Жан Сартр - Герастрат (на белорусском языке)

Сартр Жан Поль

Герастрат (на белорусском языке)

Жан-Поль Сартр

Герастрат

Пераклаў Змiцер Колас

Людзi... На iх трэба глядзець з вышынi. Я гасiў святло i прыстройваўся каля акна: у iх нават i ў думках не было, каб нехта мог за iмi сачыць зверху. Яны клапоцяцца адно пра фасад, ну, часам яшчэ пра задворкi, але ўсё iх старанне разлiчана ўрэшце на гледача ў метр семдзесят. Цi задумваўся калi хто-небудзь з iх, як выглядае фетравы капялюш з сёмага паверха? Яны чамусьцi зусiм не дбаюць, каб абаранiць свае плечы i чарапкi кiдкiмi колерамi цi яркай тканiнай, яны не ўмеюць змагацца з гэтым вялiкiм ворагам Чалавечага: вертыкальнаю перспектывай. Я высоўваўся з акна, i мяне разбiраў смех: ну, дзе яна, дзе гэтая iх славутая "пастава ўрост", якой яны так ганарацца: яны проста расплюшчвалiся аб ходнiкi, i з-пад плечаў у iх плазам высоўвалiся толькi доўгiя ногi.

На балконе сёмага паверха, вось дзе мне трэба было б пражыць усё жыццё. Бо маральная перавага заўсёды павiнна быць падмацаваная нейкiмi матэрыяльнымi сiмваламi, iначай - яна проста знiкае. Якая ж, урэшце, перавага над людзьмi была ў мяне? Перавага ў пазiцыi - болей нiчога: я паставiў сябе па-над тым чалавечым, што было ўва мне, i пачаў яго разглядаць. Менавiта таму мяне заўсёды вабiлi вежы сабора Нотр-Дам, пляцоўкi агляду на Эйфелевай вежы, царква Сакрэ-Кёр, мой сёмы паверх на вулiцы Дэлямбр. Усё гэта - цудоўныя сiмвалы.

Часам, вядома, даводзiлася спускацца на вулiцу. Каб схадзiць на працу, напрыклад. Я задыхаўся. Калi бачыш людзей на адным з iмi ўзроўнi, iх намнога цяжэй лiчыць за мурашак: яны кранаюць. Аднойчы я ўбачыў на вулiцы мерцвяка. Ён ляжаў нiцма. Яго перавярнулi, i аказалася, што ён у крывi. Я ўбачыў яго расплюшчаныя вочы, нейкi незразумелы выраз на твары, якi невядома пра што казаў, i ўсю гэтую кроў. Я стараўся сябе пераканаць. "Ну i што, - думаў я, усё гэта хвалюе не болей за свежую фарбу. Ён проста ўквэцаў сабе нос у чырвонае, вось i ўсё". Але потым я адчуў нейкую паскудную млявасць у нагах i ў патылiцы i самлеў. Мяне зацягнулi ў аптэку, пачалi тузаць за плечы i прымусiлi глынуць спiрту. Я быў гатовы ўсiх забiць.

Я ведаў, што яны мае ворагi, але ж яны - яны гэтага не ведалi. Яны любiлi адзiн аднаго i заўсёды трымалiся разам, локаць да локця; яны i мне часам дапамагалi - у тым, у сiм: яны ж лiчылi мяне за свайго, да iх падобнага. Але каб яны здолелi здагадацца хоць пра сама маленькую крыху праўды - яны б мяне скамiсавалi. Дарэчы, пазней яны так i зрабiлi. Калi спаймалi i даведалiся, хто я. Яны сцерлi мяне на дробны мак, бiлi ў камiсарыяце цэлыя дзве гадзiны, малацiлi кулакамi i давалi поўхi, выкручвалi рукi, раздзерлi ў шмоцце нагавiцы, а пасля, каб было чым закончыць, кiнулi на падлогу мае акуляры, i пакуль я iх шукаў, на карачках, бiлi мяне нагамi пад заднiцу i рагаталi. Я заўсёды прадбачыў, што гэтым скончыцца - мяне скамiсуюць: я ж не дужы i абаранiць сябе не магу. А некаторыя ўжо даўно на мяне палявалi: бамбiзы. Яны штурхалi мяне на вулiцы - каб пасмяяцца i каб пабачыць, што я буду рабiць. А я маўчаў. Я рабiў выгляд, што не разумею. I ўсё роўна - папаўся. Нездарма, вiдаць, ува мне заўсёды жыў гэты страх: гэта было прадчуванне. Зрэшты, вы, вядома, разумееце, што ў мяне былi i намнога сур'ёзнейшыя прычыны iх ненавiдзець.

А што да страху, дык усё пайшло намнога лепей з таго дня, як я купiў сабе рэвальвер. Дарэчы, калi ўвесь час носiш пры сабе якую такую штучку, якая можа выбухнуць цi нарабiць грукату, дык сапраўды адчуваеш сябе неяк мацнейшым. I вось я кожную нядзелю браў яго з сабой, соваў проста ў нагавiцы, у кiшэню, i iшоў прагуляцца - звычайна на бульвары. Я адчуваў, як ён адцягвае мне нагавiцы, што той краб, як халодзiць металам сцягно. Але пакрысе ад дотыку з целам ён саграваўся. Хада ў мяне была трошкi ненатуральная, збоку я, вiдаць, нагадваў тыпа, у якога пачалася эрэкцыя i чэлес кожны раз замiнае яму вольна ступiць. Тады я соваў руку ў кiшэню i папраўляў гэтую рэч. Часам я заходзiў у прыбiральнi - але, вядома, i там я быў таксама ўважлiвы, бо часта побач можа быць нейкi сусед, - я вымаў рэвальвер, узважваў яго ў руцэ i разглядаў яго дзяржанне з чорнымi краткамi i чорны курок, падобны на прыплюшчанае павека. А тыя, хто бачыў звонку мае расстаўленыя ногi i нiз калашын, думалi, што я мачуся. Але я - нiколi не мачуся ў публiчных прыбiральнях.

А аднойчы мне прыйшла ў галаву думка пастраляць у людзей. Гэта было суботнiм вечарам, калi я збiраўся да Леi - адной бландзiнкi, якая заўсёды цiкуе перад гатэлем на вулiцы Манпарнас. Мiж iншым, я нiколi не меў iнтымных сувязяў з нiводнай жанчынай: я ўпэўнены, што пасля адчуў бы сябе толькi абрабаваным. Вядома, на iх залазiш зверху, але ж потым яны праглынаюць сваiм вялiзным валасатым ротам тое, што ў вас пад жыватом, i мяркуючы па тым, што я чуў, якраз яны ў такiм абмене i выйграюць - i выйграюць многа. А я нiчога нi ў кога не прашу, i сам аддаваць нiчога не збiраюся. Прынамсi, каб я i рашыўся займець каханку, яна павiнна была б быць жанчынай фрыгiднаю i пакорлiваю i такой, каб пераносiла мяне з гiдлiвасцю. У першую суботу кожнага месяца я падымаўся з Леяй у нумар у гатэлi "Дзюкэн". Яна распраналася, i я разглядаў яе, не дакранаючыся. Здаралася, што яно выходзiла неяк само, проста ў нагавiцах, але часам я раней паспяваў вярнуцца дадому.

У той вечар Леi на звычайным месцы не было. Я крыху пачакаў, але так яе i не ўбачыўшы, вырашыў, што яна, вiдаць, захварэла. Тады быў пачатак студзеня i было вельмi холадна. Я быў расчараваны: я ўвогуле чалавек уражлiвы, а тады, ужо загадзя, я так жыва ўявiў сабе асалоду, якую павiнен атрымаць ад гэтага вечара. Праўда, на вулiцы Адэсы была яшчэ адна шлюха - брунетка, якую я даўно запрыкмецiў, - крыху пераспелая, але такая дзябёленькая i пухлявая; дый я ўвогуле нiколi не гiдзiўся пераспелымi: яны, калi распрануцца, па-мойму, выглядаюць яшчэ больш гола, чым iншыя. Але тая не ведала, якiя ў мяне ўмовы, i мне было крыху сорамна выкласцi ёй усё вось так - адразу з парога. Дый потым, я не надта давяраю розным новым знаёмствам: гэтыя бабы могуць схаваць у сябе за дзвярыма якогась паскуднiка, а потым, калi ўсё гатова, гэты тып раптам выскачыць i забярэ ў вас усе вашыя грошы. I лiчыце, што пашанцавала, калi яшчэ не надае кухталёў. Але ў той вечар на мяне найшла чорт ведае якая адвага. Я вырашыў зайсцi дадому па рэвальвер i потым паспрабаваць-такi з гэтай брунеткай.

Калi чвэрткай гадзiны пазней я падыходзiў да яе, маючы сваю зброю ў кiшэнi, я ўжо не баяўся нiкога. Пры поглядзе зблiзу яна паказалася нейкай няшчаснай i нечым нагадала маю суседку з дома насупраць, ад'ютантаву жонку. Я быў задаволены: я даўно ўжо хацеў пабачыць гэтую ад'ютанцiху галяком. Ранiцай, калi ад'ютант выпраўляўся на службу, яна апраналася пры адчыненых вокнах, i я часта хаваўся ў сябе за фiранкай, спадзеючыся яе заспець. Але яна, на жаль, прыбiралася ў глыбiнi пакоя.

У гатэлi "Стэла" са свабодных нумароў заставаўся толькi адзiн - на пятым паверсе. Мы рушылi ўгору. Брунетка была даволi грузная i ледзь не на кожнай прыступцы спынялася, каб аддыхацца. Што да мяне, дык я адчуваў сябе выдатна: нягледзячы на свой жывот, я зусiм не пацею, i каб задыхацца, пяцi паверхаў мне мала. Калi мы дайшлi да пляцоўкi на пятым паверсе, яна спынiлася i, з цяжкасцю пераводзячы дых, прыцiснула правую руку да сэрца. У левай у яе быў ключ.

- Высока, - сказала яна i паспрабавала мне ўсмiхнуцца.

Я нiчога не адказаў, забраў у яе ключ i адчынiў дзверы. Потым, не вымаючы рэвальвера з кiшэнi, выставiў яго руляй наперад i адпусцiў толькi тады, калi запалiў святло. У пакоi было пуста. На мыйнiцы ляжаў пакладзены iмi маленькi квадратны кавалачак зялёнага мыла - каб было чым памыцца. Я ўсмiхнуўся: са мной ва ўсiх iх бiдэ ды квадратных кавалачках мыла нiякай патрэбы няма. Кабета ў мяне за спiнай яшчэ шумна дыхала, гэта мяне распаляла. Я павярнуўся, i яна пацягнулася да мяне губамi. Я яе адштурхнуў.

- Распранайся, - сказаў я.

У пакоi быў мяккi фатэль, я сеў i прымасцiўся як мага ўтульней. У такiя моманты я заўсёды шкадую, што не навучыўся палiць. Кабета зняла сукенку, потым спынiлася i скiнула на мяне недаверлiвым вокам.

- Як цябе завуць? - спытаў я, адкiдваючыся ў фатэлi.

- Рэне.

- Дык вось, Рэне, ты давай хутчэй, я чакаю.

- А ты што - не распранаешся?

- Ты давай, давай, - сказаў я, - пра мяне можаш не клапацiцца.

Яна скiнула да ног майткi, потым падабрала i акуратна паклала на сукенку разам са станiкам.

- А ты, аказваецца, маленькi пракуда, мой даражэнькi? Бач ты, якi гультай, - сказала яна. - Хочаш, каб усё за цябе зрабiла твая дзяўчынка?

Адначасова яна падышла i, абапершыся рукамi на падлакотнiкi, з цяжкасцю паспрабавала прымасцiцца ў мяне памiж ног на кукiшкi. Але я сурова яе падняў.

- Ну-ну, без гэтага, без гэтага, - сказаў я.

Яна зiрнула на мяне са здзiўленнем.

- Але тады што ж ты хочаш, каб я табе зрабiла?

- Нiчога. Пахадзi, гуляй, болей я ад цябе нiчога не патрабую.

Яна пачала хадзiць туды-сюды па пакоi. Выгляд у яе быў нязграбны. Увогуле, нiчога больш так не прыгнятае жанчын, як хадзiць галяком. Яны зусiм не прызвычаеныя ставiць ступакi плазам. Шлюха хадзiла, выгнуўшы спiну, са звiслымi, як дзве вяроўкi, рукамi. Што да мяне - я быў на сёмым небе: вы ўявiце сабе - я спакойненька сяджу сабе ў фатэлi, зашпiлены пад самае горла (я нават не зняў пальчатак), а гэтая пераспелая паня, цалкам раздзеўшыся па маiм загадзе, круцiцца вакол, як ваўчок.