Станислав Лем - Салярыс (на белорусском языке)

Аэрамабiль даставiлi на Базу, а Каручы перадалi дактарам; яшчэ ў той самы вечар ён апрытомнеў. Пра лёс Фехнера ён нiчога не ведаў. Памятаў толькi, што, калi яны ўжо збiралiся вяртацца, ён адчуў удушша. Вывадны клапан яго апарата заядала, i ў скафандр з кожным уздыхам трапляў ядавiты газ.

Фехнеру, якi спрабаваў адладзiць яго апарат, давялося адшпiлiць пасы i ўстаць. Гэта было апошняе, што памятаў Каручы. Падзеi, згодна з заключэннем спецыялiстаў, верагодна, адбывалiся так: iмкнучыся адладзiць апарат Каручы, Фехнер адчынiў кабiну, вiдаць, таму, што над нiзкiм купалам яму было цесна. Гэта было мажлiва, бо кабiны ў падобных машынах не герметычныя, яны проста засцерагаюць ад ападкаў i ветру. Пад час гэтых манiпуляцый кiслародны апарат Фехнера, вiдаць, сапсаваўся, вучоны ў амаль непрытомным стане вылез праз люк i звалiўся ў Акiян.

Такая вось гiсторыя першай ахвяры Акiяна. Пошукi цела - у скафандры яно не магло патануць - не далi нiякiх вынiкаў. Зрэшты, мо яно i плавала дзе-небудзь: у экспедыцыi не было магчымасцi ўважлiва даследаваць тысячы квадратных мiль вадкай пустынi, якая амаль заўсёды ахiнута пасмамi туману.

Да змяркання - я вяртаюся да падзей таго дня - усе выратавальныя машыны вярнулiся назад, за выключэннем вялiзнага грузавога гелiкаптэра, на якiм вылецеў Бертан.

Бертан з'явiўся над Базай амаль праз гадзiну пасля таго, як сцямнела, калi за яго пачалi ўжо турбавацца. Бертан знаходзiўся ў стане нервовага шоку; ён самастойна выбраўся з гелiкаптэра, але адразу ж пачаў уцякаць; калi яго спрабавалi затрымаць, ён плакаў i крычаў; для мужчыны, за плячыма якога семнаццаць гадоў касмiчных палётаў, часам у сама цяжкiх умовах, гэта было неверагодна.

Дактары дапускалi, што Бертан таксама атруцiўся. Нават калi ён адносна супакоiўся, то нiяк не згаджаўся выйсцi з унутраных адсекаў галоўнай ракеты экспедыцыi i не асмельваўся падысцi да iлюмiнатара, з якога быў вiдаць Акiян; ён заяўляў, што хоча падаць рапарт аб сваiм палёце. Ён даказваў, што гэта надзвычай важна. Савет экспедыцыi вывучыў рапарт Бертана i прыйшоў да высновы, што ён народжаны хворым розумам, якi атручаны атмасфернымi газамi. Таму рапарт быў далучаны не да гiсторыi экспедыцыi, а да гiсторыi хваробы Бертана. Тым усё i скончылася.

Гэта ўсё значылася ў дадатку. Вiдаць, у рапарце Бертана гаворка iшла пра сутнасць справы - што менавiта давяло пiлота дальняй касмiчнай экспедыцыi да нервовага зрыву. Я зноў пачаў перабiраць кнiгi, але "Малы Апокрыф" знайсцi не ўдалося. Я адчуваў усё большую стомленасць, таму адклаў пошукi на заўтра i выйшаў з кабiны. Калi iшоў мiма алюмiнiевага трапа, на прыступках заўважыў водблiскi святла, якое падала зверху. Значыць, Сарторыус усё яшчэ працуе! Я вырашыў, што павiнен зайсцi да яго.

Наверсе было значна цяплей. У шырокiм нiзкiм калiдоры гуляў лёгкi ветрык. Палоскi паперы трапяталiся ля вентыляцыйных адтулiн. Дзверы галоўнай лабараторыi ўяўлялi тоўстую плiту з непалiраванага шкла ў металiчнай раме. Знутры шкло было затулена нечым цёмным; святло прасочвалася толькi праз вузкiя iлюмiнатары пад столлю. Паспрабаваў адчынiць дзверы. Як я i думаў, яны не паддавалiся. У лабараторыi панавала цiша, час ад часу нешта цiха пасвiствала напэўна, газавая гарэлка. Я пастукаў - нiякага адказу.

- Сарторыус! - паклiкаў я. - Доктар Сарторыус! Гэта я, навiчок, Кельвiн! Хачу з вамi пабачыцца, калi ласка, адчынiце дзверы!

Цiхае шамаценне, быццам нехта ступаў па скамечанай паперы, i зноўку цiшыня.

- Гэта я, Кельвiн! Вы ж пра мяне чулi! Я прыляцеў з "Праметэя" некалькi гадзiн таму! - гукаў я ў шчылiну, якую ўтваралi дзверы i металiчная рама. Доктар Сарторыус! Тут нiкога няма, акрамя мяне! Я адзiн! Адчынiце.

Маўчанне. Пасля цiхае шамаценне. Праз некалькi хвiлiн выразнае бразганне металiчных iнструментаў аб металiчны латок. I раптам я аслупянеў. Пачулiся дробныя крокi, нiбыта гэта ступалi малыя ножкi: здавалася, што з падскокам бегла дзiця. Або... або нехта надзвычай удала iмiтаваў гэта, стукаючы па нейкай пустой, з добрым рэзанатарам, кардонцы.

- Доктар Сарторыус!!! - гукнуў я. - Адчынiце вы цi не?!

Адказу не было, толькi зноў гэты дзiцячы тупат i адначасова з iм некалькi хуткiх, ледзь чутных шырокiх крокаў, нiбыта чалавек iшоў на пальчыках. Але калi гэта так, то не мог жа ён адначасова iмiтаваць дзiцячыя крокi? "А якая мне да гэтага справа?" - падумаў я i, не стрымлiваючы свайго шаленства, гукнуў:

- Доктар Сарторыус!!! Я ляцеў сюды шаснаццаць месяцаў не для таго, каб удзельнiчаць у вашай камедыi!!! Лiчу да дзесяцi. Пасля гэтага выб'ю дзверы!!!

Я сумняваўся, цi здолею гэта зрабiць.

Рэактыўны струмень газавага пiсталета не надта моцны, але я меў намер рашуча выканаць сваю пагрозу, нават калi б давялося шукаць узрыўчатку, якой на складзе, напэўна, было дастаткова. Толькi не здавацца, толькi не гуляць у гэтыя пазначаныя шаленствам карты, якiя падсоўвае мне сiтуацыя.

Пачуўся такi шум, нiбыта за дзвярыма бiлiся або нешта перасоўвалi, затым пасярэдзiне на паўметра рассунулася штора на фоне матавых, нiбыта пакрытых шэранем дзвярэй, з'явiўся высокi цень, i хрыпаты дыскант прамовiў:

- Я адчыню, але абяцайце, што вы не зойдзеце.

- Тады навошта адчыняць? - закрычаў я.

- Я выйду да вас.

- Добра. Абяцаю.

У замку заскрыгатаў ключ, пасля цёмны сiлуэт, якi закрываў палову дзвярэй, захiнуў штору; там працягвалася нейкая валтузня, я чуў трэск, нiбыта перасоўвалi драўляны столiк, нарэшце светлая плоскасць прачынiлася, i Сарторыус выслiзнуў у калiдор. Ён стаяў перада мной, засланяючы дзверы. Сарторыус быў надзвычай высокi i худы, здавалася, што пад крэмавым трыкатажным касцюмам адны косцi. На шыi чорная хустка; цераз плячо перакiнуты складзены папалам, прапалены хiмiкатамi ахоўны лабараторны фартух. Надзвычай вузкая галава схiлена набок. Амаль палову твару захiналi засцерагальныя акуляры, i я не мог убачыць яго вочы. Нiжняя скiвiца вытыркалася наперад, губы былi сiняватыя, вялiзныя вушы, таксама сiняватыя, здавалiся адмарожанымi. Ён быў няголены. На запясцях вiселi антырадыяцыйныя пальчаткi з чырвонай гумы. Так i стаялi мы, пазiраючы адзiн на аднаго з непрыхаванай непрыязнасцю. Яго рэдкiя валасы (здавалася, ён сам сябе падстрыгаў) былi алавянага колеру, няголеная барада - сiвая. Лоб загарэў, як у Снаўта, але толькi да паловы. Вiдаць, на сонцы заўсёды хадзiў у нейкiм каптуры.

- Я слухаю, - прамовiў ён нарэшце.

Мне падалося, што ён не так чакае, што я скажу, як, прыцiскаючыся спiнай да шкла, увесь час напружана прыслухоўваецца да таго, што адбываецца ў лабараторыi. Я не ведаў, з чаго пачаць, каб не сказаць глупства.

- Я - Кельвiн, - пачаў я. - Вы, вiдаць, чулi пра мяне. Я працую... дакладней, працаваў разам з Гiбарыянам...

Яго худы твар, увесь у вертыкальных зморшчынках, - такi выгляд павiнен мець Дон Кiхот, - нiчога не выяўляў. Чорнае выпуклае шкло настаўленых на мяне засцерагальных акуляраў нервавала мяне.