К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

Цiкава выглядала потым, на другi дзень, падарожжа з "мабiлiзацыйнага пункту" ў галоўную "ставку" ў Лужках. Падобнага спэктаклю не давялося мне потым пабачыць нiдзе й нiколi.

Перадусiм шматлiкiя "дабраахвотнiкi" змаглi пры дапамозе самагону й закускi пазбыцца гонару быць "русскими воинами" - выкупiлiся. Гэтага выкупу хапiла, каб радыёнаўцы ўпалi ў ваяўнiчы настрой. Праз усю дарогу трашчэлi скарастрэлы й кулямёты, час-ад-часу рвалiся гранаты. Усё гата дзеля таго, каб партызаны чулi, хто гэта едзе, ды навет ня пробавалi падыйсьцi блiзка. Як цяпер бачу - уехалi ў мястэчка Плiса. Пераязджаем цераз мост, а тут адзiн лейтанант ба-бах гранату ў рэчку ды аж заходзiцца ад сьмеху, усё паўтараючы: "Вот здорово!.."

Трэба сказаць, што змабiлiзаваным беларусам наагул ня доўга давялося быць у гэтай бандзе... Амаль усiм удалося потым вярнуцца дадому. А сталася гэта так. Пад восень 1943 году Радыёнаў праводзiў "аперацыi" дзесьцi ў раёне Докшыц i Бягомля. Гэтыя "аперацыi" закончылiся неспадзяваным для немцаў, але даўно прадказаным мясцовым жыхарствам вынiкам: Радыёнаў са сваёй "армiяй" перайшоў на бок партызанаў. Каб-жа давесьцi сваю адданасьць савецкай радзiме й часова здраджанаму "вождю" - напаў на нямецкi гарнiзон на станцыi Каралеўшчына й зьнiшчыў яго. Гэта яму лёгка ўдалося, бо калi прыбыў у Каралеўшчыну, немцы яшчэ зусiм ня ведалi аб паразуменьнi з партызанамi.

Пасьля гэтага "радыёнаўцы", баючыся помсты немцаў, глыбака зашылiся ў лясы й балоты ў вярхоўi Бярэзiны. З гэтай зьмены фронту нашы людзi й скарысталi ды паўцякалi дамоў. Немцы, зразумела, нiчога да iх ня мелi, бо чулiся цяпер самi вiнаватымi, што раней дазвалялi, а, прынамсi, удавалi, што ня бачылi нi радыёнаўскiх "мабiлiзацыяў", нi ягоных ганебных учынкаў".

Да прыведзеных успамiнаў Галубiцкага варта дадаць, што нямецкiм гарнiзонам станцыi Каралеўшчына, якую "радыёнаўцы" часткова зьнiшчылi й абрабавалi 17 жнiвеня 1943 году, былi чыгуначныя працаўнiкi арганiзацыi Тодта, людзi ў сваёй бальшынi старыя й небаяздольныя. Найбольш пацярпела не толькi ў Каралеўшчыне, але ў прыдарожных вёсках i ў Докшыцах - на паваротным шляху Радыёнава да ранейшага "бацькi" - якраз карэннае i нi ў чым нявiнаватае беларускае насельнiцтва.

Дывiзiя Камiнскага, што апэравала на Случчыне, Бабруйшчыне й аднаго часу заглянула аж на поўнач ад Менску, зусiм ня розьнiлася ад групы Радыёнава. На сваiм шляху, пераважна ў лясных мясцовасьцях, вынiшчала ўсё i ўсiх без разбору. Старыя, жанчыны цi дзецi - нiхто ня быў выняткам зьверскага й бязьвiннага кровапралiцьця. Гэтыя "ваякi", быццам тыя цыганы, валачылiся па Беларусi, пакiдаючы ў сваiм хвасьце стогны й пракляцьцi нявiнных ахвяраў, папялiшчы й пустэчу...

На Аршаншчыне й Вiцебшчыне лютавала вайсковая група, складзеная зь ленiнградцаў, былых палонных з Чырвонае Армii. Было iх больш дзьвёх тысяч. Гэтыя спэцы сьмерцi й зьнiшчэньня, нiколi ненасытныя крывёй i мукамi безбаронных людзей, практыкавалi ў "акцыях" самыя жахлiвыя мэтады бальшавiцкiх людаедаў - Дзяржынскага, Ягады, Яжова й Бэрыi. Ня толькi Iван Грозны й Чынгiс Хан, але сам нячысьцiк Люцыпар мог-бы шмат чаму ў iх навучыцца.

Дарма, што сяньня маскоўскiя прыгнятальнiкi, з мэтаю канчатковага духовага паняволеньня й зламаньня беларускага народу, бесьперапынна загадваюць беларусам праслаўляць "брацкую руку" й "дабрадзействы вялiкага братняга рускага народу". Нiякая доза казённае партыйнае прапаганды не зможа залячыць крывавых ранаў, зробленых на целе беларускага народа Камiнскiм, Радыёнавым ды iншымi маскоўскiмi валацугамi. Побач зь няслаўным Iванам Грозным, Пятром Першым, Мураўёвым-Вешальнiкам i Сталiным назаўсёды застануцца ў беларускай народнай памяцi праклятыя iмёны маскоўскiх катаў-людаедаў, што служылi маскоўскаму й бэрлiнскаму тыранам пад час Другое Сусьветнае вайны.

ЛАТЫШЫ

Беларусы з усходнiх, зрабаваных расейцамi пасьля Першае Сусьветнае вайны тэрыторыяў нашай бацькаўшчыны захавалi яшчэ ў памяцi няслаўныя iмёны карных латыскiх стралецкiх адзьдзелаў, што выдатна выявiлi сябе бiзуном маскоўскiх акупантаў, бязьлiтасна душачы сялянскiя супрацьбальшавiцкiя паўстаньнi.

Падчас Другое Сусьветнае вайны латышы ня менш удала вызначылiся як наймiты другога зьненавiджанага акупанта Беларусi. Вельмi трапна, але зусiм скупа й мiмаходам успамiнае ў сваiх нарысах пра iхныя злачынствы ў сумежным з Латвiяй беларускiм раёне Юрка Вiцьбiч:

"Шмат чаго гаротнага бачыла Асьвея ў мiнулым, але найбольшага лiха дазналася яна й ейная ваколiчнасьць у часе Другое Сусьветнае вайны. Здаўна латышскiя нацыяналы, акупаваўшы сьпярша з дапамогаю кайзераўскага генэрала графа Рудыгера фон дэр Гольца Дзьвiнскi, Рэжыцкi й Люцынскi паветы Вiцебшчыны, у якiх большасьць насельнiцтва складалi беларусы, марылi аб далейшым прасоўваньнi на ўсход. Таму, калi нямецкiя нацы загадалi латыскiм нацы лiквiдаваць партызанаў у Асьвейшчыне, дык лютасьць гэтых гайдукоў у дачыненьнi да мiрнага насельнiцтва зьдзiвiла навет iхных паноў. Латыская дывiзiя СС ператварыла ўвесь раён у пустэльню, спалiўшы жыўцом у зачыненых хатах больш за 15 тысяч старых, жанчын i дзяцей. Гэтыя фашыстоўскiя наймiты - кроў ад крывi i плоць ад плоцi бальшавiцкiх наймiтаў - латыскiх стралкоў, што раздушылi цi мала супрацьбальшавiцкiх паўстаньняў у Беларусi, нагадваюць нам у сувязi з Асьвеяй толькi татараў часоў Батыя".

Але не ў вадным беларускiм раёне выявiлi латышы ў 1941- 1944 гадах сваю адданасьць гiтлераўскiм спэцам злачынаў. Толькi нямыя сьцены менскага ўнiвэрсытэцкага гарадка, замененага ў часе вайны на гэстапаўскую катоўню, ды склепы менскае вязьнiцы змаглi-б пасьветчыць аб бязьмежным садызьме латыскага адзьдзелу СД, што ў ваднэй групе з бальшавiцкiмi агентамi душыў найлепшых патрыётаў беларускага народу. Калi сяньня, прыгадваючы злачыны гэтых вылюдкаў, даводзiцца шкадаваць, што няма мiж жывых сьветак апошнiх хвiлiн жыцьця вялiкага мучанiка - ксяндза Вiнцэнта Гадлеўскага, то ў канчатковым падсумаваньнi якая-ж нам з таго пацеха, што ахвярная кроў беларускiх патрыётаў мяшалася ў адным рэчышчы са здраднiцкай крывёй слугаў Сталiна?

ЛЕТУВIСЫ

Летувiскiя збройныя адзьдзелы, такiя-ж паводле свайго прызначаньня карныя, як i раней прыгаданыя зь iншых нацыянальнасьцяў, у найбольшай меры выявiлi сябе па суседзтву з домам, значыцца. перадусiм у акупаванай з ласкi самых-жа галоўных акупантаў Вiльнi й прылеглых раёнах Вiленшчыны. Ясна, што летувiсы, згодна з загадамi запраўдных гаспадароў, пад час выкананьня "службова-патрыятычных" абавязкаў зусiм чулiся гаспадарамi i ў iншых мясцох Беларусi, улiчваючы ня толькi тыя тэрыторыi, якiя сяньня некаторыя летувiсы навет у эмiграцыi скваплiва ўлучаюць (мусiць, цi не на аснове iхняе "праўды" аб гiстарычнай мiнуўшчыне Летувы) у межы сваёй дзяржавы.

УКРАIНЦЫ

Памiнаючы надта-ж ужо далёкую, самую, можна сказаць, сiвую i першапачатную гiстарычную мiнуўшчыну, калi беларускiя князi, ня могучы мiрна ўстанавiць межаў з украiнскiмi княствамi, загадвалi сваiм воям шпурляць пiкамi й адбiвацца шчытамi цi то ў вабароне, цi ў наступе, Бог так наканаваў, што на працягу доўгiх стагодзьдзяў беларускi вязень i нявольнiк бразджэў ланцугамi побач зьняволенага ўкраiнца. Ня дзiва тады, што назоўнiк "брат" у вуснах беларуса здабыў сабе вельмi пачэснае месца побач назоўнiка "украiнец", калi беларус так цi йнакш дзе-небудзь жадае падкрэсьлiць даўно iснуючую й больш навет чым традыцыйную ўжо прыязьнь мiж двума народамi. Так-жа сама й з такой-жа дозай людзкой шчырасьцi наш нацыянальна-сьведамы сусед з паўдня памiнае, падкрэсьлiваючы сваю прыязьнь, жыхара з-над Нёмна, Дзьвiны, Дняпра цi Сожа.