Алесь Жук - Зоркі над палігонам
— Вы ваявалі, таварыш прапаршчык? — запытаўся Карповіч.
Прапаршчык нічога не адказаў, дастаў з кішэні ножык, адрэзаў шпагат, устаў:
— Мала ваяваў. У другім баі гарэў у самаходцы... Пакуль вылечыўся, вайна скончылася. Ну, ні пуху ні пер'я, таварыш лейтэнант!
Прапаршчык моцна паціснуў руку Карповічу, зноў усміхнуўся прыжмуранымі вачыма весела і бесклапотна.
Карповіч паспрабаваў падняць клунак са сваім афіцэрскім дабром. Ён быў не з лёгенькіх.
— Цяжкая афіцэрская ноша, га, лейтэнант? Цяжкая. Наце аловак, падпішыце плашч-палатку. Схадзіце ў роту, вазьміце ў дапамогу салдатаў. У нас у адзіночку нельга. У адзіночку можна толькі сесіі здаваць...
Карповіч выйшаў са склада з палявою афіцэрскаю сумкаю ў руцэ. Востра, як і на складзе, пахла новым адзеннем. I гэты пах, пах вайсковага адзення, назаўсёды цяпер, здавалася, быў з ім.
А сонца свяціла цёпла і спакойна. Пад ветрам роўна і густа шумела лісце, бо ўжо пераваліла на другую палавіну лета. I ў сонечныя дні плыла над зямлёю лёгенькая і журботная смуга. Уздоўж дарогі густа светлым блакітам цвіла цыкорыя. Яшчэ нейкае паўгадзіны таму па гэтай самай дарозе ў тэнісцы-сетачцы ішоў да склада чалавек, якому служба здавалася нечым не надта і рэальным, у крайнім выпадку, далёкім і незвычайным.
Цяпер гэтаю ж самаю дарогаю ішоў лейтэнант мотастралковых войск у не абношанай яшчэ палявой форме, з палявою сумкаю ў руцэ.
Усё ж несправядліва многа чаго ў жыцці. Прапаршчыку, які толькі што выдаваў адзенне Карповічу, было мараю стаць афіцэрам. А жыццё павярнулася так, што стаў ён загадчыкам склада. Карповіч не думаў быць афіцэрам, вядома, акрамя таго ўзросту, калі кожны хлапчук не ведае большае мары, чым быць салдатам. Бо салдат — увасабленне самага мужнага і гераічнага, самага лепшага, што можа мець мужчына.
Карповіч яшчэ марыў быць падарожнікам — хто з хлапчукоў таксама не марыць пра гэта! — марыў будучы ўжо і дарослым чалавекам. Таму падрыхтаваўся і паступіў на геаграфічны факультэт. I вучыўся ён не толькі, каб атрымаць дыплом. Самастойна прачытаў і вывучыў матэрыялу намнога больш, чым патрабавалася універсітэцкаю праграмаю. Ён да сканчэння вучобы стаў добрым спецыялістам-географам, які мог і меў права разлічваць на тое, што зоймецца пасля вучобы сур'ёзнаю работаю. Хай не адразу на Поўначы, на полюсе... Яго веды спагрэбіліся б, напрыклад, на будаўніцтве Байкала-Амурскае магістралі...
Але ў свой час Карповічу было прысвоена званне афіцэра і, згодна закону, ён павінен быў, калі загадаюць, служыць.
Праўда, служба давала і сваю перавагу: пасля ён мог ехаць не па накіраванні — накіраваць маглі і настаўнікам у школу,— а туды, куды сам захоча, нават і на Паўночны полюс. Хто адмовіцца ад чалавека, які служыў у войску?
Папраўляючы без патрэбы папругу і абцягваючы куртку, Карповіч ішоў збоч дарогі па запыленай доўгай траве, памахваў сумкаю.
Калі наблізіўся да кантрольна-прапускнога пункта, мацнуў рукою за кішэню, успомніў, што пропуск застаўся на складзе, у цывільнай вопратцы, якая ляжыць цяпер у плашч-палатцы.
Спачатку Карповіч прыпыніўся, разгублена паглядзеў на днявальнага, які ў чысценькай адпрасаванай форме, наглянцаваных богах, у фуражцы, з павязкаю на рукаве і са штык-нажом на папрузе тупаў тудысюды.Яшчэ не ведаючы, што скажа днявальнаму, Карповіч паволі падыходзіў да дзвярэй. Ён пазнаў і днявальнага, рабаціністага, рыжага салдата, які аднаго разу не прапусціў яго.
Але нечакана днявальны перастаў хадзіць, стаў па стойцы «смірна» і ўзяў пад казырок.
Карповіч спачатку азірнуўся: каму так казырае гэты сур'ёзны і строгі салдат, але так нікога і не ўгледзеў.
Ён яшчэ не ўспеў зразумець усё як след, казырнуў салдату, так, як некалі вучылі яго на занятках, цвёрда і ўпэўнена прамінуў КПП.
I толькі за КПП засмяяўся сам з сябе шчыра і радасна, і яшчэ ўсміхаўся, успамінаючы, як азіраўся — каму гэта казырае днявальны?
Не запавольваючы хады, дайшоў да афіцэрскага інтэрната, узышоў на другі паверх, пастаяў на калідоры перад трумо: намнога вышэйшым, мужным рабіла яго форма. Гэта ўжо сапраўдны мужчына, а не студэнцік.
У пакоі Карповіч пахадзіў туды-сюды, узяў шчотку і суконку, пайшоў, выглянцаваў боты. Але і потым месца сабе не знаходзіў. Рупілася выйсці, паказацца людзям.
Карповіч успомніў, што цяпер, у форме, ён можа спакойна прайсці ў сваю роту, прадставіцца камандзіру. Трэба ж узяць салдат і прынесці са склада ўсю амуніцыю.
Карповіч распрануўся, падшыў да курткі чысты падкаўнерык, у калідоры яшчэ пакруціўся перад трумо. Толькі цяпер ён ацаніў вока прапаршчыка — форма была быццам спецыяльна пашыта на Карповіча.
На тэрыторыю часці Карповіч зайшоў дзелавым, заклапочаным крокам, а падыходзячы да КПП, быццам і не глядзеў на днявальнага, казырнуў яму ў адказ.
Каб не паказваць, што ён навічок, Карповіч знарок не пытаўся на КПП, дзе казарма ягонае роты, думаў, што сам знойдзе. I пашкадаваў, што не запытаўся, калі апынуўся на тэрыторыі. Навокал не было ні душы: час заняткаў. I самому неяк няёмка хадзіць ад казармы да казармы ў той час, калі людзі заняты справаю.
Гэтая акалічнасць крыху сапсавала прыўзняты настрой, які меў спачатку Карповіч. Ён памкнуўся быў закіраваць ужо назад, паехаць, напрыклад, у горад, але заўважыў пад соснамі непрыкметны на першы погляд будынак штаба. Там павінен быць дзяжурны, і там можна пра ўсё даведацца.
На калідоры штаба было ціха і свежа, як і заўсёды бывае ў мураваных памяшканнях летам, калі не працуе абаграванне. Насупраць дзвярэй, праз якія зайшоў Карповіч, было вялікае акно.
За акном у невялічкім пакойчыку на стале стаялі тры тэлефоны, ля сценкі чырвонымі агеньчыкамі свяціўся шчыт селектара. Ля стала стаяла металічная шафа. У другім кутку, ля рацыі, якая стаяла на маленькім століку, сядзеў радыст.
За сталом адкінуўшыся плячыма да спінкі крэсла, сядзеў лейтэнант у паўсядзённай форме, з чырвонаю павязкаю на рукаве.
Ён быстрым позіркам акінуў Карповіча, яго новую, неабношаную форму, усміхнуўся, скрывіўшы вусны, і нечакана строга запытаўся:
— Новы афіцэр? Прадстаўляцца трэба, калі заходзіце да памочніка дзяжурнага па часці!
Ягоныя вочы холадна, звысака глядзелі на Карповіча, перакаціліся жаўлакі на шчоках.
Адчуванне свае перавагі і ўлады над Карповічам было ў гэтым позірку. Нешта непрыемнае варухнулася ў грудзях у Карповіча не з-за таго, што незнаёмы лейтэнант хацеў пажартаваць з яго, а з-за гэтага непрыхаванага адчування свае перавагі, якую — Карповіч адчуў — хоча паказаць лейтэнант.
Карповіч у свой час старанна, як і геаграфію, вучыў Статут і таму цвёрда ведаў, каму павінен прадстаў-ляцца афіцэр, калі прыбывае да месца службы. Гэты ж хударлявы доўгі лейтэнант з бясколернымі вачыма, які цяпер збіраўся напалохаць Карповіча, не мог быць ні камандзірам часці, ні камбатам, ні нават і камандзірам роты.
Захацелася асадзіць яго.
— Рана мне яшчэ вам прадстаўляцца,— знарок спакойна адказаў Карповіч і нават нявінна ўсміхнуўся.
Гэты адказ і ўсмешка быццам сцебанулі лейтэнанта.
— Як гэта рана? Калі кожны салага, прыбыўшы ў часць...
Лейтэнант падхапіўся з крэсла і ўтаропіўся ў Карповіча «сталёвым» позіркам, які, мабыць, вельмі часта дзейнічаў безадказна. Бо не ўсякі і генерал умее так паглядзець. Але што позірк, калі да яго не хапае самага малога — генеральскіх пагонаў?
— ...павінен сказаць вам,— быццам прадаўжаў пачаты памочнікам дзяжурнага сказ Карповіч,— кожны салага нават павінен сказаць вам, што, ідучы на дзяжурства, трэба твар памыць, бо...
На імгненне лейтэнант разгубіўся, мацнуў рукою то за адну, то за другую шчаку.
Карповіч не даў яму апамятацца:
— Малако на губах высахла, але засталося.
Радыст чмыхнуў у рукаў.
Лейтэнант не чакаў такога павароту. Твар яго пачырванеў, ён апёк позіркам Карповіча, азірнуўся навокал, як шукаў, што б ухапіць у руку, і напусціўся на радыста:
— А вы што? Вы дзяжурыць прыйшлі ці хіханькі строіць? Я вас зараз здыму з дзяжурства і адпраўлю на гаўптвахту!
Салдат стаяў па стойцы «смірна», глядзеў на адно месца на сцяне, і на твары ў яго блукала ўсмешка.
— Што, Вялічка, зноў пужаеш?
Дзверы ў пакойчык дзяжурнага адчыніліся, і ўвайшоў капітан з новенькаю павязкаю дзяжурнага па часці на рукаве. Ад ягонага крыху насмешлівага пытання лейтэнант нечакана звяў і махнуў рукою:
— Дьі вось тут...— I сеў да стала.
Капітан паглядзеў на Карповіча.
— Лейтэнант Карповіч. Прызначаны ў трэцюю роту камандзірам узвода.
— Карповіч? Вось ты які. Капітан Раманаў. Камандзір тае самае трэцяе роты. Як завуць цябе, лейтэнант Карповіч?
— Міша.
— А я Алёша. Аляксей Іванавіч.
Капітан паправіў фуражку. Быў ён прыкладна гэтакага ж самага росту, як і Карповіч, хударлявы, але жылісты, шыракаваты ў плячах, з загарэлым да чорнага, нібы ў туркмена, тварам. Капітан памкнуўся яшчэ нешта запытацца ў Карповіча, зірнуў на Вялічку, які засяроджана перагортваў журнал выдачы боепрыпасаў, усміхнуўся, выйшаў з дзяжурнага пакойчыка ў суседні і адтуль у калідор, асцярожна ўзяў Карповіча пад руку і вывеў на двор.
