Мопассан Де - Жулi Рамэн (на белорусском языке)

Де Мопассан Ги

Жулi Рамэн (на белорусском языке)

Гi дэ Мапасан

Жулi Рамэн

Пераклад: Сяргей Мурашка

Два гады таму, увесну, я вандраваў па беразе Мiжземнага мора. Цi ёсць што лепшае, як марыць, калi шпарка iдзеш па дарозе? Вам свецiць сонца, вас лашчыць вецер, а побач - горы i мора! I вы марыце! Колькi летуценняў, успамiнаў пра каханне, колькi прыгод згадвае вандроўная душа за дзве гадзiны дарогi! Ласкавы цёплы вецер напаўняе вас няяснымi радаснымi надзеямi, вы п'яце iх разам з паветрам, i яны нараджаюць у вашай душы прагу шчасця, якая расце ад голаду, абуджанага дарогай. Iмклiвыя прыемныя думкi лётаюць i спяваюць, як птушкi.

Я iшоў па гэтым доўгiм шляху, якi вядзе ад Сан-Рафаэля да Iталii, падобны на велiчны i зменлiвы тэатральны дэкор, створаны быццам для таго, каб на яго фоне ставiць усе зямныя паэмы пра каханне. I мне думалася, што ў гэты край ад Канаў, дзе выхваляюцца багаццем, да Манака, дзе гуляюць, - людзi едуць толькi каб пафанабэрыцца i распусцiць грошы, каб пад гэтым прыгожым небам, сярод ружаў i памеранцаў пладзiць самыя брыдкiя заганы, дурныя намеры, ганебную пажадлiвасць i выказаць дух чалавечы такiм, якi ён ёсць - рабскi, цёмны, марны i хцiвы.

Раптам у глыбiнi адной з тых маляўнiчых заток, што хавалiся за кожным пагоркам, каля падгор'я, я заўважыў чатыры цi пяць вiлаў, якiя глядзелi вокнамi на мора. За iмi ў дзвюх дрымучых i, пэўна, непраходных лагчынах шумелi векавечныя ялiны. Хараство аднае хаткi спынiла мяне: белы дамок з карычневымi панелямi да самага даху апавiлi ружы.

А сад! Барвяны абрус кветак i траў стракацеў на зямлi ў гарэзным свядомым беспарадку. Газон таксама тануў у фарбах, абапал прыступак духмяна цвiлi кветкi, з вокнаў на сляпуча-белы фасад ападалi блакiтныя i бурштынавыя гронкi, а на тэрасе з каменнымi балясамi над уваходам раслi гiрлянды вялiкiх, пунсовых, як кроплi крывi, званочкаў.

Доўгая расквiтнелая аранжарэя за домам вяла ў бок падгор'я.

На дзвярах дробнымi залатымi лiтаркамi было выведзена: "Вiла Мiнулага".

Я спытаўся ў сябе, якi паэт, якая чараўнiца жылi ў iм, чыя натхнёная самотная душа натрапiла на гэты куток i пабудавала тут казачную хатку, якая нiбы расла ў аправе з кветак.

Крыху далей на дарозе працаваў каменячос. Я спытаўся ў яго, хто гаспадар гэтага чароўнага дыямента. Той адказаў:

- Панi Жулi Рамэн.

Жулi Рамэн! Калiсьцi ў дзяцiнстве я столькi чуў пра яе, вялiкую акторку, сапернiцу Рашэль.

Нiводную акторку так не любiлi, нiводную жанчыну так не кахалi! Колькi дуэляў i самагубстваў праз яе, колькi прыгод i скандалаў! Якi ж цяпер год спакуснiцы? Шасцiдзесяты, сямiдзесяты, семдзесят пяты? Жулi Рамэн! Тут, у доме! Жанчына, якую абагаўлялi самы вялiкi музыкант i самы славуты паэт нашай краiны! Я памятаю, калi мне было дванаццаць, у Францыi грымнулi чуткi пра яе ўцёкi на Сiцылiю з адным пасля шалёнага разрыву з другiм.

Аднаго вечара, пасля прэм'еры, калi зала пляскала ёй паўгадзiны i выклiкала на паклоны адзiнаццаць разоў, яна, як гэта рабiлася ў той час, села ў паштовую карэту разам з паэтам i паехала. Яны пераплылi мора i кахалiся на старажытнай выспе, дачцэ Элады, у засенi неабсяжнага апельсiнавага гаю, якi атуляе Палерма i завецца "Залатая Ракавiна".

Гаварылi пра iх узыход на Этну, пра тое, як абняўшыся яны схiлялiся над вогненным жаралом, быццам хацелi кiнуцца ў агнядышную зеўру.

А паэт памёр i пакiнуў нашчадкам мройлiвыя вершы, чыя пранiкнёнасць чаравала цэлае пакаленне, а летуценнасць i загадкавасць паказалi новыя шляхi пачаткоўцам.

Кампазiтар таксама пайшоў ад нас, кiнуты тою, каму ствараў бессмяротную музыку, музыку перамогi i роспачы, музыку болю i гневу.

А яна, яна была тут, у дамку сярод кветак.

Я не стаў вагацца i пазванiў.

Мне адчынiў маленькi, гадоў васемнаццацi слуга, нягеглы, з нязграбнымi рукамi. Я напiсаў у вiзiтцы шляхетны камплiмент i выказаў гарачае жаданне пазнаёмiцца. Магчыма, акторка чула маё iмя i прыме мяне.

Слуга пайшоў i неўзабаве паклiкаў мяне за сабой; я апынуўся ў чыста прыбраным строгiм пакоi ў стылi Луi-Фiлiпа, абстаўленым цяжкай халоднай мэбляй, з якой маладая шаснаццацiгадовая пакаёўка здымала чахлы, выказваючы пашану да госця.

Я застаўся адзiн.

На сценах вiселi тры партрэты: акторкi ў нейкай ролi, паэта, адзетага ў даўгi прыталены сурдут i ў кашулi з жабо тагачаснае моды, а таксама музыкi за клавесiнам. З яе партрэта, выкананага ў стараннай, дакладнай, вытанчанай i сухой манеры, мне ўсмiхалiся блакiтныя вочы мiлай, капрызнай жанчыны.

Усе яны, здавалася, ведалi свой лёс.

Адусюль веяла мiнулым i даўнiной, усё нагадвала людзей, якiх больш няма.

Дзверы адчынiлiся, i ў пакой увайшла маленькая старэнькая жанчына. Валасы яе, зачасаныя на роўны радок, i нават бровы былi сiвыя, i яна нагадвала iмклiвую жвавенькую мышку.

Яна падала мне руку i сказала маладым, гучным i высокiм голасам:

- Дзякую, пане. Вельмi прыемна, што сённяшнiя мужчыны не забываюцца на колiшнiх жанчын. Сядайце.

Я расказаў, як мяне прывабiў яе дамок, як я даведаўся пра iмя гаспадынi i пасля ўсяго не змог адолець жадання пазванiць у дзверы.

Яна адказала:

- Мне больш за ўсё прыемна, пане, што вы - першы, хто вось так завiтаў сюды. Калi я ўбачыла вашу вiзiтку i прачытала дарагiя сэрцу словы, я задрыжала, нiбы да мяне завiтаў стары сябар, якi памёр гадоў дваццаць таму.

Я сама ўжо даўным-даўно мёртвая, пра мяне нiхто не думае i не згадае да таго дня, калi я пайду на скон; вось тады ўсе часопiсы цэлыя тры днi будуць гаварыць пра Жулi Рамэн. У iх будуць анекдоты, iнтымныя падрабязнасцi, згадкi i ўзнёслыя прамовы. А пасля - нi слова.

Яна змоўкла i, памаўчаўшы, сказала:

- Доўга чакаць не прыйдзецца. Некалькi месяцаў, колькi дзён, i ад гэтай, пакуль жывой старэнькай жанчыны застанецца адно маленькi шкiлет.

Яна паглядзела на свой партрэт, якi ўсмiхаўся сваёй старой жывой карыкатуры; паглядзела на мужчын - на пагардлiвага паэта i натхнёнага музыканта, якiя быццам казалi адзiн аднаму: "Чаго хоча ад нас гэта старая руiна?"

Невымоўная, пякучая, неадольная туга сцiснула мне сэрца, туга па колiшнiх людзях, чые ценi б'юцца часам ва ўспамiнах з тым самым адчаем, што i чалавек у глыбокiм вiры.

З свайго крэсла я бачыў дарогу, па якой з Нiцы ў Манака праносiлiся блiскучыя экiпажы. У iх сядзелi маладыя, прыгожыя, багатыя, шчаслiвыя жанчыны з вясёлымi задаволенымi мужчынамi. Яна перахапiла мой позiрк, здагадалася, пра што я думаю, i прашаптала з пакорлiвай усмешкай:

- Цяжка жыць i ведаць, што скончыўся твой час.

Я сказаў:

- Якое добрае жыццё было ў вас!

Яна цяжка ўздыхнула:

- Добрае i лёгкае. Вось чаму я так смуткую па iм.

Я зразумеў, што ёй хацелася расказаць пра сябе, i вельмi далiкатна, быццам дакранаўся да незагоеных ран, пачаў распытваць.

Яна расказала пра свае радасцi i нягоды, пра сяброў i пра ўсё сваё пераможнае жыццё.

- Самай вялiкай радасцю, сапраўдным шчасцем вы абавязаны тэатру?

Яна не задумваючыся адказала:

- О не!

Я ўсмiхнуўся, а яна сумна паглядзела на два партрэты i дадала:

- Iм.

Я не вытрымаў i зноў спытаўся:

- Якому?

- Абодвум. Мая старая памяць нават блытае iх, а што да аднаго, дык мяне i сёння мучыць сумленне.

- Тады, панi, шчасцем вы абавязаны не iм, а каханню. Яны былi толькi носьбiты яго.

- Можа. Але якiя!

- А не думаецца вам, што звычайны, а не вялiкi чалавек мог бы гэтаксама i нават мацней кахаць вас? Ён бы ахвяраваў вам усё сваё жыццё, сэрца, думкi, увесь свой час i сваю сутнасць, а гэтыя ахвяравалi вам дзвюх страшных сапернiц, Музыку i Паэзiю?

Яна закрычала iмпэтным, маладым голасам, ад якога мацней забiлася сэрца:

- Не, пане, нiколi. Можа, такi чалавек i кахаў бы мацней, але не так, як яны. О! Яны так маглi спяваць песню кахання, як нiхто на свеце! Як п'янiлi мяне iх прызнаннi! Хiба знойдзецца на свеце чалавек, хто б здолеў музыкай i словам выказаць тое, што казалi яны? Цi варта кахаць, калi не можаш укласцi ў каханне ўсю музыку i паэзiю зямлi i неба? А яны, яны ведалi, як словамi i песняй зачараваць жанчыну! О! Можа, i было ў нашым каханнi больш уяўнага, чым сапраўднага, але мара ўзносiць у неба, праўда заўсёды пакiдае на зямлi. Хай сабе iншыя i кахалi б мяне мацней, усё роўна толькi праз iх я зразумела, пачула, палюбiла каханне!

I неспадзявана яна заплакала.

Яна плакала моўчкi, плачам адчаю.

Я зрабiў выгляд, што нiчога не заўважаю, i глядзеў у акно.

Праз некалькi хвiлiн яна зноў загаварыла:

- Разумееце, амаль ва ўсiх людзей душа старэе разам з целам. Я выключэнне. Майму бядачаму целу шэсцьдзесят дзевяць, а сэрцу - дваццаць. Вось чаму я жыву зусiм адна сярод кветак i ўспамiнаў...

Мы доўга сядзелi моўчкi. Яна супакоiлася i з усмешкай сказала:

- Вы будзеце смяяцца з мяне, калi я скажу... калi скажу, чым я занятая ў пагодныя вечары!.. Мне сорамна i шкада самой сябе.

Як я нi распытваў у яе, яна не хацела прызнацца, чым займаецца; тады я ўстаў i пачаў развiтвацца.

Яна ўскрыкнула:

- Так рана!

I калi пачула, што мне трэба вячэраць у МонтэКарла, яна нерашуча спыталася: