Кацярына Мядзведзева - Спадарыня Трынога
— Хлусня, сляды яна хвастом і замятае.
— Навошта яны наогул жывуць на свеце? Які сэнс у гэтых пачварах? — сказаў хтосьці грэбліва.
— А які сэнс у людзях? — хмыкнуў Грэн. — Для чаго жыве на свеце наш сусед, мешчанін Пфук? Для чаго ён нарадзіў дзесяцёра дзяцей, тоўстых і дурных? А яны вырастуць і народзяць яшчэ па дзясятку. Навошта гэта? Прага размнажэння. Так і ў жывёл. Так і ў трыногаў.
— А чаму яна заўсёды з’яўляецца ў выглядзе жанчыны?
— Бо пад доўгімі спадніцамі зручна хаваць трэцюю нагу і хвост.
— А можа, наша ціхоня Блерта таксама трыногая, вунь якая сукенка, да пят!
І яны, разгарачаныя віном і забароненай гутаркай, пачалі вязацца да Блерты:
— Мы толькі ножкі твае пералічым!
— Ну хоць туфель пакажы!
— Хлопцы, яна баіцца, што мы ўбачым ейны хвост!
Адзін, самы п’яны, улёгся на падлогу і паспрабаваў прыўзняць яе спадніцу. Блерта разгубілася, а Грэн кудысьці дзеўся, за півам уцёк, ці што, і ўступіцца не было каму. І тут устаў Пастух.
Ён нічога не казаў. Моўчкі наступіў нагой на тую руку, што цягнулася да Блерты. «А яго баяцца», — зразумела Блерта, назіраючы, як хутка цверазеюць, разбіраюць шапкі і сыходзяць прочкі Грэнавы сябрукі.
З тых часоў, калі і сустракаўся братка з імі, то не дома. І, дзівосная справа, дапытваўся ў Блерты, хто такі гэты Пастух.
— Ты хіба не памятаеш яго? Ён добры чалавек.
— Трымайся далей ад гэтага добрага чалавека, — загадаў Грэн злосна.
Блерта не магла ўзяць да галавы, чым ён так незадаволены. Як быццам раўнуе.
Яна ўсміхнулася гэтай думцы і пайшла заганяць гусей.
***
Наступіла лета, шчодрая пара. Суніцы, грыбы, ліпавы цвет і чабор для гарбаты, зверабой і альховыя шышкі для бабуліных суставаў, венікі на зіму гусям. Грэну надакучылі яго сябрукі, і ён увязваўся з Блертай у лес. Дапамагаў нават. Зразаў нажом бярозавую чагу, выкопваў карані цыкорыя, цягаў цяжкія кошыкі з грыбамі. Яна цешылася: «У два разы болей збяром», — а ён смяяўся, дражніў яе клапатухай і гусінай прынцэсай, дзівіўся ведзьміным кругам шампіньёнаў, ледзь не наеўся ваўчыных ягад, аднойчы заблукаў, напалохаўшы сястру.
— Быццам нетутэйшы, — дзівілася Блерта. — У дзяцінстве ж па сонцы заўсёды знаходзіў дарогу.
Ён разводзіў рукамі, а яна працягвала:
— Палянку з рыжыкамі не памятаеш, гадзючы камень не ведаеш, магілу шыбеніка прайшоў і не заўважыў. А дзе мы заўсёды палуднавалі, малако пілі? А як згубіў кошык і бабуля пакалаціла цябе?
Ён паціснуў плячамі.
— І пра гэта забыўся? — засмучана спытала яна.
Блерта ўспамінала дзяцінства з цеплынёй. А Грэна цікавіла сучаснасць, буду чыня.
— Увосень вярнуся ў сталіцу, — аднойчы сказаў ён. — Паедзеш са мной?
— Што ты, я не магу кінуць бабулю, — спалохалася Блерта. — І табе навошта сыходзіць? Няўжо тут не можаш знайсці сабе справу? Ды хоць бы дапамагаў мне узялі б гусей паболей, яны прыносяць добры прыбытак.
— Гусі, прыбытак, — перадражніў ён. — Грэн-гусятнік, так мяне будуць клікаць? Дурніца ты, Блерта. Далей носа свайго не бачыш. Няўжо ты не жадала б паглядзець на іншае жыццё? Паспрабаваць штосьці новае? Няўжо ты народжана для таго каб усё жыццё галовы гусям круціць?
Блерта маўчала. Яна ніколі не задумвалася пра гэта. Дзе нарадзіўся, там і спатрэбіўся, яна была з такіх людзей, так, а Грэн быў, відаць, пералётнай птушкай. І сэрца яе сціскалася ад думкі пра хуткае расстанне.
Неяк яны збіралі буякі на балоце і знайшлі выспачку, парослую мячэўнікам ды алешынай, пасярод гразкага месца. Разбураны масток дагніваў у вадзе, а за дрэвамі віднелася хатка.
— Старая леснічоўка, — прагаварыла Блерта. — Кажуць, там жыве Спадарыня Трынога.
— Глыбока тут? — Грэн ткнуў палкай у ваду.
— Нішто сабе, ды п’явак досыць, высмакчуць усю кроў раней, чым перабярэшся, — яна сцепанулася.
Братка глядзеў задуменна туды, на густыя зараснікі алешыны, увітыя хмелем. І Блерта глядзела.
— Дзяўчына-малочніца выхвалялася, быццам хадзіла да Спадарыні Трыногі па вядзьмарскія зеллі. Чатыры пары ваўняных панчох надзела, ад п’явак. Яна паказвала Блерце бутэлечку, і быццам бы костачка ў каламутнай вадзе плавала і блішчала штосьці, але Блерта бачыла, што дзяўчына хлусіць. Ды і пахла з бутэлечкі не таемнымі зёлкамі, а сардэчнікам і палыном. Ці варта было да Трыногі хадзіць за тым, што ля ўсякага плота расце.
— Кажуць, яна жаданні выконвае. Што б ты папрасіла?
— Смерці хіба што, — прашаптала Блерта. — Калі б стала жыццё зусім не мілае.
— А я папрасіў бы, — сур’ёзна прамовіў Грэн, — цётухна Трынога, пакажы мне свой хвосцік, з пэндзлікам ён у цябе ці без?
— Не жартуй так, — спалохалася Блерта.
— А я і не жартую, — хмыкнуў ён.
***
На вячэру былі бабы і вараная цяляціна. Бабуля прачытала малітву. Цікалі ходзікі, трашчаў агонь у печы. Грэн не мог трываць цішыні, Блерта ўжо зразумела гэта. Вось і цяпер, не паспеўшы пражаваць, ён паведаміў:
— А спадарыню Трыногу надоечы бачылі ў горадзе.
Блерта здрыганулася і прасыпала бабы з лыжкі.
Бабуля злосна паглядзела на іх абодвух.
— Годзе памінаць гэтую погань у хаце. У дзяцінстве рот з мылам паласкалі, ды ўсё дарма, так балбатуном і застаўся. Чайнік ускіпеў, Блерта. Ці ты аслепла?
Блерта паспешна ўскочыла. А Грэн працягваў:
— Памятаю, у дзяцінстве мы бадзяліся па гарадскім сметніку, скарбы шукалі. Пеле аднойчы пашанцавала, залаты пярсцёнак знайшоў усярэдзіне старой пальчаткі. А я адшукаў чаравік. З левай нагі і зусім новы. Праз пару тыдняў і Пеле трапіўся чаравік. Таксама левы, як з голкі зняты, скура рыпала. Калі мы падабралі яшчэ парачку, сметнік перастаў здавацца такім ужо прыемным месцам.
— Можа, правыя страціліся, — выказала здагадку Блерта. — Ці ад нябожчыка аднаногага выкінулі.
Грэн з усмешкай пакруціў галавой.
— Усё гэта азначае толькі адно: у нашай спадарыні Трыногі трэцяя нага — правая, а значыць, вылупілася яна ў высакосны год. А нядаўна я зноў быў на сметніку, — прашаптаў Грэн, і Блерта мімаволі прыслухалася. — І я знайшоў левы чаравік.
— Ваша кава, бабуля, — сказала Блерта нервова.
— А ты ведаеш, што спадарыня Трынога блукае ў прыцемках па горадзе і зазірае ў вокны, і на пліце ўцякае малако, і трэскаюцца талеркі, а дзеці плачуць і заікаюцца, калі ўбачаць у акне яе жоўтыя вочы з вертыкальнымі зрэнкамі?— Як не сорамна пужаць сястру, — упікнула яго бабуля. І тут за акном ціхутка прашамацела, нібы хтосьці жадаў адысці і замарудзіўся, зачапіўся спадніцай. Блерта ўскрыкнула.
— Чуеце? Гэта крадзецца спадарыня Трынога, — прагаварыў Грэн злавесным голасам.
— Гэта вецер, — уздыхнула бабуля. — Ідзі спаць, злы хлопчык. А ты, Блерта, узбі маю пярыну і прынясі грэлку. І перастань дрыжаць, дурніца, ён жа цябе дражніць.
Перамыўшы посуд, загасіўшы агонь і замкнуўшы дзверы, Блерта прыйшла ў спальню. Братка сустрэў яе ўзбураны.
— Ты чуеш? Штосьці рыпае ў падмосці!
— Мышы, — прагаварыла яна, распранаючыся.
— Наўрад ці! Памятаеш, я неяк забраўся туды, бабуля вырашыла, што за варэннем. А надта патрэбныя мне гэтыя цвілыя слоікі. Я шукаў іншае...
Ён азірнуўся на акно і зашаптаў:
— Кажуць, раз у сто гадоў спадарыня Трынога залазіць у чужое падмосце і адкладае там яйка. Вось я і вырашыў праверыць. Не хапала яшчэ, каб гэтая гадзіна вывелася ў нас!
Блерта злякалася не на жарт. Такое яна чула ўпершыню. І хоць бабуля кліча Грэна хлусам, — усё адно жудасна. Трасучыся ад холаду ў тонкай кашулі, яна выйшла з-за шырмы.
— Хто табе гэта сказаў?
— Твой добры чалавек, Пастух, я сустрэў яго неяк. Глядзі, у мяне качарга пад ложкам, — пахваліўся Грэн. — Мяне так папросту не зжарэш.
Тут нешта грукнула і пакацілася за дзвярамі. Быццам хто ішоў і ўчапіў вядро ў сенцах. Блерта завішчала, кінулася да брата, прыціснулася да яго. Ад яе рэзкага руху загасла свечка, і Блерта спалохана заплюшчыла вочы. Маленькая дзяўчынка яна была, нягледзячы на доўгія косы і грубыя рукі, што з раніцы да вечара вараць, скрабуць, месяць, цягаюць цяжкае, адмываюць нячыстае. Але калі настае ноч, гэтыя рукі здранцвела прыціскаюцца да грудзей, і Блерце зноў дзесяць гадоў, і цемра падступае ўсё бліжэй. Дыханне Грэна чуваць ёй, біццё яго сэрца. І нечыя ціхенькія крокі. Быццам стукае па падлозе дзіцячы, лядашчанькі хвосцік. Быццам ідуць, крадуцца няцвёрда тры ножкі: топ-топ-топ, цішыня, і зноў топ-топ-топ. Вылупілася маленькая трыножка і прынюхваецца, шукае гарачай чалавечай крыві, каб насмактацца і падрасці.
Блерту скалынала дрыготка, і Грэн мацней сціснуў яе ў абдымках, ці то супа койваючы, ці то збіраючыся яшчэ больш напалохаць.
— Чуеш? — прашаптаў ён. — Пачвара ідзе сюды, агрэю яе качаргой.
— Не, не, — горача прашаптала Блерта, — не адпускай мяне, не пакідай мяне адну ў цемры!
Дзверы іх пакойчыка расчыніліся, і Блерта не стрымала крык.
Але, вядома, гэта была не спадарыня Трынога. На парозе стаяла бабуля, у начной кофце і каптуры.
