Пьер Буль - Загадкавы святы

- Апошнiм часам вы не пакiдалi сценаў манастыра, а гэта вам не пашкодзiла б. Пракажоным патрэбен мацыён у разумных межах.

З хвiлiну абат вагаўся. Яго зусiм не вабiла правесцi ноч дзе бог дасць. Але лекар меў рацыю: ён не выяўляў нiякага жадання пакiдаць манастыр i адчуваў дакоры сумлення за тое, што стараўся пазбягаць сустрэч са страшнымi пракажонымi. Да таго ж яму карцела як мага хутчэй пабачыць чужынца. I ён наважыўся.

- Пойдзем, - сказаў ён. - Сядзенне ў чатырох сценах кепска адбiваецца i на душы, i на целе. Я з вамi.

Яны выйшлi з манастыра разам з верным братам Розам, якi нёс скрынкi з лекамi, i з маладым пракажоным, на якога нагрузiлi коўдры i харч. Гэты пракажоны прыслужваў абату. Тама д'Арфёй не адважваўся прызнацца нават сабе самому, што выбраў яго з эгаiстычных меркаванняў: праказа ледзь закранула яго твар, i ён быў амаль чалавечы.

Спачатку яны iшлi праз палеткi каля манастыра. Навокал было хораша, сцежка падымалася ўгору не настолькi крута, каб замiнаць размове. Сябры гутарылi. Жвавыя рухi i ранiшняе паветра ўзбадзёрылi абата. Праходзячы праз вiнаграднiк, вiно з якога абат пiў штодня, ён узнёс хвалу небу за багаты ўраджай i пахвалiў брата Роза за добры догляд. Дабрадзейны манах пачырванеў ад задавальнення.

- Зямля тут добрая, - сказаў ён, - пагана, што вышэй яна нiкуды не вартая. А нам трэба будзе ўзараць яшчэ. Што нi год ратоў усё прыбывае.

- Праказа забiвае павольна, - мудра заўважыў лекар.

I праўда, насельнiцтва лепразорыя ўсё расло, i гэта турбавала абата. Праказа не толькi павольна забiвае, але i зусiм не стрымлiвае iнстынкт размнажэння. Жан Маяр нават сцвярджаў, што яна распальвае сексуальныя апетыты. Сапраўды, нараджалася больш, чым памiрала. Дзецi, якiх немагчыма было iзаляваць, зараджалiся праказай, ледзь паспеўшы з'явiцца на свет, i былi асуджаныя на тое, каб не ведаць у сваiм жыццi нiчога, акрамя Гары Хворых.

Пры кожным такiм нараджэннi - у большасцi яны былi пазашлюбныя - абат уздыхаў, а лекару, якi прымаў роды ў пракажонай, рабiлася непамысна. Адзiн прапаведаваў цнатлiвасць, другi асцярожнасць, i абодва з аднолькавым поспехам.

Пракажоныя не баялiся пракляццяў, пагарджалi парадамi i штоночы так шчыравалi, што гэта не магло застацца без вынiкаў. Не здатны выкаранiць зло, Тама д'Арфёй намагаўся абмежаваць яго з дапамогай вянчанняў i хрышчэнняў, да якiх усе ставiлiся абыякава. Лекар кляўся, што будзе скручваць галовы загадзя асуджаным небаракам, але нiколi не мог на гэта адважыцца. Такiм чынам колькасць падданых Яе Вялiкасцi Праказы ўвесь час расла.

Абат уздыхнуў, але не адказаў брату Розу. Яны мiнулi палi. Дарога зрабiлася больш крутая. Неўзабаве, за паваротам, перад iмi адкрылася панарама далiны, над якой узвышалася Гара Хворых. На поўднi было ясна, i можна было разглядзець кожнае дрэва вялiзнага лесу. У другiм баку было наадварот: ад горада слаўся, ахутваючы наваколле, чырванаваты туман.

- Я яшчэ ўчора заўважыў яго, - сказаў лекар. - Дзiўны туман. Сонца не разганяе яго.

- Гэта пыл, - сказаў брат Роз. - Воблака стаiць над дарогамi i сцежкамi. Памятаю, у дзяцiнстве я бачыў такое, калi быў кiрмаш. Купцы з усяго каралеўства з'ехалiся ў горад. Дарогi былi проста пераараныя вазамi i вершнiкамi.

- Мажлiва, кiрмаш цi вялiкае свята.

Нейкi час яны стаялi засмучаныя, не кажучы нi слова. У сваёй турме яны не бачылi нiчога, акрамя праказы, i сяк-так мiрылiся з лесам, але досыць было iм глянуць на далiну, як у iх абуджалiся ўспамiны пра знешнi свет i выклiкалi тугу, якую ўзмацняў няспынны гул званоў, што далятаў здалёк. Жан Маяр паспрабаваў у звыклай для яго форме развеяць гэтую тугу:

- Што нам дым i гоман у далiне, абат! Не сумняваюся, гэта адно з вашых новых рэлiгiйных святаў. Звоняць як апантаныя. Можа, здарыўся нейкi цуд? На добрую навiну злятаецца процьма пiлiгрымаў i гандляроў, якiя прагнуць збыць свой няпотраб. Мы смяёмся з усяго гэтага. Хiба ад учора ў нас няма свайго святога?

- Урэшце, вы маеце рацыю, мэтр Жан, - сказаў абат. - Бог пасялiў нас на Гары Хворых i паслаў нам святога, каб нам стала сорамна за наш эгаiзм. Я ўпэўнены, што ў глыбiнi душы вы адчуваеце тое, што i я: нiхто не можа бясконца жыць без любовi i мiласэрнасцi.

- Так, - сказаў лекар, - аман, абат, але мне не церпiцца зноў убачыць гэтага Месiю пры дзённым святле... А вось, здаецца, i ён.

Яны падышлi да лясiстай зоны, дзе было шмат хацiн, якiя стаялi даволi далёка ад сцежкi. Чужынец быў тут. Ён стаяў нерухома, абапёршыся спiнай на дрэва, лiсце якога напалову хавала яго. Ён не заўважыў iх, увесь паглыблены ў назiранне за тузiнам малых, якiя, здавалася, былi цалкам захопленыя нейкай дзiўнай цырымонiяй. Большасць нерухома сядзела ў тры рады на кукiшках. Адзiн, у цёмных лахманах, стаяў перад гуртам на каленях. Крыху далей тварам да iх стаяў, як падалося, галоўны ў гэтай хеўры. Ён нешта казаў i махаў рукамi. Яны не заўважылi нi чужынца, нi тых, што прыйшлi пасля яго.

Абат хацеў выдаць сваю прысутнасць, калi Жан Маяр цiха сказаў:

- Стойце цiха, мне хочацца паглядзець на яго, калi ён думае, што яго нiхто не бачыць.

- Але што робяць дзецi?

- Гэта проста гульня.

- Гульня?

- Паназiраем за iмi. Хiба не яны заўтрашнi дзень лепразорыя? Улюбёная iхняя гульня. Пракажоныя дзецi гуляюць у пракажонага.

На галаву таго, што стаяў на каленях, была накiнута чорная тканiна, а да грудзей быў прышпiлены шматок чырвонай, - неахайна выразанай у форме сэрца. Ён прадстаўляў пракажонага. Старэйшы хлопчык, якi стаяў перад iм, iмiтаваў абрад адпявання. Скончыўшы чытаць малiтвы, у якiя ён устаўляў словы, падобныя гучаннем да лацiнскiх, ад чаго прысутныя проста памiралi са смеху, хлопчык нахiлiўся i кiнуў некалькi жменяў зямлi на галаву таму, што стаяў на каленях, сказаўшы пры гэтым:

- Гэта значыць, што ты памёр для гэтага свету.

Хлопчыкi ў трох радах шапталiся i штурхалi адзiн аднаго локцямi. Пракажоны ўпаў нiцма. Завадатар казаў далей:

- Я забараняю табе калi-небудзь уваходзiць у царкву, наблiжацца да людзей.

- Я назаўсёды забараняю табе мыць рукi ў крынiцах, ручаях цi ў якой iншай вадзе, акрамя той, што ў тваёй мiсцы.

- Ты не надзенеш нiякай вопраткi, акрамя вопраткi пракажонага.

- Я забараняю табе, калi ты будзеш у дарозе, адказваць таму, хто звернецца да цябе з пытаннем, перш чым ты не станеш так, каб вецер дзьмуў у твой бок, каб не заразiць гэтага чалавека. Больш таго, з гэтага часу ты будзеш пазбягаць вялiкiх дарог, каб нiкога не сустрэць.

- А калi ты будзеш iсцi па палях, я забараняю табе дакранацца да агароджаў i кустоў каля сцежкi.

- Я забараняю табе дакранацца да каго б нi было, асаблiва да дзяцей i маладых людзей.

- Ад сёння я забараняю табе есцi цi пiць з кiм-небудзь, апрача пракажоных.

Скончыўшы сваё павучанне, ён махнуў рукой. Пракажоны ўстаў i падышоў да шырокай ямы, бразгаючы дзвюма жалязякамi, звязанымi разам, якiя замянялi ляскотку. Калi ён iшоў, усе астатнiя адсоўвалiся ад яго, затыкаючы насы i ўдаючы самую вялiкую агiду. Ён лёг у магiлу. Iншыя пачалi здалёк кiдаць жменямi зямлю, пакуль не засыпалi яго напалову.