Коллектив авторов - Россия, Польша, Германия: история и современность европейского единства в идеологии, политике и культуре

352

Ochmann. T. 1. 32. Pikieta polska spisana pod nieszczęśliwego tyraństwa szwedzkiego, którego okrucieństwem ojczyznej naszy wiele z gruntu zniszczonych prowincyi, opłakane czasy, w której pod podobieństwem przyczyny wojny opisują się [1656]. S. 141. «Moskwicin [Aleksy Michajłowicz Romanow]: Cudzemi piniądzmi gram». (Московит [Алексей Михайлович Романов]: Играю на чужие деньги).

353

Pisma pierwszego bezkrólewia. XXIII. Zdanie o obieraniu nowego króla. S. 350.

354

Okenfuss Max J. T e Rise and Fall of latin Humanism in early-modern Russia. Pagan authors, Ukrainians and the Resiliency of Muscovy. Leiden; New York; Köln, 1995. S. 49–74.

355

Pisma pierwszego bezkrólewia. XXIII. S. 350.

356

Ochmann. T. 2. 145. S. 292–233; T. 3. 162. S. 315.

357

Pisma pierwszego bezkrólewia. XXIX. S. 405; Pisma rokoszowe. T. 2. XVIII. S. 359; Ochmann.T. 2. 157. S. 280.

358

Jurkowski Jan. Lutnia na wesele Najjaśniejszego i Niezwyciężonego Monarchy Zygmunta III, polskiego i szwedzkiego króla // Idem. Utwory panegiryczne i satyryczne / wyd. Cz. Hernas, M. Karplukówna. Wrocław, 1968. S. 207; Idem. Hymeneus Najjaśniejszego Monarchy Dymitra Iwanowica, z łaski bożej wielkiego cara moskiewskiego[…] i Najjaśniejszej Paniej Marynie carowej moskiewskiej. 1605. Ibidem. S. 215, 220, 221.

359

Ochmann. T. 3. 14 5. Fredro A.M. Dyskurs do uważenia podany Anno Domini 1667, iż tylko po śmierci króla ma być obierany regnaturus i insze potrzebne materyje z tej okazyjej przytoczone [10 V – 22 IX] 1667. S. 232–233.

360

Giza Antoni. Polaczkowie i Moskale – wzajemny ogląd w krzywym zwierciadle (1800–1917). Szczecin, 1993, s. 20. Автор писал о «ży wiołowej, ja k iejś zwierzęcej nienawiści (!) do Polski i Polaków rosyjskiego historyka Karamzina, który w wielu adresach do cara potępiał dawne „chytre plany” Zygmunta III Wazy względem Rosji, straszył wspomnieniem „Polaków tyranizujących Moskwę” i katolikiem (?) – Dymitrem Samozwańcem, morzem krwi rosyjskiej przelanej przez Polaków w okresie „wielkiej smuty”» (о животной, некоей звериной ненависти (!) к Польше и полякам российского историка Карамзина, который в многочисленных обращениях к царю клеймил давние „хитрые планы” Сигизмунда III Вазы в отношении России и страшил напоминанием о поляках, „тиранствовавших в Москве”, о католике (?) – Дмитрии Самозванце, о море русской крови, пролитой поляками во время “великой смуты”).

361

Budziło Józef. Wojna moskiewska wzniecona i prowadzona z okazji fałszywych Dymitrów od 1603 do 1612 r. / oprac. J. Byliński i J. Długosz. Wrocław, 1995; Diariusz drogi Króla Jmci Zygmunta III od szczęśliwego wyjazdu z Wilna pod Smoleńsk w roku 1609 a die 18 Augusta i fortunnego powodzenia przez lat dwie do wzięcia zamku Smoleńsk w roku 1611 / oprac. J. Byliński, Acta Universitatis Wratislaviensis Nr. 2098. Wrocław, 1999.; Pamiętniki Samuela i Bogusława Kazimierza Maskiewiczów (wiek XVII. 1594–1670) / opracowa-nie, wstęp i przypisy A. Sajkowski, redakcja i słowo wstępne W. Czapliński. Wrocław, 1961; Żółkiewski Stanisław. Pamiętniki o wojnie moskiewskiej / oprac. W. Sobieski.,BN. Seria I. Nr. 12. Kraków, 1920.

362

Флоря Б.Н. Русско-польские отношения и политическое развитие Восточной Европы во второй половине XVI – начале XVII в. M., 1978; Wisner H. Król i car. Rzeczpopolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. Warszawa, 1994.

363

Т.н. Баркулабовская хроника. См.: Полное собрание русских летописей. M., 1975. Т. 32. С. 179–172.

364

См., например: Władysławiusz Adam., Lament serdeczny jednej szlachetnej paniej, której mąż w Moskwi zginął przy carowej // Polska fraszka mieszczańska. Minucje sowizdrzalskie / wyd. K. Badecki. Kraków, 1948. S. 73 (143).

365

Maciszewski J. Polska a Moskwa 1603–1618. Opinie i stanowiska szlachty polskiej. Warszawa, 1968; Idem. Szlachecka opinia publiczna w Polsce wobec interwencji w Moskwie 1604–1609 // Kwartalnik Historyczny. T. 72. 1963. Z. 2. S. 363–383.

366

Pisma rokoszowe. T. 2. I. Mowa Zamoyskiego na sejmie 1605 r. S. 86.

367

Pisma rokoszowe. T. 2. I., Inwektywy i satyry: VII. Od P. Marszałka koronnego do P. Wojewody krakowskiego [k. VIII – pocz. IX 1606]. S. 34.

368

Kochowski W. Lata potopu 1655–1657 / wybór i tł. L. Kukulski, wstęp J. Krzyżanowski, posłowie A. Kersten. Warszawa, 1966.

369

Ochmann. T 1. 15. S. 54.

370

Fredro A.M. Przestrogi polityczno-obyczajowe // Filozof a i myśl społeczna XVII wieku / oprac. Z. Ogonowski. Warszawa, 1979. Cz. 1. S. 324.

371

Ochmann. T. 1. 36. S. 166.

372

Pisma pierwszego bezkrólewia. I. S. 137; XXIII. S. 354; LXIV. S. 649; Pisma rokoszowe. XLIII. S. 271.

373

Pisma pierwszego bezkrólewia. I. S. 138; XXIII. S. 350; XXIV. Sententia de eligendo novo rege ex duce Moschorum, s. 356: «2. Wątpić nie trzeba, że gdzieby Moskiewski albo syn jego był królem polskim, za czasem byłaby ta jedna monarchia, gdyby sie Polska z Litwą i Moskwą złączyła, mógłby ją porównać snadź do onych dawnych perskich, asyryjskich i rzymskich państw i monarchii, bo nadzieja, żeby zasię ordy tatarskie tymby państwom hołdowały z chęci albo z przymuszenia» (Не стоит и сомневаться, что, когда бы [государь] московский или его сын был бы королем польским, то со временем была бы та одна монархия, в которой соединились бы Польша с Литвой и Москвой, могла бы она, наверное, быть сравнима с теми древними персидской, ассирийской и римской державами и монархиями, и, напротив, такое государство привело бы к покорности орды татарские, добровольно или по принуждению); Pisma pierwszego bezkrólewia. XXVI. S. 377; Pisma rokoszowe. T. 2. XVIII. S. 445; T. 3. S. 192; Ochmann. T. 1. 34 i 35. S. 158.

374

Типичный перечень «выгод» см.: Pisma pierwszego bezkrólewia. XXIV. Sententia de eligendo novo rege ex duce Moschorum. S. 356; Ochmann. T. 1. III. 145. Fredro A. M. Dyskurs do uważenia podany Anno Domini 1667, iż tylko po śmierci króla ma być obierany regnaturus i insze potrzebne materyje z tej okazyjej przytoczone [10 V-22 IX] 1667. S. 232–234.

375

Pisma pierwszego bezkrólewia. XXXIX. [Solikowski Jan Dymitr] Rozmowa kruszwicka de nobilissimo septentrionis regno tempore interregni post mortem Sigismundi Augusti regis X Februarii w Kruszwicy (Piasta z Gościem). S. 480: «On (Moskiewski) nie będzie na to nigdy wiódł, aby bogactwa nasze były rozmnażane, ale obcinane i ujmowane, bo mu łacniej chude kukłać, niż możne. A także, jako i teraz, z zachodu do Moskwy wszystki pożytki pójdą i z Moskwy do Niemiec zawżdy imo nas, na co my i już patrzymy i patrzyć dalej więcej będziemy». (Он [государь московский] не будет никогда против, дабы богатства наши были бы умножены, да только будут они урезаны и захвачены, дабы ему лече можно было бедными править. А также, как и ныне, повезено будет с Запада до Москвы всякое добро, и из Москвы – в Германию всегда мимо нас, что мы уже сейчас видим, а в дальнейшем будем видеть еще больше).

Ibidem. S. 485: На аргумент, что «московский правитель это великий государь, владеющий могущественным и обширным государством», следовало возражение: «A co nam po tych tam pustyniach, lesiech i topieliskach a prawie jaskiniach?[…] Nie żądajmy już więcej ziemie, dosyć ci jej mamy, jedno nam sprawy dobrej potrzeba. A tyrannem jako sie cna krew swobodna brzydzić nie ma, jako sobie tej niesławy życzyć ma, dawszy mu sobie tak wiele pobrać, wziąwszy od niego tak wiele szkod, hańby i sromoty, na ostatek go za pan wziąć!» (А что нам с тех в той стране пустыней, лесов и топей или, по справедливости, звериных логовищ? […] Не желаем мы еще больше земли, довольно уже ее имеем, одного нам нужно – доброго дела. А тирана наша гражданская добродетель и вольная кровь с отвращением не приемлет; как воспринять этот позор, позволив ему взять нас столь крепко под свою руку, прежде навлекши от него на себя убытков, бесчестья и сраму, в конце концов признать его своим господином).

376

Ochmann. T. 1. 35. [Stefan Koryciński]. Zdanie jmci pana kanclerza wielkiego koronnego około Rzeczypospolitej in Octobre 1656 [X 1656]. S. 159.

377

Ochmann. T. 3. 137. Copia listu od jmci ks. Olszowskiego podkanclerzego koronnego do jmci p. starosty sieradzkiego (Jana Wężyka) [3 II 1667].

378

Giza A. Op. cit. S. 35. Речь идет об идее общеславянской федерации, охватывающей, в изложении Й. Колейки, Россию с включенными в нее Западной Галицией, Львовом, венгерской Закарпатской Русью, Чехией, Моравией, Словакией, Болгарией, Венгрией, Румынией, Грецией и Константинополем. Поляки имели бы право присоединиться к такой федерации на условии объединения с Россией. См.: Kolejka J. Słowianskije programmy i idieja sławianskoj solidarnosti w XIX i XX wiekach. Praha, 1964.

379

Kennedy P. Rise and Fall of the Great Powers: Economic Change and Military Conf ict from1500 to 2000. London, Sydney, Wellington, 1998. P. 73–74.

380

См. подробнее: Ивонина Л.И. Очерки международных отношений в Европе во время становления Вестфальской системы (1648–1715). М., 2005. С. 60–61. О Фридрихе I см. также: Duchhardt H. «Petite Majeste» oder unterschätzter Architect? Ein Barockfürst in seiner Zeit // Preussen 1701. Eine europäische Geschichte. Essays. Berlin, 2001. S. 47–56.

381

Black J. Eighteenth Century Europe 1700–1789. London, 1999. P. 283–284.

382

Цит. по: Zernack K. Preussen-Deutschland-Polen Aufzätze zur Geschichte der deutch-polnischen Beziehungen / Hrsg. von W. Fischer und M.G. Müller. Berlin, 1991. S. 266.

383

Hassinger E. Brandenburg-Preussen, Schweden und Russland. 1700–1713. München, 1953. S. 212–214.

384

Ibid. S. 218.

385

Die eigenhändigen Briefe König Karls XII / Hrsg. von E. Carson. Berlin, 1894. S. 228.

386

Hassinger E. Op.cit. S. 215.

387

Цит. по: Ibid. S. 218.

388

Ibid. S. 220.

389

Тарле Е.В. Северная война и шведское нашествие на Россию // Собрание сочинений. Т. Х. М., 1959. С. 798.

390

Press V. Kriege und Krisen. Deutschland 1600–1715. München, 1991. S. 472–474.

391

Preussens Staatsverträge aus der Regierungszeit König Friedrich Wilhelms I. Hrsg. von Dr. V. Loeve. Leipzig, 1913. S. 28–35, 56–57, 73–77, 123–129.

392

Ibid. S. 159–161, 169–174, 195–197, 243–247; Press V. Kriege… S. 475–476; История Швеции / Под ред. А.С. Кана. М., 1974. С. 269; Багер Х. Петр I в Дании в 1716 г. // Новая и Новейшая история. 2003. № 6. С. 190–201.

393

Zernack K. Preussen-Deutschland-Polen Aufzätze zur Geschichte der deutch-polnicshen Beziehungen. S. 267.

394

Askenazy S. Fryderyk II i August III // Askenazy S. Dwa stulecia. T. I. Warszawa, 1901. S. 245–246. Текст этот практически идентичен статье, помещенной ранее в «Библиотеке Варшавской» (Biblioteka Warszawska. III. 1895. S. 123–156). Часть примечаний автор почерпнул из другой своей статьи – «С двух сеймов» («Z dwóch sejmów» // Biblioteka Warszawska. I V. 1895. S. 119–122).