Ф. Сафиуллина - Самоучитель татарского на каждый день

Сегодня мы познакомимся с вводными словами и сочетаниями.

В татарском языке широко употребляются многочисленные вводные слова, выражающие отношение говорящего к высказываемой мысли и к действительности. Они являются исконными или заимствованы из арабского и персидского языков, скалькированы с русского языка. Ознакомимся с наиболее широко употребительными из них.

əлбəттə (конечно) — выражает достоверность, согласие, утверждение.

1. — Син барасыңмы?

— əлбəттə, барам.

2. — Гариф абый бу турыда белəме?

— əлбəттə.

3. — Син, əлбəттə, оныттың инде?

— Гафу итегез, оныттым шул.

Ахрысы, ахры (видимо), бəлки (может быть), никтер (почему-то), кҮрəсең (видно), шəт (вероятно), ихтимал (возможно) — выражают неуверенность, недостоверность:

1. — Без сезне кӨттек, кӨттек. Сез, ахрысы, килмəдегез.

— Без трамвай тукталышында озак басып тордык. Трамвай килмəде. ҖəяҮ бардык. Сез киткəн идегез инде.

2. — КҮрəсең, бҮген концерт булмый. Клубта бер кеше дə юк бит.

— Концерт була. əле сəгать 5 кенə бит. Бераз кӨтеп торыйк.

— Ярар.

3. — Ихтимал, Рəис Солтанович белмəгəндер.

— Белсə, ул чыгыш ясаган булыр иде.

— Сез аңа əйтмəдегезмени?

— Мин аны кҮрмəдем шул.

4. — БҮген, никтер, башым авырта.

— БҮген атмосфера басымы бик тҮбəн.

— Белмим шул. Синең баш даруы юкмы?

— Бар. Менə.

— Рəхмəт сиңа.

5. — Иптəшлəр, кем сӨйли?

— СӨйлəҮчелəр юк.

— Бəлки, Сания апа, сез сӨйлəрсез?

— Ярар, бер-ике сҮз əйтим.

— Рəхим итегез. СҮз Сания ханым Галиуллинага бирелə.

Вводное слово зинҺар (пожалуйста) выражает убедительную просьбу:

1. — ЗинҺар, таралышмагыз. Хəзер Җыелыш була.

— Нинди Җыелыш?

— Акционерлар Җыелышы.

— Озак буламы?

— Ярты сəгать.

— Ярар, алайса, калабыз.

2. — Рəзинə, зинҺар, миңа бҮген булыш əле. Безгə кунаклар килə.

— Кайчан килим, апа?

— Бер сəгатьтəн килə аласыңмы?

— Килə алам.

— Мин сине кӨтəм. ЗинҺар, кил, яме.

— Ярар, апа.

Вводные слова минемчə (по-моему), синеңчə (по-твоему), безнеңчə (по-нашему) выражают источник данного сообщения и отношение говорящего к происходящему:

1. — Минемчə, концерт бик матур булды.

— ə минемчə, нəрсəдер Җитмəде.

— Минемчə, концертны алып баручы оста тҮгел иде.

2. — Синеңчə, Рəиф нишлəргə тиеш?

— Гафу Үтенергə тиеш.

— Ул гаепле тҮгел бит!

— Минемчə, ул гаепле.

3. — Минемчə, сез ялгышасыз.

— Минме? Гафу итегез, мин ул кешене бик яхшы белəм. Мин аның белəн 20 ел эшлəдем бит.

Вводное слово ниҺаять (наконец) употребляется для выражения процесса, который наконец совершился.

1. — НиҺаять, бу китапны язып бетердем.

— Озак яздыңмы?

— Озак, 2 ел.

2. — НиҺаять, мин виза алдым. Иртəгə ТӨркиягə очабыз.

— Ничə кӨнгə?

— Ике атнага.

3. — Улым, ниҺаять, университетны тəмамлады.

— Ник «ниҺаять» дисең?

— Озак укыды. Беренче курстан соң армиягə китте. Анда ике ел хезмəт итте. Кайткач, икенче курска керде. Менə быел гына бетерде.

— Тəбрик итəм.

— Рəхмəт.

Вводные слова беренчедəн (во-первых), икенчедəн (во-вторых), Өченчедəн (в-третьих) выражают порядок перечисления фактов:

1. — Сания, син ничек уйлыйсың?

— Беренчедəн, мин ул кешене белмим.

— Икенчедəн?

— Икенчедəн, мин бит Үзем дə пенсиядə.

— Өченчедəн?

— Өченчедəн, минем дə балаларым бар.

2. — Балалар, əйдəгез əле, бу малайның тəртибен тикшерик. əйдə, Рəсим, син əйт.

— Беренчедəн, РӨстəм безне алдаган. Икенчедəн, РӨстəм Өй эшен эшлəмəгəн. Өченчедəн, ул дəфтəрендəге «икеле» билгесен бетергəн…

Вводное слово димəк (значит) выражает умозаключение, обобщение:

1. — Равия, син безгə юбилейга килмəдең. Димəк, син безне яратмыйсың.

— Юк инде, Солтания апа. Мин сезне бик яратам. Мин икенче сменада эштə идем шул. Гафу итегез инде.

2. — Монда ике мең ярым гына акча бар.

— Кая киткəн соң аның биш йӨзе?

— Белмим шул. Димəк, мин ялгышканмын…

3. — Бакчада колорадо коңгызы кҮренə башлады.

— Димəк, быел бəрəңге булмый инде.

4. — РӨстəм, син яхшы укыйсыңмы?

— əйе, минем барлык фəннəрдəн бишле генə.

— Димəк, син алтын медаль алачаксың.

— Белмим əле. Алда имтиханнар бик кҮп.

— Сиңа уңышлар телим.

Вводное слово гадəттə (обычно) выражает известность, общепринятость данного сообщения:

1. — Равил абый, гадəттə, халык Җырларын Җырлый.

— Каян белəсең?

— Мин аларда бик кҮп кунакта булдым. Ул Үзе баянда уйный, Үзе Җырлый.

— Матур Җырлыймы?

— Бик моңлы Җырлый.

2. — Театрга барганда, мин, гадəттə, кара кҮлмəк, кара тҮфли киям.

— Мин, гадəттə, Үземнең теге кҮк костюмымны киям.

— Нинди костюм, яңамы?

— Яңа тҮгел инде. Син белəсең аны.

— ə-ə-ə, син аны Петербургтан алып кайткан идең.

— əйе шул!

3. — Сабантуйга, гадəттə, без барыбыз бергə Җыелып авылга кайтабыз.

— ə без, гадəттə, ял паркына барабыз. Анда да сабантуй була.

— ə без, гадəттə, Арча поездына утырып, Арчага кайтабыз. Анда сабантуй бик кҮңелле була.

— Икенче елга мине дə алыгыз əле. Минем кҮптəн авыл сабантуе кҮргəнем юк.

— Ярар. əйтербез.

Вводное слово киресенчə (наоборот) выражает противопоставление:

1. — Болай ярамый, иптəшлəр!

— Киресенчə, нəкъ шулай кирəк.

2. — Мин моны əйтмəскə тиеш!

— Киресенчə, син əйтергə тиеш!

— Юк, юк, əйтмим!

3. — Җитте, бҮген мин анда бармыйм!

— Юк, киресенчə, син анда барырга тиеш. Син аңа аңлатырга тиеш. Ул сине аңлар. Мин ышанам.

— Рəхмəт киңəшеңə.

Вводное слово гомумəн (вообще) выражает обобщение:

1. — Гомумəн, бу мəсьəлə əзер тҮгел.

— Минемчə, уйларга кирəк.

2. — Мин сине, гомумəн, аңламыйм.

— Ничек аңламыйсың?

— Аңламыйм шул. Кичə син болай сӨйлəдең. БҮген — тегелəй (по-другому).

3. — Сез, гомумəн, бу проблеманы хəл итəргə мӨмкин дип уйлыйсызмы?