Неизвестно - Эпісталярыя
З геаграфічнымі і асабовымі зараз бяда. У нас ужо часта Дзвіну завуць Даўгаваю, незалежна ад таго, пра якую частку яе пішуць. Кожны дурань ведае, што Нясвіж — гэта ў Літве, а Велья — не Вялля, а Нярыс. Ужо спатыкаюцца выпадкі, калі даюць побач дзве асобы: Радвіла і Радзівіл, а гэта асоба адна. У віленскім музеі ёсць партрэт «Костаса Острогишкиса» — вялікага гетмана Астроскага. Прозвішчы іншых ужо перарабілі, але вялікаму гетману вярнуць яго прозвішча ня стала сілы. Тут абмяркоўваліся (у рэдакцыі «Вопросов литературы») гісторыя беларускай і літоўскай літаратур на рускай мове. Зараз мяне клічуць і на такія паседжанні, і я там сказаў тое, што пішу зараз Вам: што літоўцы на літоўскай мове завуць Вільню Вільнюсам, — гэта вынікае з законаў іх мовы (зараз, калі горад афіцыйна перайменаваны, так павінны пісаць усе), але Вільнюская губерня, Укмергскі павет, ці Кяткявічюс заміж Хадкевіча — гэта немагчыма. Літоўцы вельмі балюча ўспрымаюць адмаўленне пераносіць геаграфічныя назвы і імёны на мінулае. Але чаму, калі ўсе летапісы толькі літоўскія і пісаныя літоўцамі (як гэта імкнецца даказаць Ахманскі), чаму гэтыя імёны напісаныя не па-літоўску? У літоўскай дзяржаве літоўцаў ніхто ня мог прымушаць перакручваць іх імёны і назвы гарадоў, а яны, выходзіць, перакручаныя. Як мог такое зрабіць літовец і (тым больш) як мог з гэтым згадзіцца Гаштаўт ці хто іншы, на замову якога пісаліся летапісы.
Нам з усім гэтым клопату стане на ўсё жыццё, і яшчэ застанецца. Усё было гладка, пакуль ня ўлічваліся інтарэсы беларусаў, а як узняліся яны, то калатні будзе.
Валянцін Пятровіч мне пісаў пра гісторыю Беларусі па-руску. Я такі яе ня бачыў, а пісаную па-руску гісторыю Літвы прыслаў Ючас.
19.III.1979.
Улашчык
А.П. Грыцкевічу
Дарагі Анатоль Пятровіч,
Некалькі дзён таму прыйшла «История Белорусии», сёння — Ваша кніга. Дзякуй за ўсё, рады за Вашыя поспехі. Рэдакцыя «Истории СССР» адмовілася друкаваць рэцэнзію на кнігі Ткачова, бо напісаны не па-руску. Для Вашай кнігі такой заганы няма, але ўпэўненасці няма таксама. Буду пісаць самую кароткую.
Адносна лекцый. Цалкам згодзен, вельмі падыходзіць і пара — восень, але пакуль гэта не ўвязана з выхадам летапісаў. Том 35 ПСРЛ з тэкстамі на беларускай, польскай і лацінскай мовах цяжкі для набору, а ў набор (больш дакладна — у друкарню) пойдзе, пэўна, у маі, бо зараз сканчаюцца ўсе даробкі ў выдавецтве. Таму зараз я толькі частка выдавецкай машыны і вызвалюся, калі падпішу том на выхад, а калі гэта будзе — ніхто ня ведае. Але нават зважаючы на ўсе гэтыя акалічнасці буду спадзявацца, што да лістапада ўсё будзе скончана, — я буду вольны і вазьму вялікі адпачынак.
Чаго б я хацеў, ды яшчэ зважаючы на практыку. У Горадні і Мінскім педагагічным інстытуце мне давалі 20 гадзін, з іх 16 на лекцыі, 4 гадзіны на кансультацыі і на нешта падобнае да экзамену. Добра было б, каб і ў Вас было таксама. Там я чытаў спецкурс — па-сутнасці выкладаў змест сваіх «Очерков». Зараз у мяне ляжыць рукапіс, які завецца «Введение в изучение белорусско-литовского летописания». Я пастараўся зрабіць яго ў тым стылі, у якім напісаныя «Очерки». Кажучы больш дакладна, я шмат увагі звярнуў на тое, хто быў заказчыкам летапісаў, дзе (хаця б прыкладна) яны пісаліся, як і калі трапілі ў тыя кнігасховішчы, у якіх знаходзяцца цяпер. Асобны раздзел складае дослед пра гарадскія хронікі (віцебскія, магілеўскія і слуцкая, усё гэта ў сувязі з гісторыяй новых гарадоў). Зважаючы, што лекцыі патрэбны ня так мне, як студэнтам, можа Вы яшчэ ўдакладніце, што было б для іх больш пажадана. Калі мы змовімся з Вамі па ўсіх пунктах, напішыце ліст у дырэкцыю, гэта лічыцца абавязковым. Паведаміце мне адрас Чапко.
Я прачытаў Вашу праграму. Ня ведаю, як яна розніцца да праграм педінстытутаў. Ведаю толькі на практыцы, што праграма гэта добра, але сутнасць — што ў яе ўкладаецца.
Мне здаецца, што калі б Вы наступную кнігу напісалі пра Нясвіж як культурны цэнтр, то гэта было б надта добра. Трэба нашай публіцы, перш за ўсё беларусам, паказаць, якія ў нас былі вялізныя культурныя каштоўнасці, і як мы збяднелі зараз. Сам я ўсё сватаю дзве тэмы: бежанства 1915 г. (пра гэта размова была і тут, і ў Мінску з Танкам і Брылём, і ўсё марна), а другая — ваяводы. Тры ваяводы (з тых, што я ведаю — Завіша, Храпавіцкі і Матушэвіч) пакінулі дзённікі ці мемуары, — адно гэта чаго вартае. У мсціслаўскага ваяводы Хамінскага захоўваўся Ольшаўскі рукапіс. Таксама акалічнасць, вартая ўвагі. Наогул, гэта і фігуры цікавыя, і варта было б ведаць, які ж быў народ.
7.ІV.1979.
Улашчык.
Калі надыходзяць вясеннія месяцы, то заўсёды ўспамінаюцца дзіцячыя гады, жаўранкі, шпакі, буслы, пачынаюць крактаць жабы і інш.
У 3 нумары «Вопросов литературы» кароткія тэксты выступленняў пры абмеркаванні гісторыі літаратуры. Там і мае тры грошыкі.
М.А. Ткачову
Дарагі Міхаіл Аляксандравіч!
Пішу адказ на Ваш цікавы ліст. Калісь, у 1948-49 г. я быў выкладчыкам у Маскоўскім універсітэце, і хоць мне і да таго, і пасля давялося шмат працаваць, але такім занятым я ня быў ніколі. Тое ўсё давядзецца перажыць некалькі гадоў і Вам, аж пакуль ня выпрацуецца нейкі нібы трафарэт, калі будуць зробленыя канспекты ўсіх лекцый і г.д.
Пра студэнтаў, якім абы скончыць, гаварыць ня будзем, а пра тых, з якіх нешта будзе, трэба клапаціцца. Я тут бачу добрую практыку ў студэнтаў Гістарычна-архіўнага інстытуту (ці ня большасць супрацоўнікаў нашага Інстытуту дасавецкага часу вышлі з гэтага Інстытуту). Дбайныя студэнты з першага ці другога курсу бяруць тэмы, якія пазней робяцца курсавымі, а яшчэ пазней дыпломнымі, а пасля дысертацыямі. Добра, каб і ў Вас пайшло так.
Якія варта даваць тэмы? Тут шмат што ўпіраецца ў польскую мову. Абавязкова трэба прымушаць перспектыўных студэнтаў вучыць польскую мову, бо бяз гэтага надта шмат крыніц нельга ім рэкамендаваць. Дарэчы, трэба ўвесь час тлумачыць, што вывучыць мову проста. Колькі ўжо чуў, ды і на сабе выпрабаваў, што трэба пачынаць чытаць Сянкевіча, яго трылогію ў арыгінале, іншае прыкладзецца. Трэба рэкамендаваць і нямецкую, бо ў свой час у Караляўцы (Кёнігсбергу) вышла шмат капітальных прац, якія нам трэба ведаць.
Канкрэтна, што магу параіць. Думаю, што ў першую чаргу варта скарыстаць тыя тамы «Актаў» Віленскай камісіі, у якіх змешчаныя дакументы пра Горадню і Гарадзеншчыну (Тамы 1, 5, 7, 17, 21, 22, 24). Вельмі цікавы і змястоўны матэрыял пра Гарадзеншчыну знаходзіцца ў «Пісцовай кнізе Гарадзенскай эканоміі» (Т. 1,2). З гэтых публікацый трэба выбраць штось адно, ня надта вялікае, каб было па сілах студэнтам, а разам каб у іх з’явіўся імпэт да даследчыцкай працы.
З таго, што я перабіраў, лічу больш цікаваю «Кнігі расходаў і даходаў Магілёўскага магістрату». Там можна выдзяліць такія тэмы, як розныя святы, звычаі таго часу, грашовую сістэму, дзейнасць магістрату і шмат чаго іншага. У серыі «ИЮМ» ёсць матэрыялы пра Пасожжа і наогул пра Ўсходнюю Беларусь.
Вельмі драматычныя і цікавыя звесткі (пэўна гэта знойдзе дарогу ў друк) будуць пра чараўніцтва. Дарэчы, пра гэта пісаў толькі Доўнар-Запольскі. Вельмі цікавыя і драматычныя матэрыялы пра копныя суды.
Статуты цэхаў, думаю, варта было б даваць на старэйшых курсах, на першых яны будуць здавацца сухімі.
За запрашэнне дзякуй, але ў мяне том летапісаў пайшоў у друкарню, і таму, пакуль ня будзе падпісаны сігнал, я як прывязаны тут. А ў Горадні, асабліва ў Пышках, вельмі хораша.
У рэцэнзіі на аўтарэферат Ігнаценкі я напісаў, што дарма аўтар выказваецца проці Каяловіча, бо па сутнасці паміж Каяловічам і Ігнаценкам розніцы няма. Пра тое, што Ігнаценку выратаваў Капыскі, ня чуў. Сам я ў той час ляжаў у бальніцы, свой водгук перадаў. Мне сказалі, што яго прачыталі, але адразу здалося, што чыталі толькі маленькія кавалкі, апускаючы сутнасць.
Баяўся, каб у Вільні Каханоўскага не завалілі, бо Тышкевічы і Кіркар — беларускія даследчыкі — там падтрымкі не сустракаюць. Харашкевіч завецца Анна Леанідаўна. Яе адрас такі: Москва, 121, Рублевское шоссе, 93-1-31.
Зараз выйшаў другі выпуск.
«История СССР» адмовілася друкаваць рэцэнзію на Вашыя «Замкі», бо [яны] маюць ужо надта шмат рэцэнзій. Дамовіўся з «Вопросамн нсторнн», калі не зманяць.
1.VI.1979.
У нас спякота. З вясны не было ніводнага дажджу. З-за летапісаў нікуды нельга рушыцца. Блінова прыслала свой аўтарэферат.
А.П. Грыцкевічу
Дарагі Анатоль Пятровіч,
Шкада, што ня ўбачыліся. Я некалькі разоў званіў Вам, але кожнага разу Вас не было дома.
Адносна далейшых доследаў. Пры тым, што мы так кепска ведаем сваю гісторыю, тэмаў надта ж многа. Думаю, што Вам варта было б пераходзіць на іншую тэматыку. Калі браць з таго, што Вы найлепш ведаеце, можа лепей узяць на бліжэйшыя гады тэму Нясвіж — Слуцак як культурныя цэнтры: архівы, бібліятэкі, нумізматычныя зборы, карціны, друкарня і г.д. Гэта тэма ня толькі для нас, але амаль для ўсяго культурнага свету. Пару дзён назад я пачаў корпацца на той сваёй паліцы, на якой польская літаратура. Там знаходзіцца стос кніг (улічваючы гадавыя справаздачы) Таварыства прыяцеляў навук у Вільні. Калісь збіраў гэтыя матэрыялы, бо меў намер напісаць пра Таварыства калі ня кнігу (яно вартае гэтага), дык хоць добры артыкул. Архіў Таварыства (100 тыс. адзінак), бібліятэка і асабліва друкаваная прадукцыя — гэта таксама частка нашай гісторыі. Можа возьмеце? Урэшце, крыніцазнаўства. З гэтага наогул усё і пачынаецца. Калісь у прысутнасці Петрыкава ў Бірылы спрабаваў угаварыць, што ў Мінску патрэбна або археаграфічная камісія, або сектар, які б спецыяльна займаўся толькі гэтым. У тых спецыялістаў гэтая думка не знайшла ніякага водгуку, але яна будзе ўздымацца яшчэ і яшчэ, бо без гэтага нельга ісці далей. У першую чаргу важна нават можа не археаграфія, але архівістыка ў тым сэнсе, што неабходна зрабіць улік матэрыялаў па гісторыі Беларусі — дзе яны знаходзяцца і чаго вартыя. Пакуль я знаходжуся тут і працую ў сектары крыніцазнаўства, маю магчымасць падтрымаць гэтыя тэмы, калі ў тым будзе неабходнасць.
