Неизвестно - Пясецки
Апынуліся ў вялікай зале, мэбляванай танна, але з прэтэнзіяй. Было там некалькі вясёлых, коратка апранутых жанчын і некалькі мужчын. У паветры насіліся смех, крыкі і вясёлыя жарты.
Зноў палілася гарэлка: салодкая і горкая, чыстая і разведзеная. Хтосьці п’яны крычаў ахрыплым голасам:
Першы шынок — там пад дубам —
Гуляй, Маня, з залатым зубам...
Ножка ўлева! Ножка ўправа!
Сёння, сёння, улева!
Сёння, сёння, управа!
Тара-дзіра-дзіра! Тара-дзіра-дам!
Та-тара-дзіра-там-там!..
Перад вачыма Забавы яркімі плямамі віравалі жаночыя сукенкі, праплы- валі вясёлыя твары, узбуджаныя воклічамі, спевамі, музыкай і алкаголем. Было яму весела і вельмі горача; жадалася смяяцца, спяваць, размаўляць, але ён не мог затрымаць у галаве думак, якія хутка, быццам кажаны, мітусіліся ў полі ягонай свядомасці. Стукаў нагамі аб падлогу ў такт песенькі і ківаўся ўправа-ўлева.
Другі шынок — у Мэера —
Гуляй, Маня, як халера:
Ножка... ножка... права!
Сёння... лева...
Гукі гусцелі. Усё шпарчэй віравалі ў паветры. Штораз аддаляліся. Постаці людзей у пакоі ўсё больш расставалі ў паветры. Гублялі абрысы.
Хтосьці даў яму ў рукі гітару. Дзейнічаў аўтаматычна — хацеў яе настроіць. Круціў пальцамі калкі грыфа, удараючы адначасова па струнах, але гукі інстру- мента не даляталі да вушэй, толькі драпалі твар і казыталі ў носе. Здзівіла яго гэта. Засмяяўся і выпусціў з рук гітару, якая з енкам пакацілася па падлозе.
У куце рваў паветра гармонік і даляталі ўрыўкі песні:
Трэ... ці... нок... Нэймана.
Гуля... аню... хана...
Ножка...
а. а. а.
та. та. та.
ха-ха-ха-ха-ха...
Усё патанула ў хаосе гукаў, у віры слоў і крыкаў, заліве смеху. У павет- ры, як камбалы ў вадзе, плавалі чорна-белыя чалавечыя галовы, дрыжэлі бясформенныя постаці прысутных. Востры водар поту казытаў ноздры. Пакой хадзіў ходырам, падлога трэслася пад нагамі.
Забава ішоў праз пакой, які здаваўся яму бясконцым. Старанна абмінаў перашкоды, якіх ў рэчаіснасці не існавала.
Быў непрытомны. Наблізіўся да дзвярэй. Ззаду жудасна роў п’яны голас:
Пане участковы: дождж крапае!
Тра-та, дзі-та-та!
Ідуць дзеўкі з парада!
Тара, дзіта-та!
Э-е-е-е-эх!
Тара-дзіта! Тара-дзіта!
Гукі чапляліся за вопратку, ападалі на душу, лізалі твар, казыталі шыю, тузалі за валасы, зазіралі ў вочы.
Забава шырокім рухам, рыўком адчыніў дзверы. Стаў твар у твар з ноч- чу. насустрач цёмнай адхлані. Стаяў. Ківаўся.
Ступіў крок за парог. за парог хаты і... страціў прытомнасць.
* * *
«Мне трэба. Я павінен ратавацца, вакол яны, чырвоныя, гоняцца. ідуць па следзе. о! о!.. ужо блізка!..»
Дзверы рэстарана «Вільнянка» шырока расхінуліся. Усярэдзіну з імпэтам уляцеў з калідора скразняк. На парозе спыніўся высокі, сухарлявы маладзён у чорнай скуранцы. На галаве меў белую папаху, заламаную назад на казацкі манер. У руцэ трымаў наведзеную на залу цьмяную матавую рулю нагана.
— Рукі ўгору! — загучалі па-расейску прамоўленыя словы.
Халодныя, шэрыя вочы ўчэпістым позікам трымалі залу. Голас прагучаў
рэзка. Свіснуў у паветры, як шпіцрутэн. Вусны сцяліся ў цвёрдую тонкую лінію. Твар быў быццам вычасаны з каменя.
У зале ўсё замёрла. Камічна выглядалі людзі, седзячы пры століках з пад- нятымі ўгору рукамі (некаторыя трымалі ў далонях відэльцы і нажы), смеш- ныя тым, бо нідзе мы не бачылі іх у такіх бессэнсоўных позах. Выглядалі так, быццам умольвалі кагосьці ўверсе пра літасць, або жадалі схапіць нешта нябачнае, што вісела ў паветры пад столлю.
Забава хуткім, цвёрдым крокам прамераў залу і накіраваўся за буфет. Убачыў перакошаны ад жаху жаночы твар, расшыраныя, нерухомыя зрэнкі. Узяў яе за руку і пацягнуў за сабой да выхаду. Паслухмяна ішла за ім. Была як загіпнатызаваная. Пагляды прысутных беглі за гэткай гратэскавай парай. Зніклі за дзвярамі.
Госці па-ранейшаму трымалі рукі паднятымі ўгору. Раптам адзін, які сядзяў пры дзвярах у кухню, уцягнуўшы галаву ў плечы, скокнуў у тыя дзверы. У кухні падбег да расчыненага акна. Цішыню восеньскай ночы прарэ- залі адчайныя крыкі:
— Бандыты! Бандыты! На дапамогу! Ратуйце!..
Забава вывеў сваю паланянку за парадныя дзверы рэстарана. Наблізіў галаву да яе твару і ціха па-расейску прамовіў:
— Калі ласка, пакажыце мне дарогу на вакзал.
Жанчына здзіўлена глядзела яму ў вочы, потым выцягнула руку ў кірунку вакзала, які знаходзіўся на адлегласці 200—300 крокаў ад іх, і ліхтары якога былі адгэтуль выразна бачны. Забава адпусціў яе руку і пайшоў у паказаным кірунку. Жанчына засталася адна на вуліцы і пазірала яму ўслед.
* * *
Вакол Забавы кружлялі нейкія варожыя цені. Уявілася яму, што яго атачае жалезнае кальцо аблавы, якое ён прагнуў разарваць, з якога абавязкова хацеў выбрацца. «.Там. там вольная дарога . там поле, лес.» Пайшоў управа вузкім завулкам, слаба асветленым вынырнутым з-за хмараў месяцам. Убачыў перад сабою двух узброеных людзей. Цяжка, павольна шлэпалі па балоце насустрач. Рынуўся наперад. Замахаў перад іх вачыма наганам.
— Рукі ўгору!
Загад выканалі неадкладна.
Зайшоў ззаду і, пакінуўшы іх на вуліцы, рушыў далей. Не чулі ягонага адыходу і таму доўга стаялі ўкамянелыя.
«Каб толькі да лесу. толькі да лесу. Каб толькі выйсці з места!»
* * *
Сярэдзінай доўгай вуліцы ішоў чалавек. Гэта быў злёгку падпіты шавец, які вяртаўся аднекуль дадому. Ішоў кульгаючы, бо меў адну нагу кароткую. Быў задуменны.
— Рукі ўгору! — пачулася паблізу.
— Што-о-о?.. — не зразумеў шавец.
Раптам заўважыў перад носам чорную рулю рэвальвера і ледзь не сеў ад страху. Забава ўзяў яго левай рукой пад локаць, а правай прыціснуў да ягонай скроні халодную рулю нагана.
— Вядзі мяне за мяжу!.. І глядзі, бо. башку развалю! — сказаў Забава па-расейску.
«Вар’ят!» — падумаў шавец.
— Добра, добра, пане? — прамовіў, паскараючы хаду і яшчэ мацней куль- гаючы.
Паблізу складскіх будынкаў «Жалезабетону» шавец спыніўся.
— Можа, пан дазволіць мне на момант адысці. па сваёй патрэбе?..
Забава кіўнуў яму галавой.
Шавец адчыніў брамку і ўвайшоў на шырокі падворак. Забава застаўся на вуліцы. Шавец нетаропка прачыніў брамку і павольна замкнуў зашчапку, потым пабег да высозных стосаў драўніны і прастакутных цаглін. Як пацук, запоўз у нейкую дзюрку і схаваўся там. Калі Забава пачуў тупат уцека- ча, скокнуў да брамкі. Але яна была зачыненая. Адбег на сярэдзіну вуліцы і з разгону рынуўся на высокі плот, наверсе якога, на доўгіх тычках, віўся нацягнуты ў некалькі столак калючы дрот. Дзеручы адзежу і калечучы далоні, апынуўся за плотам.
Гнаўся за кімсьці ўпарта, доўга, пераскокваючы платы, прабягаючы агаро- ды, сады, вуліцы і завулкі. Адначасова адчуваў, што яго самога праследуюць, што ён знаходзіцца ўсярэдзіне кальца аблавы, якое няўхільна сцягваецца.
«.Каб толькі выйсці з места. да лесу. за мяжу.»
У хворым мозгу віравалі трывожныя думкі.
* * *
Дзверы кватэры насцеж расчыніліся і ўсярэдзіну ступіў маладзён у чор- най скураной куртцы і белай папасе на галаве.
— Рукі ўгору! — кінуў ад парога.
На канапе, ля сцяны, сядзела маці з двума малымі дзецьмі. У прыхадню пазнала госця, які нядаўна быў у іх на вечарынцы і заляцаўся да яе старэйшай дачкі Стэфкі. Не выканала загаду і засмяялася.
— Але ж з пана жартаўнік!
— Не смейся, — змрочна сказаў Забава, — бо застрэлю!
Раптам страх ахапіў жанчыну, якая, пахопліва падымаючы рукі, прагава- рыла плаксіва да дзяцей:
— Дзетанькі, падымайце ручкі ўгору!..
Стэфка была ў суседнім пакоі, у спальні. Нечакана выйшла да іх, несучы ў руках футра.
— Пане, — прамовіла да Забавы, — мы ў хаце зусім не маем грошай. А гэта. маё футра. Найдаражэйшая наша рэч. Вазьмі, пане.
Забава ўзяў адной рукой футра і кінуў яго пад ногі дзяўчыне. Твар меў страшны, запалы, з блукаючым паглядам, звар’яцелыя вочы дзіка блішчэлі.
— Не трэба мне ні золата, ні срэбра! — сказаў з дзіўным, трагічным пафа- сам. — Прашу толькі паказаць мне дарогу за мяжу. А як не. дык пазабіваю вас і сабе кулю ўсаджу.
Дзяўчына вярнулася ў спальню. Праз нейкі момант ён пачуў адтуль лёгкі шоргат. Звярыным інстынктам выпрацаваным за мільёны гадоў, інстынктам дзікуна, якому мінула тысяча гадоў, адным падсвядомым кідком замглёнай думкі ахапіў сітуацыю і зрабіў дакладную выснову: «Уцякае праз акно». Не кінуўся ў спальню, каб схапіць яе ззаду, але выбег праз дзверы, каб адрэзаць ёй дарогу да ўцёкаў.
У глыбіні саду, паміж дрэвамі белай плямай мігацела блузка Стэфкі. Забава стрэліў у тым кірунку з рэвальвера.
