Неизвестно - Гапееў Ведзьміна тоня
– Вы п’яныя для яе самы вялікі страх, – вырвалася ў Сяргея, але маці не пакрыўдзілася, наадварот, быццам чакала нечага падобнага, каб загаварыць на гэту тэму:
– Дык… учора старшыня да мяне падыходзіў. Казаў, што калгас грошай дасць, а я каб на кадзіроўку ехала. Ехаць, а? Грошы вялікія, іх вяртаць трэба. Можа, я так не буду піць і ўсё?
– Едзь, – упэўнена адказаў Сяргей. – Грошай у нас яшчэ мільёны незаробленых. Колькі заробім – ад нас залежыць. Раней піць кінеш – раней і заробім.
– Дык тыдзень не піць трэба да гэтага…
– Вось і не пі. Пакуль з балота не вернемся – не пі.
– Ага, я не буду, – не тое што абяцала маці, яна больш угаворвала сама сябе, пераконвала, што справіцца, вытрымае…
А палове восьмай усе сабраліся ля хаты дзеда Васіля. І сам ён – чыста паголены, падстрыжаны – гэта ўчора быў у вясковага цырульніка, потым у лазні. Усе рэчы сабраныя былі ў адной кучы – цэлая гара назбіралася. Ты глядзі, як многа трэба чалавеку, каб усяго адзін нейкі тыдзень пабыць без сваёй хаты.
Сядзелі на лавачцы, чакалі.
Падышла пажылая жанчына, прыпынілася. Яе пазналі – былы дырэктар школы, Ганна Дзмітрыеўна.
– Дзень добры вам!
– Добры дзень!
– І табе, Дзмітрыеўна, добры! – паказаў рукой на месца побач з сабой дзед Васіль. – Сядай, адпачні, калі ісці далёка.
– Ды я ўжо прыйшла. Вось вам на дарогу напякла піражкоў, – жанчына стала даставаць са свайго пакета скруткі. – Гэта з яблыкамі, гэта з курацінай, бач, прапякліся добра… Ешце на здароўе…
Жанчына раптам усхліпнула, з вачэй сарваліся слёзы, яна хутка выцерла іх ражком хусткі.
– Вы ж там, дзетачкі, пастарайцеся, адшукайце магілу. Не змагу я спакойна далей жыць, калі на магіле бацькі не пабуду. Хоць бы калі на Вялікдзень яечка яму чырвонае пакласці… Як там будзе – не ведаю, мо перазахаваюць, мо не. То як адшукаеце, вы мне скажыце. Я вас папрашу, каб мяне потым на плыце на той востраў завезлі. Хоць надта я баюся, ды здужаю…
– Ну, Дзмітрыеўна, не хвалюйся, – супакоіў яе дзед Васіль. – Павінны мы знайсці...
А да дома дзеда сталі падыходзіць вяскоўцы – больш пажылыя жанкі, дзеці, падлеткі. Многія віталіся, станавіліся побач. Прыйшлі пяцёра дзесяцікласнікаў разам з настаўнікам фізкультуры.
– Ну, дзе ваша дабро? Гэта ўсяго? Дапаможам…
Жэнька крыху разгубілася – ну хіба ж яна чакала, што гэтулькіх людзей зацікавіць іх ад’езд? І неяк няёмка цяпер рабіць здымкі пагрузкі… А так хацелася – каб кожны іх крок сфатаграфаваць.
Адзін за другім пад’ехалі два аўтамабілі – старшыня Мікалай Рыгоравіч і Іван Кузьміч – “Бабер”. А з “Бабром” – маці Жэнькі і Віцькі.
Без колькі хвілін восем цэлы натоўп сабраўся ля хаты. Хлопцы адчувалі сябе вельмі няўтульна – ніяк не чакалі, што такія “праводзіны” ім вяскоўцы арганізуюць. Паглядвалі ў бок вуліцы, адкуль павінен быў пад’ехаць трактар бацькі Віталя. Але замест трактара на вуліцы паказалася вялікая серабрыстая машына. Амаль бясшумна яна пад’ехала да групы ля хаты, спынілася.
У аўтамабілі сядзелі чацвёра: малады чалавек за рулём, пажылы мужчына інтэлігентнага выгляду, хударлявы, з сівой невялікай барадой, на заднім сядзенні – жанчына прыблізна яго ж гадоў і дзяўчына гадоў васемнаццаці.
Мужчына павольна вылез з аўтамабіля, малады чалавек таксама. Пакуль маладзейшы адчыняў заднія дзверы, каб выйшлі жанчыны, мужчына падышоў да людзей і нечакана схіліў галаву ў паклоне.
– Дзень добры вам, землякі дарагія! Выбачайце свайго сына, што за гэтулькі гадоў наведваю вас. Не пазналі, Васіль Яўменавіч?
Дзед Васіль узняўся насустрач мужчыне, прыгледзеўся.
– Пятро? Пятро Міклуш? – усхвалявана перапытаў дзед.
– Я, Васіль… – усхліпнуў нечакана мужчына.
Яны паціснулі адзін другому рукі, потым моцна абняліся.
Сярод натоўпу загучалі прыглушаныя галасы:
– Гэта ж Міклушаў самы меншы… Бачыш, яго аплаквалі, а адзін ён і выжыў…
– Каторага ў Нямеччыну вывезлі?
– Ага, ён гэта. Дваццаць год таму прыязджаў, помнік на магіле сваім паставіў. А больш і не было…
– Дык жа ў Англіі жыве…
Дзед падвёў мужчыну да лаўкі, насустрач падняліся Зарэмба, Баброў і маці Жэнькі.
– Вось, сябар майго дзяцінства, Пятро Міклуш. На два гады за мяне маладзейшы. Хаты нашы амаль побач стаялі. Яго бацька і мая маці – стрыечныя былі… Я ад той аблавы схаваўся, праз тыдзень у атрадзе быў, а Пятро вось не змог схавацца – яго тады разам з іншымі падлеткамі загналі ў кузавы аўтамабіляў і павезлі… У Германію. 24 чалавекі тады вывезлі. 16 вярнулася.
– Нашых чацвярых з вёскі вызвалялі амерыканцы. А на заводзе тым многа рускіх працавала. Доўга ўгаворвалі не вяртацца. А потым прыйшоў адзін рускі афіцэр (ці то правакацыя была?) і сказаў, што ўсё роўна чакае нас яшчэ па 10 год лагераў – як здраднікаў, што на ворага працавалі, калі вернемся… І згадзілася многа не вяртацца, – успамінаў Пятро Міклуш.
– Ну, па 10 год ніхто не сядзеў, а па год-тры – такое было, – ціха ўставіў Іван Кузьміч. – То праўда…
– Вось мы чацвёра – я, Ігнат Антоненкаў, Сашка Чарняўскі і Вольга Корзун – і вырашылі трымацца разам, падаліся ў Англію, – працягваў Пятро Міклуш. – Думалі, перачакаем крыху, пакуль усё наладзіцца ды вернемся… Ігнат захварэў і памёр праз год, а потым Вольга сустрэлася з афіцэрам англійскім, пасябравалі яны. У таго афіцэра знаёмыя ў пасольстве недзе працавалі… так ліст на радзіму мы і перадалі. І нам праз тры месяцы адказ прыйшоў… І мне прысуд… – ён не ўтрымаўся, пацягнуўся ў кішэню за насоўкай, выцер вочы.
– Бацька Пятра, Сямён Міклуш, у партызанах быў. З намі, на тым балоце… Там і застаўся, на Савіным востраве, – стаў тлумачыць далей дзед Васіль. – А брат Пятра Іван – наш сувязны. Яго схапілі… Катавалі, потым расстралялі. І сям’ю расстралялі: маці і двух сясцёр Пятра. У адной магіле ўсе і пахаваны на могілках. Хату спалілі…
– Я і застаўся там… – стаў казаць далей Пятро Міклуш з вінаватасцю ў голасе. – Куды мне было вяртацца? І Вольга засталася. Яна, дарэчы, ужо памерла… Казала дзецям, што хоча памерці на радзіме, але не паспела прыехаць… Я вось адзін раз змог – 18 гадоў таму. І цяпер во супала так: ва ўнука – гэта дачкі сын – водпуск невялікі. А ў вас тут – вось такія справы…
– Якія справы? – здзівіўся старшыня Мікалай Рыгоравіч. – Адкуль у Англіі пра нашы вясковыя справы ведаюць?
– О, наш час – гэта не тыя страшныя гады, калі па паўгода ішло пісьмо… Мая дачка прыязджала са мной тады, яна выкладае ў школе. І да сэрца прыпалі ёй гэтыя мясціны. Вось нядаўна адшукала ў гэтым Інтэрнэце сайт пра ваш раён. Там у апошніх навінах і прачытала пра вашы планы – што збіраецеся вы знайсці магілу на тым балоце і зрабіць перазахаванне. Я не змог не прыехаць, каб пакланіцца бацькавай магіле. Я так спадзяюся, што мая надзея спраўдзіцца… Вы адшукайце, Васіль… – пранікнёна папрасіў Пятро Міклуш.
– Ну, гэта больш да нашага камандзіра звяртайся, – усміхнуўся дзед Васіль. – Як, Яўгенія, знойдзем?
Жэнька пачырванела густа-густа, да самай шыі. Яна разгубілася так, што не змагла знайсці і аднаго слова. За яе адказала маці:
– Знойдуць дзеці. Абавязкова знойдуць.
– Добра. Вось… чакайце… – павярнуўся Міклуш да маладога чалавека, нешта хутка стаў казаць на англійскай мове. Той згодна заківаў, пайшоў да машыны, вярнуўся з невялікім, але досыць умяшчальным рукзаком, запоўненым нечым. Рукзак узяў у свае рукі Пятро Міклуш, працягнуў Жэньцы. – Бярыце, калі ласка! Тут нашы гасцінцы вам: кава, вяндліна, пячэнне, кансервы… вам усё спатрэбіцца… Бярыце, бярыце, не саромейцеся, мы ж ад чыстага сэрца…
Калі Жэнька ўзяла рукзак, Пятро Міклуш крануў за руку Зарэмбу:
– Выбачайце, вы тут, здаецца, усё ведаеце. Мне б знайсці мясцовую ўладу..
– А што яе шукаць, яна тут уся, – засмяяўся Мікалай Рыгоравіч. – Вось Іван Кузьміч, старшыня сельвыканкама, вось вам дэпутат сельскага савета Алена Адамаўна Лошчык, вось і я сам – старшыня мясцовага калгаса Мікалай Рыгоравіч Зарэмба. Дарэчы, дык гэта вы мне тэлефанавалі і пыталіся, калі нашы вандроўнікі адправяцца ў паход?
– Ой, як цудоўна! Так, гэта мы ў Мінску спыніліся ў гасцініцы… О, які цудоўны, які чысты і ўтульны Мінск! Але, мы адтуль і тэлефанавалі…У мяне столькі просьбаў… Першая – мне б знайсці месца на нейкі час, каб пажыць. Я веру, што адшукаецца магіла бацькі... Вы ж перазахаванне плануеце на 3 ліпеня?
– Ну, як усё добра складзецца, – зазначыў Іван Кузьміч.
– Складзецца, у вас усё добра складваецца, калі вы робіце на карысць іншых… Я б хацеў перадаць яшчэ пэўную суму на помнік, вы ж будзеце яго рабіць? Гэта – ад маёй сям’і. Дзеці паедуць дадому, у нас кароткія водпускі, а мы з жонкай – гэта мая Марыя – хацелі б пажыць тут месяц. Ёй таксама спадабалася тады…
– Ну, хто да нас са шчырай душой, да таго і мы з адкрытым сэрцам, – развёў рукі ў бакі Іван Кузьміч. – Усё можна зрабіць, а пакуль трэба вось атрад наш адправіць. Вунь і Антон…
Сапраўды, пад’ехаў трактар. Перад ім расступіліся, каб стаў як мага бліжэй да разабранага і складзенага ля хаты плыта. У прычэпе было двое мужчын.
