Рувим Фраерман - Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке)
У яго былi сiвыя валасы на скронях, хаця ён быў не стары, i тонкi голас, якi ўразiў яе.
Яна толькi баялася, каб ён не спытаў яе, цi любiць яна Лушкiна i цi падабаюцца ёй яго ўласныя кнiгi.
Але ён нi пра што не запытаўся. Ён толькi сказаў:
- Дзякуй табе, дзяўчынка. Што ты будзеш рабiць з мышаняткам?
I хаця многiя чулi, што пiсьменнiк нiчога асаблiвага не сказаў, але клопатаў праз яго было ўсiм нямала.
Як добра бывала раней, калi раз у дзесяць дзён Аляксандра Iванаўна па вечарах, пасля заняткаў, займалася з лiтаратурным гуртком.
Яны сядалi за доўгi стол у пiянерскiм пакоi, а Аляксандра Iванаўна сядала ў крэсла. Яна рабiлася нiбыта зусiм iншай, чым у класе, нiбы з далёкага падарожжа прыплывала да iх на нябачным караблi. Яна клала падбародак на свае пераплеценыя пальцы i пачынала раптам чытаць:
Когда волнуется желтеющая нива
И свежий лес шумит при звуке ветерка...
Затым падумае крыху i скажа:
- Не, не гэта хацела я вам сёння прачытаць. Лепш паслухайце вось што:
И он к устам моим приник
И вырвал грешный мой язык.
И празднословный, и лукавый,
И...
Ах, дзецi, я так хачу, каб вы зразумелi, якiм цудоўным бывае паэтава слова, якiм чароўным сэнсам напоўнена яно!
А Фiлька нiчога не разумеў i гатовы быў без жалю вырваць свой язык, якi толькi i рабiў, што калацiўся без толку аб зубы, дапамагаючы яму жаваць усё, што нi трапляла ў рот, а нiводнага такога верша скласцi не мог. Але затое ён выдатна гаварыў, як кiтаец, што стаяў на рагу з лiпучкамi.
"I мала-мала ёсць, - гаварыў ён, - i худа ёсць, i шыбка харошо".
Усе смяялiся з яго.
Потым Жэня чытала вершы пра пагранiчнiкаў, а Таня - апавяданнi. Коля ж заўсёды ўсё крытыкаваў раўнадушна, жорстка i сам нiчога не пiсаў - ён баяўся напiсаць дрэнна.
Але зусiм нядаўна, некалькi дзён назад, Таня прачытала iм сваё апавяданне пра маленькае мышаня, якое пасялiлася ў рукаве старога футра. Яно жыло там доўга. Але аднойчы футра вынеслi з кладоўкi на мароз, i ўпершыню мышаня пабачыла снег. "I як толькi людзям не сорамна таптаць яго, - падумала мышаня, - гэта ж цукар!" - i выскачыла з рукава. Беднае мышаня! Як яно цяпер будзе жыць?
У гэты раз Коля не сказаў нiчога благога. Яго маўчанне Таня прыняла за пахвалу i цэлы дзень i ўсю ноч, нават у сне, адчувала шчасце. А ранiцай парвала апавяданне i выкiнула.
"Няўжо, - думала яна, - нават не пахвала, а маўчанне гэтага дзёрзкага хлопчыка можа зрабiць мяне шчаслiвай?"
Але сёння на занятках было зусiм iнакш.
Дзiўныя турботы апанавалi iх. Дзе дастаць кветак, каб падарыць iх увечары пiсьменнiку? Дзе ўзяць iх зiмой, пад снегам, калi нават звычайны хвошч на балоце, калi нават апошняя траўка ў лесе не засталася жывой?
Усе думалi пра гэта. Таня думала, але нiчога не магла прыдумаць - у яе болей не было кветак.
Тады таўсташчокая Жэня сказала (яна заўжды гаварыла карысныя рэчы):
- У нас дома, у гаршках, расцвiлi царскiя кучары.
- I ў нас, - разам сказалi дзяўчынкi, - зацвiлi кiтайскiя ружы i фуксii.
- У нас... - сказаў Фiлька i ў той жа момант змоўк, таму што яго гаспадыня не трымала кветак у хаце. Яна трымала свiнню, якую яго сабакi, чаго б гэта нi каштавала, хацелi разарваць на кавалкi.
Такiм чынам, назбiралi шмат кветак. Але хто ж аддасць iх яму? Хто пры ўсiх, у вялiкай школьнай зале, дзе будуць ярка гарэць сорак лямпаў, падымецца на драўляную сцэну, i пацiсне пiсьменнiку руку, i скажа: "Ад iмя ўсiх пiянераў..."
- Няхай гэта зробiць Таня! - выгукнуў Фiлька мацней за iншых.
- Хай Жэня, - сказалi дзяўчынкi. - Гэта ж яна прыдумала, як сабраць кветкi.
I хаця яны мелi рацыю, але ўсё ж хлопчыкi спрачалiся з iмi. Толькi Коля маўчаў.
I ўсё ж калi абралi Таню, а не Жэню, ён прыкрыў вочы рукой. I нiхто не зразумеў, што ён гэтым хацеў сказаць.
- Значыць, - сказала Аляксандра Iванаўна, - ты ўзыдзеш на трыбуну, Таня, падыдзеш да госця, пацiснеш яму руку i потым падасi кветкi. Ты скажаш яму тое, што мы тут вырашылi. Памяць у цябе добрая, больш я цябе вучыць не буду. Да пачатку засталося нямнога. Вазьмi кветкi.
I Таня выйшла, трымаючы кветкi ў руках.
"Вось яна справядлiвасць! Вось сапраўдная ўзнагарода за мае ўсе крыўды! думала Таня, прыцiскаючы да сябе кветкi. - Не хто iншы, а я пацiсну вядомаму пiсьменнiку руку, i аддам кветкi, i буду глядзець на яго, колькi захачу. I калi-небудзь потым, як пройдзе многа-многа часу - гадоў так праз пяць, - i я змагу сказаць сябрам, што пабачыла штосьцi на свеце".
Яна ўсмiхалася ўсiм, хто падыходзiў да яе блiзка. Яна ўсмiхалася i Жэнi, не заўважаючы яе злосных позiркаў.
- Дзiўна, чаму ўсё-такi выбралi Таню Сабанееву, - сказала Жэня сябрам. - Я не гавару пра сябе - я не ганарлiвая i мне гэта зусiм не трэба, - але лепш было б выбраць Колю. Ён разумнейшы за яе. А зрэшты, хлопчыкаў лёгка зразумець. Яны выбралi яе таму, што ў яе прыгожыя вочы. Нават пiсьменнiк штосьцi сказаў пра iх.
- Ён назваў iх толькi шэрымi, - сказаў Коля, смеючыся. - Але ты, Жэня, сказала праўду. Яны прыгожыя. I ты, вiдаць, хацела б, каб у цябе былi такiя вочы?
- Чаго-чаго, а гэтага не! - сказала Жэня.
Таня болей не слухала. I кветкi, што трымала яна ў руках, здалiся ёй цяжкiмi, як каменнымi. Яна кiнулася бегчы мiма класаў, мiма вялiкай залы, дзе, рассаджваючыся, грымелi крэсламi.
Яна збегла па лесвiцы i ў пустой цьмянай раздзявальнi спынiлася, задыхаючыся. Яна яшчэ не ведала ўсяго красамоўства зайздрасцi, яна была такая слабая.
"Цi магчыма, каб яна так гаварыла пра мяне? Гэта ж было б недастойна мяне, пiянеркi. Няхай шчасце не ўсмiхаецца мне. Цi не лепш зусiм адмовiцца, чым слухаць такiя словы?"
Ногi не трымалi яе.
"Не, гэта ўсё няпраўда! - сказала яна сабе. - Усё гэта глупства".
А ўсё-такi ёй захацелася пабачыць свае вочы. У раздзявальнi, дзе, нiбыта на лясной прагалiне, заўсёды панавала змрочнае святло, было цiха ў гэтую гадзiну. Вялiкае старое люстра, нахiленае злёгку наперад, стаяла ля белай сцяны. Яго чорная лакiраваная падстаўка заўсёды ўздрыгвала ад крокаў школьнiкаў, калi яны прабягалi мiма. I тады люстра таксама рухалася. Нiбы светлае воблака, праплывала яно наперад, адлюстроўваючы мноства дзiцячых твараў.
Але зараз яно стаяла нерухома. На падстаўцы стаялi чарнiлiцы, толькi што вымытыя вартаўнiком. I чарнiла стаяла тут жа на высокай падстаўцы ў простай бутэльцы, i ў высокай чвэрцi з этыкеткай, i яшчэ ў вялiзнай шкляной пасудзiне. Як многа чарнiла! Няўжо яго трэба аж столькi, каб ёй, Танi, зачэрпнуць кроплю на кончык свайго пяра?
Асцярожна абышоўшы бутэльку, што стаяла на падлозе, Таня падышла да люстра. Яна азiрнулася - вартаўнiка не было бачна - i, паклаўшы на падлюстэрнiк локцi, наблiзiла свой твар да шкла. З глыбiнi яго, больш светлай, чым навакольны змрок, глядзелi на Таню шэрыя, як у мацi, вочы. Яны былi адкрытыя, роўны бляск пакрываў iх паверхню, а ўглыбiнi хадзiлi лёгкiя ценi, i здавалася, што ў iх не было дна.
Так стаяла яна некалькi секунд, здзiўленая, як лясны звярок, што ўпершыню пабачыў сваё адлюстраванне. Потым цяжка ўздыхнула:
- Не, якiя ж гэта вочы!
З пачуццём жалю Таня адсунулася назад i распрамiлася.
I адразу ж, нiбы паўтараючы яе рух, хiснулася на падстаўцы люстра, вяртаючы Танi яе вочы. А бутэлька з чарнiлам раптам нахiлiлася наперад i пакацiлася, зазвiнеўшы аб пустыя чарнiлiцы.
Таня хутка працягнула руку. Але, як жывая iстота, бутэлька вывернулася i пакацiлася далей. Таня хацела злавiць яе на ляту, нават дакранулася пальцамi. Але бутэлька коўзалася, выкручвалася, як спрут, выкiдваючы чорную вадкасць. Яна звалiлася на падлогу нават не вельмi звонка, хутчэй з гукам глiны, што абрываецца з берага ў ваду.
З Таняй здарылася тое, што хоць раз у жыццi здараецца з кожнай дзяўчынкай, - яна разлiвае чарнiла.
- Вось гора! - усклiкнула Таня.
Яна адскочыла, падняўшы левую руку, у якой увесь час трымала кветкi. Усё ж некалькi чорных кропель блiшчала на кволых пялёстках кiтайскiх руж. Але другая рука! Таня з адчаем круцiла ёю перад вачыма, паварочваючы далоняй то ўверх, то ўнiз. Да самага згiбу кiсцi яна была чорная i страшная.
- Цiкава!
Так блiзка ад яе быў гэты воклiч, што ёй падалося, нiбы яна сама сказала гэтае слова. Яна хутка ўскiнула галаву. Перад ёй стаяў Коля i таксама пазiраў на яе руку.
- Цiкава, - паўтарыў ён, - як ты цяпер пацiснеш пiсьменнiку руку. Дарэчы, ён ужо тут i сядзiць зараз у настаўнiцкай. Усе сабралiся. Аляксандра Iванаўна паслала мяне па цябе.
Секунду Таня стаяла нерухома, i ў вачах яе, якiя толькi што глядзелi ў люстру з цiкавасцю, цяпер была пакута.
Проста дзiва, як ёй не шанцуе!
Яна падала яму кветкi. Яна хацела сказаць: "Вазьмi ў мяне i гэта. Няхай iх паднясе Жэня. У яе ж таксама добрая памяць".
I ён забраў бы гэтыя кветкi i, напэўна, разам з Жэняй пасмяяўся б з яе.
Таня жвава адвярнулася ад Колi i памчалася далей памiж радоў дзiцячых футраў, што суправаджалi яе, нiбы строй нерухомых сведак. Ва ўмывальнiку яна знайшла ваду. Яна вылiла яе ўсю да апошняй кроплi.
Яна церла руку пяском, але рука заставалася чорнай.
"Усё роўна ён скажа! Ён раскажа Аляксандры Iванаўне. Ён скажа Жэнi i ўсiм".
