбока i зламаўся. Тады Таня павярнулася, i Коля на адно толькi iмгненне ўбачыў на твары яе жах. Яна крыкнула:
- Трымайся мацней за нарту!
Яна падняла Тыгра над галавой i кiнула яго на дарогу. Ён з вiскам упаў у снег.
Потым, нiбы зразумеўшы, што яму трэба рабiць, iмгненна ўскочыў i з гучным выццём панёсся побач з вупражкай. Ён апярэдзiў яе, быццам сам асуджаючы сябе на пагiбель. Сабакi заўважылi яго. Ён кiнуўся прэч з дарогi, i яны панеслiся ўслед за iм.
Конь праскакаў мiма.
"Дарагi мой, бедны Тыгр!" - падумала Таня.
Ён скакаў па цалiне высока, ён патанаў, ён задыхаўся ў снезе. Ён, можа, нават праклiнаў людзей, якiя знявечылi ягонае цела, зрабiлi кароткiмi ногi, шыю доўгай i слабай. Але ён любiў гэтую дзяўчынку, з якой разам гуляў шчанюком i вырас разам, i толькi ён адзiн састарэў. Цi ж справядлiва гэта?
А Таня прыпала да нарты, пачуўшы доўгi вiск, i хрыпенне, i стук сабачых iклаў, якi заглушаў шум ветру.
Нарта, якую не стрымлiваў больш тормаз, наляцела на сабак, паднялася, перакулiлася набок.
I сабакi памчалi ў глухую завею.
Нiхто не варушыўся: нi Таня, што ляжала побач з нартай, нi Коля, якi ўпаў нiцма, нi мёртвы Тыгр з разарваным горлам, якi глядзеў у непагоднае неба, усё было нерухомае. Рухаўся толькi снег i паветра, якое туга хадзiла туды-сюды па рацэ.
Таня першая ўскочыла на ногi. Яна нахiлiлася, падняла нарту i зноў нахiлiлася, дапамагаючы ўстаць Колю. Падзенне не ашаламiла яе. Як i раней, усе яе рухi былi няўлоўныя, моцныя, гнуткiя. Яна страсянула снег з твару спакойна, нiбыта нiчога не здарылася.
Коля ж не стаяў на нагах.
- Мы загiнем. Што я нарабiў, Таня! - сказаў ён са страхам, i нават слёзы выступiлi ў яго на вачах, але яны змерзлiся, не паспеўшы нават скацiцца па вейках.
Коля пачаў зноў хiлiцца на бок, апускацца на зямлю. I Таня зноў падхапiла яго, стараючыся ўтрымаць.
Яна закрычала яму:
- Коля, ты чуеш, мы нiколi не загiнем! Толькi нельга стаяць на месцы занясе. Ты чуеш мяне, Коля, мiлы! Рухацца трэба!
Яна напружвала ўсе сiлы. I так стаялi яны, нiбыта абняўшыся. I завея прытулiла iх на хвiлiну ў сваiх воблаках, а потым аглушыла сваiм моцным голасам.
Таня нагой падсунула нарту блiжэй.
- Не, не, - крыкнуў Коля, - я гэтага не хачу! Я не дазволю табе мяне везцi!
Ён пачаў вырывацца, Таня абхапiла яго за шыю. Халодныя твары iх краналiся адзiн аднаго. Яна прасiла, паўтараючы адно i тое ж, хаця цяжка было вымавiць слова - кожны гук на губах памiраў ад жорсткага ветру.
- Мы выратуемся, - гаварыла яна. - Тут блiзка. Хутчэй! Нельга чакаць.
Ён апусцiўся на нарту. Яна шалiкам сцерла з яго твару снег, агледзела рукi - яны былi яшчэ сухiя - i моцна завязала ля кiсцi шнуркi яго рукавiц.
Учапiўшыся за абрывак вяроўкi, Таня пацягнула нарту за сабой. Высокiя хвалi снегу кацiлiся ёй насустрач - заступалi дарогу. Яна падымалася на iх i зноў апускалася i ўсё iшла i iшла наперад, плячыма рассоўваючы густое, увесь час рухлiвае павегра, якое пры кожным кроку адчайна чаплялася за вопратку, як калючкi паўзучых траў. Яно было цёмнае, поўнае снегу, i нiчога скрозь яго не было бачна.
