Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Ля дзота Панок яшчэ не разганяў гранак: паспешка тут скапана ад вулiцы аж да палавiны гарода. Ад фермы можна будзе пасля раскiнуць хвасты, выберацца мяшкоў шэсць на насенне, а астатняе дазбiраецца за плугам, як будзе пераворвацца ўвесь гарод, - пойдзе ў маленькую загарадку, свiнням, у яму не павязуць. Калi будзе гэтак суха, як цяпер, гарод можна пабаранаваць; бульбы з-пад бараны свiннi не наядуцца, мех-паўтара будзе, затое бараной збярэцца мёрзлы бульбеўнiк - дуддзё - i пырнiк. Спалiць яго можна пасля, як высахне; на двор жа не прынясеш, каб кiнуць ля хлеўчыка пад ногi ў гразь. Пырнiк перазiмуе, а тады з гноем вясной зноў яго вязi на калёсах у гарод.

Ад фермы з гары конь iдзе гранкай, не завальвае ў баразну, i не трэба тузаць лейцамi. Палiца адкiдае далёка, аж праз гранку ў баразну, раллю з бульбай i каменнем; не збiраецца ў кучу i не падпiрае пад дышаль пырнiк з бульбеўнiкам; скрыгоча толькi па каменнi ў зямлi нарог - трэба трымацца за ручкi: можа выскачыць наверх плуг, адсядай тады назад, тапчы бульбу. Калi едзеш ад фермы - баразна роўная, што пад шнур, i чыстая: ступаеш што па ўбiтым глiняным таку, i чуваць, як спаднiзу ад сырой зямлi холадна ў ногi. Чуваць яшчэ - падае ззаду на дно ў баразну бульба i каменне i лучае па костачках; трэба было ўссунуць што на ногi, хоць басанож.

Шваргочуць выбiрачкi; доўга яшчэ будуць падымаць, сагнуўшыся ў гранках, адна да адной галовы, трасуць кошыкi, узяўшы за ручкi - падсяваюць бульбу, каб не насiць лiшнi пясок у мяшкi, i яна грукае ў сухiх каранёвых кошыках. За выбiрачкамi ззаду сохне ўвачавiдкi чорная ралля: бялее зверху, нiбы яе хто пасыпаў дробна попелам праз пальцы. На падсохлай раллi вiдаць чырвоная бульба - асталася па бульбiне - i белае дробнае каменне, якога летам не было - павыворвалася спаднiзу; капаюцца куры, грэбаюць нагамi свежы пясок, дзяўбуць белае карэнне ад пырнiку, тады збягаюцца ў адно месца i кудахчуць на ўвесь гарод - не падзеляць чарвей.

Пасля зноў гамоняць i гамоняць выбiрачкi, адагнуўшыся i носячы поўныя кошыкi высыпаць у мяшкi. Белыя высокiя мяшкi стаяць на гранках ля плота, насыпаныя аж па завязку; яны не завязаныя, i з iх здалёку вiдаць чырвоная бульба, па кулаку. Мяшкi выбiрачкi не завязваюць, iх завяжа сам Панок, калi перапражэ каня ў калёсы. Завязваць мяшкi трэба мужчынскiя рукi; кожны мех, узяўшы за рагi, даводзiцца трасцi, каб зляглася бульба i было за што зверху акруцiць завязку, бо мяхi выбiрачкi насыпаюць поўныя, хоць адсыпай; не ўсе i мяшкi з завязкамi - лазь тады з рукамi па кiшэнях, шукай аборыну цi кавалак рубца ад падала старой кужэльнай кашулi...

Бульба тырчыць у мяшках вялiкiмi гузакамi, i мяшкi аж распаўзаюцца па швах: бульба вялiкая, з прыгоршчы, сiськаватая; пад вулiцу, дзе нiжэй, яна зусiм збуяла i ляжыць у гранках як карчы - на яе не ступiць нагой: спатыкаешся, што на каменнi.

Ля вулiцы на мяжы, ля самага акопа, учапiўся ў плот ворчык, залез мiж жардзя - нi ўзад нi ўперад, i Панок, паклаўшы плуг набок, на палiцу, стаў на каленi на мяжу ля плота. Хацеў быў клiкнуць Верку - яна была блiзка ад плота ў баразне, - каб яна адцягнула за лейцы назад каня - лезе, падла, наперад, траву ля плота знайшоў, што галодны, - як раптам пачуў: недзе далёка за хатай на балоце цiха i густа ляскоча, нiбы хто пагнаў грэбляй у Кур'янаўшчыну калёсы на жалезным ходзе.

Панок адагнуўся i прыслухаўся - гудзела. Ён тады глянуў у гарод на выбiрачак: у баразне стаяла Верка з бульбай у руках i глядзела на яго. Ён хацеў быў крыкнуць, чаго гэта яна стала i стаiць; махалi ў гранках рукамi, сагнуўшыся, выбiрачкi - нiчога не чулi, гамонячы. Ён падумаў тады, што, можа, яму здалося; пасля пачуў, як зноў за хатай дробненька i дзярката хлябешча, i ўскочыў на ногi. Згледзеў адразу, як, пастаўшы, паднялi галовы выбiрачкi, пасля ўбачыў, як за хатай, над самым Выганчыкам за ракой, ляцiць, скрывiўшыся, самалёт. Вялiкi, чорны, у два крылы, што ў дзве шырокiя дошкi, ён ляцеў якраз на ферму - на гарод. Калi ён быў ужо над самай аселiцай кратаў рагатым крыллем, - Панок убачыў яшчэ два самалёты, а за iмi воддаль i яшчэ тры. Яны ляцелi над самым соснiкам за Боганчыкавым хлевам i вышэй, як гэты, што над аселiцай, - ад iх аж трашчала ўвушшу.

- Заходзяць ад лесу!.. - крыкнуў ён адразу i ўбачыў, што стаяць пасярод гарода выбiрачкi, нiхто не кратаецца... Пазадзiралi толькi вышэй галовы: аж цяпер згледзелi самалёт, што ляцеў з-за рэчкi. Самалёт мiнуў ужо хату i ляцеў над самай вулiцай - ля хваста ў яго выразна быў вiдаць жоўты крыж.

Панок хацеў быў крыкнуць выбiрачкам у гарод, каб не надта задзiралi галовы, як яго схапiў раптам кашаль. Затупаў на мяжы па пяску конь, падняўшы пыл, таптаў лейцы з пастронкамi; пасля Панок пачуў, як на двары за тынам глуха трэснула, нiбы хто стукнуў векам па пустой кадзi ля студнi; тады захлопала на вулiцы ля паркана i па гародзе ля плота - па самай паспешцы. На паспешцы падняўся з зямлi ахапкам белы дым, усё роўна як там панаставiлi новых мяшкоў з бульбай праз усю гранку; захлiпала полымя - гарэла зямля i мёрзлы бульбеўнiк.

Даг-даг-даг... - застукала над галавой, ядрана i сiпата. Фюр-р-р... Фюр-р-р... - засвiсцела ценка i працiўна, i пачало покаць ва зямлю ля плота: пок, пок... Тузануў пастронкi конь, падкiнуў плуг, але каня не пусцiў ворчык.

- Ве-ерка!.. Дзецi ў хаце!.. - закрычаў Панок; пасля хацеў крыкнуць Насце, каб не стаялi бабы, клалiся ў барозны.

Калi ён глянуў на гарод, убачыў, што бегае ля Махоркавай пунi конь i там крычаць мужчыны, тады згледзеў, як пусцiлiся з гарода мяжой па паспешцы адна за адной выбiрачкi - лезуць у плот у спрагу i бягуць загуменнем за ферму ў лазу.

Даг-даг-даг... - стукала ўжо над Боганчыкавым хлевам. Самалёты, што ляцелi над соснiкам, павярнулi ад лесу i хлебясталi цяпер над самай вёскай; з доўгiмi i шырокiмi чорнымi крыллямi, яны, здавалася, зачэпяцца на двары за асвер.

- Верка! - крыкнуў зноў Панок i ўбачыў, што яна ўжо ў спразе - бяжыць на вулiцу. - Дзяцей вынось!

Пасля ён пабег сам у спрагу... Таркануўся быў на вулiцы на пяску, мусiць, хацеў, вярнуўшыся, падбегчы яшчэ да каня - конь тузаў ля плота пастронкi, - тады пiхнуў ад сябе вароты - Верка была iх зачынiла за сабой i ўскочыў на двор.

Даг-даг-даг... - хлебястала цяпер ужо недзе ў вёсцы. На загуменнi падняўся ўгару сiвы дым i калыхнулася полымя - белае днём, што сонца Гарэла Махоркава пуня - снапы. Пасля Панок убачыў, як дым падняўся пасярод вёскi.

Ля самага акна на двары ён пачуў, як запахла дымам i есца ў вочы. Схапiў кашаль, не даючы бегчы.

Зноў загудзела над самым дваром.

Дзверы былi расчынены, i ён, учапiўшыся за вушак, крыкнуў у сенцы:

- Дзяцей!.. Дзяцей вынось... Ве-е-ерка!..

Калi Панок пачуў, як глуха застукалi па калдобах цяжкiя з мяхамi разводы i яго валiць да ляжэйкi, здагадаўся: панёс конь.

Ён ухапiўся ў дзве рукi за лейцы, але яны вышмаргнулiся з пальцаў, абдзёршы да крывi скуру; тады, нагнуўшыся ўперад, ён акруцiў лейцы каля рук: каля адной i каля другой аж у два разы. Конь напiнаў лейцы, задзёршы галаву i выставiўшы ўперад шыю - усё роўна як падносiў пад нож, i Панок пачуў, што яго цягне лейцамi ў перадок: каню пад заднiя ногi...