Эрнест Хемингуэй - Стары чалавек i мора (на белорусском языке)
"Але я забiў акулу, што кiнулася на маю рыбiну, - падумаў ён. - I гэта быў сама вялiкi зубач, якога я калi бачыў. Бог сведка, што я iх бачыў даволi. Гэта было занадта добра, каб не скончыцца, - падумаў ён. - Я хацеў бы зараз, каб гэта быў сон, i каб я нiколi не злавiў сваю рыбiну ды ляжаў сабе адзiн у ложку на газетах".
- Але чалавек не створаны для паразы, - сказаў ён. - Чалавек можа быць знiшчаны, але не пераможаны. I ўсё ж я шкадую, што забiў рыбiну, - падумаў ён. - Благi час надыходзiць, а я не маю нават гарпуна. Dentuso жорсткi, спрытны, дужы i разумны. Аднак я быў разумнейшы за яго. Можа, i не. Магчыма, я быў проста лепей узброены. Не затлумлiвай галаву думкамi, старэча, - сказаў ён уголас, - Плывi гэтым жа курсам, i хай усё будзе такое, якое будзе.
"Але я мушу думаць, - запярэчыў ён. - Бо гэта адзiнае, што я сабе пакiнуў. Ды яшчэ бейсбол. Цiкава, што сказаў бы вялiкi Дзi Маджыа пра тое, як я гваздануў акулу па мазгах? Не такi ўжо гэта быў валатоўскi ўчынак, - падумаў ён. - Любы мужчына змог бы такое зрабiць. Як ты лiчыш, цi рукi мае былi гэткай жа вялiкай перашкодай, як пятачныя шпоры? Не магу ведаць. З маёй пятой нiколi нiчога не здаралася благога, хiба што аднаго разу яе ўджалiў скатджала*, калi я наступiў на яго падчас плавання, спаралiжаваў мне нагу ўнiзе, прымусiў папакутаваць".
* Скат-дазiяцiс (рыба).
- Думай пра што-небудзь весялейшае, старэча, - сказаў ён. - Зараз ты кожную хвiлiну ўсё блiжэй да дому. Цяпер табе лягчэй плысцi, бо ты страцiў сорак фунтаў.
Ён добра ведаў, што, хутчэй за ўсё, адбудзецца, калi ён апынецца ўсярэдзiне плынi. Але не было жаданага выйсця.
- Адну рэч зрабiць можна, - сказаў ён уголас. - Прывязаць нож да дзяржальна вясла.
Ён так i зрабiў, трымаючы руку на румпелi, наступiўшы на шкот нагой.
- Ну вось, - сказаў ён. - Вядома, я стары. Але я не бяззбройны.
Дзьмуў свежы вецер, i ён плыў удала. Стары чалавек назiраў толькi за пярэдняй часткай рыбiны, i трохi надзеi да яго вярнулася.
"Неразумна не спадзявацца, - падумаў ён. - Апроч таго, я перакананы, што гэта грэх. Не разважай пра грахi, - папракнуў ён сябе. - Зараз даволi турбацыi i без грахоў. Ды я ў iх i не разбiраюся.
Не разбiраюся i не ўпэўнены, што веру ў гэта. Магчыма, грэх быў забiваць рыбiну. Мяркую, так, хоць зрабiў я гэта, каб выжыць самому i накармiць багата людзей. Але што тады не грэх? Не думай пра грэх. Запозна, i ёсць людзi, якiм плоцяць за тое. Няхай яны маракуюць. Ты нарадзiўся мараком, як рыба нарадзiлася рыбай. Сан Педра* быў рыбак, бацька вялiкага Дзi Маджыа таксама".
* Святы Пётра (гiшп.).
Але стары чалавек любiў думаць пра ўсё, што падсоўвала яму жыццё, i паколькi тут не было чаго чытаць i ён не меў радыёпрыймача, стары чалавек думаў багата ды ўсё разважаў пра грэх. "Ты забiў марлiна не толькi дзеля таго, каб жыць i прадаць яго як харч, зрабiў ён выснову, забiць яго штурхала цябе i твая гордасць, i тое, што ты рыбак. Ты любiў яго, калi той быў жывы, i любiў яго пасля. Калi ты яго любiш, то гэта не грэх - забiць яго. А мо яшчэ большы?"
- Занадта шмат думаеш, - сказаў ён услых. - Але ты з ахвотай уходаў dепtusо, - загадаў ён. - Той таксама кормiцца жывой рыбай, як i ты. Ён не з тых, што жывяцца падлiнай, i гэта не проста нейкая бадзяга-ненажэра. Зубач прыгожы, шляхетны i анiчога не баiцца. Я забiў, баронячыся, - сказаў стары чалавек уголас, - I зрабiў гэта як след.
"Апроч таго, - падумаў ён, - на свеце кожная iстота нейкiм чынам забiвае iншую. Я жыву, бо лаўлю рыбу, але рыбацтва гэтаксама i знiшчае мяне. Ты жывеш, бо хлопчык цябе ўтрымлiвае, - падумаў ён. - Не трэба аж так сябе ашукваць".
Стары чалавек перагнуўся цераз борт i з лёгкасцю адарваў ад рыбiны (там, дзе хапанула акула) кавалак мяса. Пажаваўшы, ён адзначыў ягоную высокую якасць i добры смак. Цвёрдае, сакавiтае, не жылаватае i не чырвонае ў дадатак. Такое мяса, ведаў ён, найдаражэйшае на рынку. Але мясны пах разыходзiўся ў вадзе, i не было як даць рады, i стары чалавек разумеў, што надыходзiць надта кепскi час.
Вецер дзьмуў устойлiва-роўна, толькi трохi адступiў на паўночны ўсход, i стары чалавек ведаў: гэта азначала, што вецер не аслабне.
Стары чалавек паглядзеў наперад, але не змог убачыць жаданых ветразей, анi корпуса карабля, анi дыму з судна. Адно лятучыя рыбы выляталi з мора каля носа ягонай лодкi i вярталiся справа i злева назад у мора, ды жаўцелi лапiны Затоцкiх водарасцей. Ён не бачыў нават птушкi.
Стары чалавек плыў дзве гадзiны, спачываючы на карме, а часам жуючы кавалачак мяса марлiна, iмкнучыся адпачыць ды захаваць моц, калi заўважыў першую з дзвюх акул.
- Ау, - сказаў ён уголас. Гэтае слова нельга перакласцi i, магчыма, яно ўсяго толькi мiжвольны выгук, як у чалавека, калi цвiк прабiвае яму руку i ўваходзiць у дрэва. - Gаlапоs*, - вымавiў ён.
* Акулы, што нападаюць i на чалавека.
Зараз ён угледзеў другi плаўнiк, што ўзнiмаўся за першым, i пазнаў: тупаносыя акулы. Але, iхнiя карычневыя трохкутныя плаўнiкi ды iмклiвыя рухi хвастом. Яны чулi пах i, узбуджаныя, ашалелыя ад голаду i прагнасцi, то гублялi яго, то зноў знаходзiлi. Але наблiжалiся няўхiльна.
Стары чалавек трывала замацаваў шкот i заклiнiў стырно. Пасля ўзняў вясло з прывязаным да яго нажом. Стары чалавек падымаў вясло, дужа асцярожна трымаючы яго, бо рукам было балюча. Ён сашчапiў i расшчапiў на iм рукi, каб трохi размяць iх. Потым моцна сашчапiў iх, каб яны змiрылiся з болем i не здрыгнулiся, ды назiраў, як падыходзяць акулы. Ён мог бачыць iхнiя шырокiя трохi сплюшчаныя тупаносыя галовы i таксама шырокiя грудныя плаўнiкi з белымi кончыкамi. Гэта былi агiдныя акулы, смярдзючыя, ахвотнiцы да падлы i шчырыя забойцы, здатныя, калi галодныя, кусануць вясло або i стырно лодкi. Гэта былi акулы, што перакусваюць лапы i плаўнiкi чарапахам, калi тыя спяць на паверхнi, а галодныя нападаюць у вадзе на чалавека, нават калi ён анiчуць не пахне рыбiнай крывёй цi рыбiнай слiззю.
- Ау, - вымавiў стары чалавек. - Gаlапоs. Падыходзьце блiжэй, gаlапоs.
Яны падышлi. Але не гэтак, як падыходзiла акула мака. Адна павярнулася i знiкла з поля зроку, нырнуўшы пад човен, i стары чалавек адчуў, як той дрыжыць, калi акула пачала тузаць i шкуматаць рыбiну. Другая сачыла за старым чалавекам жоўтымi шчылiнамi вачэй, а пасля шпарка падплыла, ашчэрыўшы паўкруг пашчы, каб хапануць там, дзе ад рыбiны ўжо быў адкушаны кавалак. Была выразна вiдаць лiнiя, што бегла ад макаўкi галавы на спiну, лiнiя, дзе злучалiся галаўны мозг i спiнны, i стары чалавек усадзiў нож на вясле ў гэтае злучэнне. Выцягнуў i загнаў той зноў, у жоўтыя кашэчыя вочы акулы. Акула адхiнулася ад рыбiны i слiзганула ўнiз, у апошнiя свае хвiлi глытаючы тое, што ўхапiла.
Човен дрыжаў, як i раней, другая акула пад iм распраўлялася з рыбiнай. Стары чалавек адпусцiў шкот, каб човен павярнуў бокам i акула апынулася навiдавоку. Калi стары чалавек убачыў акулу, ён перагнуўся цераз борт i садануў у яе нож. Ён зачапiў iм толькi мяса, скура ў акулы была гэткая цвёрдая, што ён ледзь уткнуў нож. Ад гэтага ўдару ў яго забалелi не толькi рукi, а i плячо. Але акулу цягнула ўгору, яна борзда вытыркнула з мора галаву, i стары чалавек урэзаў нажом акурат у сярэдзiну пляскатай макаўкi галавы, калi акулiн нос, высунуўшыся з вады, торкнуўся ў рыбiну. Стары чалавек выцягнуў лязо i ўбiў яго ў акулу дакладна ў гэтае месца зноў. Тая па-ранейшаму вiсела на рыбiне, сцяўшы скiвiцы, i тады стары чалавек усадзiў нож у акулава левае вока. Акула вiсела тамсама.
- Не? - сказаў стары чалавек i загнаў нож памiж хрыбеткамi i мозгам. Ён пацэлiў лёгка i ўдала, i адчуў, што расцяў храсток. Стары чалавек, перавярнуўшы вясло, засунуў лапатку памiж скiвiцамi акулы, каб адкрыць ёй пашчу. Ён крутануў вяслом i, калi акула адклеiлася ад рыбiны, сказаў:
- Iдзi, gаlапо. Правальвайся на глыбiню ў цэлую мiлю. Iдзi ў адведкi да свае сяброўкi, а мо гэта твая матка?
Стары чалавек выцер лязо нажа i паклаў вясло. Пасля ён знайшоў канец шкота i, калi ветразь напоўнiўся ветрам, павёў човен ранейшым курсам.
- Яны ўхапiлi не менш за чвэрць, прытым самага найлепшага мяса, - сказаў стары чалавек. - Лепш бы гэта быў сон, i я нiколi не зачапiў яго на кручок. Мне вельмi шкада, рыба. Усё сапсавалася.
Ён прымоўк, ён не хацеў больш нават глядзець на рыбiну. Абяскроўленая, абмываная вадой, тая мела зараз серабрысты, як адваротны бок люстра, колер, адно палосы былi, як раней, лiловыя.
- Я не павiнен быў так далёка заплываць, рыба, - сказаў ён. - Гэта не пайшло на карысць нi мне, нi табе. Я вельмi шкадую, рыба.
"Так, - сказаў ён сам сабе. - Правер, цi вяроўка на нажы цэлая. Пасля прывядзi да ладу сваю руку, бо яшчэ будзе работа".
- Каб я тут меў брусок навастрыць нож, - сказаў стары чалавек, агледзеўшы вяроўку на рукаятцы вясла. - Варта было захапiць брусок.
"Варта было захапiць шмат рэчаў, - падумаў ён. - Але ты, дзед, не ўзяў iх. А зараз не час разважаць пра тое, чаго ты не маеш. Думай, як выкруцiцца, карыстаючыся тым, што ў цябе тут ёсць".
- Ты вельмi шчодра даеш мне парады, - сказаў ён услых. - Я стамiўся ад iх.
Човен iшоў наперад, а ён - з румпелем пад пахай - мачыў абедзве рукi ў вадзе.
- Аднаму Богу вядома, колькi тая апошняя акула ўзяла мяса, - сказаў стары чалавек. - Зараз рыбiна куды лягчэйшая.
