Гавриил Угаров - Вярнуць адкрыццё (на белорусском языке)

"Хвалюецеся? Няварта, вы для нас як першы касманаўт, пабачыце, усё будзе добра..."

Размаўляў ён мякка, з ледзь прыкметным, даволi прыемным акцэнтам, i была ў яго словах такая ўпэўненасць, што i ў мяне на душы адразу палягчэла. Давер ён выклiкаў, не магу сказаць чым, але ў адказ на яго ўсмешку i я таксама ўсмiхаўся. Бывае ж такое: сустрэнеш каго-небудзь i з першых яго слоў зразумела - цудоўны чалавек, добры, надзейны. I нават дзiўныя яго потым манiпуляцыi анi не пахiснулi маю веру. Бо што ён зрабiў? Дастаў з партфеля шкляны, шчыльна закаркаваны сасуд, пiнцэтам выняў адтуль лапiк марлi, пацёр iм маю пятку, паклаў назад i зноў шчыльна заткнуў коркам. Усё! Загаварыў да майго доктара: "Што ж, будзем шукаць..." Той кiўнуў.

Пайшлi абодва. Ну, думаю, гэта толькi пачатак, галоўныя аналiзы i абследаваннi наперадзе. Iдзе час - анiякiх аналiзаў цi яшчэ якiх там прыгатаванняў! Што донара трэба чакаць, гэта я ведаю. Павiнна з некiм здарыцца няшчасце, каб я новую печань атрымаў, такая ўжо тут агiдная ўмова, што толькi нечая пагiбель можа мне аказацца выратаваннем. Так... Кажуць, збiраюцца дзеля гэтага малпаў разводзiць, усё ж такi лепш, хоць таксама... Зрэшты, я не пра тое... Ведаю, што трэба чакаць, але дзе ж падрыхтоўка, аналiзы i ўсё астатняе? Ды Томат Iванавiч не паказваецца. Няўжо адмовiўся?!

Доктар як мог мяне супакоiў: "Аналiзы, кажаце? Яны ўсе ўжо зроблены. Памятаеце, той раз Томат Iванавiч марляй пацёр вам пятку? Больш яму нiчога не трэба. Чакайце".

Дзiва! Але ведаеце, ад гэтага дзiва мне, дарэчы, стала лягчэй. Не, што нi кажыце, а ў доктара i абаяльнасць павiнна быць, i нейкая таямнiчасць, загадкавасць. Крыху ён павiнен выглядаць цудатворцам, вось што скажу.

Аднак я не пра тое... Аднойчы ранiцай па мяне нарэшце прыйшлi. Адразу ў аперацыйны пакой. Томат Iванавiч кiўнуў мне, як даўняму знаёмаму, зноў праманiпуляваў з марляй, толькi на гэты раз пацёр пад пахамi i на жываце, дзе печань. Выйшаў, але хутка вярнуўся.

- Так, усё адпавядае. Пачынаем.

Зрабiлi аперацыю. Нiякага потым заглушэння iмунiтэту, нiякiх асаблiвых лекаў, а печань прыжылася як мiленькая. З тае пары вось ужо больш за дзесяць гадоў прайшло - анi-нi, нават думаць пра яе перастаў. Каму-небудзь з вас такi выпадак вядомы?

Хоць пытанне, здавалася, было адрасавана ўсiм, на мяне зiрнуў Пётр Мiкалаевiч.

- Ну, - сказаў я. - Ёсць звесткi, што ва ўсiм свеце на сённяшнi дзень перасаджана больш за трыццаць тысяч нырак, каля двухсот дваццацi сэрцаў i ста васьмiдзесяцi печаней. Праўда, пасля перасадкi сэрца - i то, калi ўсё прайшло паспяхова, - чалавек жыве чатыры-пяць гадоў, печанi - чатыры, з ныркамi лепш да дзесяцi гадоў дацягваюць.

- I гэта пры ўсiх хiтрыках медыцыны перад аперацыяй i, галоўнае, пасля! А ў мяне...

- Але адзiнкавы выпадак яшчэ нi пра што не сведчыць. I яго абставiны... як бы вам сказаць...

- Ды кажыце ўжо проста - сумнiцельныя! Не-е, шаноўны скептык, усё не так. Я ў Томата Iванавiча быў першы, але не апошнi. I ўсе цудоўна сябе адчуваюць ужо больш за дзесяць гадоў! Што вы на гэта скажаце?

- Але калi гэта сапраўды адкрыццё, - я расхваляваўся, - то мы пра яго даўно б ведалi! Аднак нават у медыцынскiм асяродку...

- Пачакайце! Я нездарма гаварыў пра сцiпласць, як пра злачынства. Слухайце, што было далей. Пакуль я папраўляўся, можна сказаць, пасябраваў з Томатам Iванавiчам. Што я на яго як на бога глядзеў, гэта само па сабе, але ведаеце, акрамя фiзiчнага, так бы сказаць, падабенства ёсць i духоўнае. Мабыць, тут людзi таксама падзяляюцца на групы, напэўна, падзяляюцца. Томат Iванавiч... Цудоўны чалавек. Сказаць, што ён быў разумны, таленавiты, нават генiяльны, значыць нiчога не сказаць. Хто такi разумны чалавек, у якiм сэнсе разумны? Iншы генiй у простых жыццёвых справах такi, выбачайце, дурань, што любы хiтрун яго вакол пальца абвядзе; хто не верыць, хай бiяграфii вялiкiх больш пачытае. Не, Томат Iванавiч прасцяком не быў. Але сэрца ў яго было неабароненае, цi што. Нiбыта само ўвасабленне спакою, а крыху прыгледзiшся... Так, мы, яго пацыенты, гэтую ранiмасць Томата Iванавiча нутром адчувалi, i нават подлыя па сваёй натуры i тыя iмкнулiся яго не крыўдзiць, утойвалi ад яго свае дробязi. Розум i душэўнасць, яны, ведаеце, свецяцца, да iх нават нядобры чалавек цягнецца, яму адагрэцца хочацца. Дабаўце да гэтага сцiпласць. Ранiмасць стала бядою самога Томата Iванавiча, сцiпласць - для навукi, для медыцыны, для ўсiх, каго мог бы выратаваць яго метад...

- Ды ў чым жа метад? - не вытрымаў я. - I пры чым тут сцiпласць?

- А што ж, па-вашаму, адкрыццё можна аддзялiць ад асобы вучонага? Цi так? Пра адкрыццё i метад мне, як i iншым, вядома няшмат. Пэўна, Томат Iванавiч адрознiваў роднасць арганiзмаў па паху...

- Па паху? - Я нават ахнуў. - Прабачце, але гэта не зусiм праўдападобна. Нос - нiякi не iнструмент, а сучасныя дэтэктары i аналiзатары пахаў, за рэдкiм выключэннем, такая недасканалая нiкчэмнасць... Увогуле гэта адна з самых цьмяных галiн навукi. I распазнаванне iмуннай роднасцi па паху... Не, гэта фантастыка.

- I-i, малады чалавек! - падаў голас дзядок, якi ўвесь час маўчаў. - Я, наадварот, скажу, што фантастыка цяпер i ёсць рэальнасць. Для вас, не буду гаварыць ужо пра банальны тэлевiзар, нават касмiчныя палёты звычайныя. А я вось у вашых гадах, не кажучы ўжо пра палёты на iншыя планеты, пра кiшэнныя радыёпрыёмнiкi толькi ў фантастычных раманах чытаў. Вось як! Новае, сапраўды новае, яно i павiнна выглядаць неверагодным. Гэтаму i практыка гiсторыi вучыць, i Пятру Мiкалаевiчу я чым далей, тым больш веру, хоць да гэтай пары нiяк не ўцямлю, пры чым тут сцiпласць i чаму ён яе лiчыць злачынствам?

Я не знайшоў, чым бы мог запярэчыць. Водпаведзь дзядка мяне ўразiла. Самы малады з усiх, я стаў у iх вачах кансерватарам! Праўда... Гэта ж трэба! Спецыялiст называецца... Можа, якраз у гэтым i прычына? У тым, што я - малады спецыялiст, яшчэ назапашанага толкам не засвоiў i трымаюся за яго, як за плот, каб незнарок не паслiзнуцца?

- Не, - прамармытаў я. - Дапусцiць усё можна. Толькi... Няма iнструмента, якi ж гэта метад?

- А ў мяне ёсць адна здагадка! - падсунуўся да мяне Пётр Мiкалаевiч так, што пад грузам яго мажнога цела ў купэ штосьцi зарыпела. - У Томата Iванавiча была сiбiрская лайка, разумнiца такая, без перабольшання, сапраўдны яго сябар. Басыргасам звалi. Мiж iншым, калi Томат Iванавiч выводзiў сабаку гуляць, вiдавочна, наперакор нават iнструкцыям, браў яго з сабою ў палаты i кожны раз чамусьцi завязваў яму нос марляю з ватаю. Мы дык жартавалi: "Басыргас iдзе, дзверы зачынянце, а то нос прастудзiць!" Цi не дзiўна - так берагчы нюх сабакi i ў дадатак парушаць правiлы, якiх, трэба сказаць, ва ўсiм астатнiм Томат Iванавiч прытрымлiваўся цвёрда? Аднойчы я спытаўся ў яго пра гэта адкрыта. I ведаеце, што ён адказаў? "Белку i Стрэлку, якiх людзi раней за ўсiх у космас пасылалi, памятаеце? Заслуга Басыргасава большая"...