Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Янук бачыў, як яны пелi кожны раз, пасеўшы на траве i панацягваўшы на вочы хусткi ад сонца, але песень не чуў...

Да пунi яны прыехалi ў той вечар, як ужо сцямнела, i дамоў ён iшоў, калi ў вёсцы гарэлi агнi. Iшоў цераз ферму, дзе даiлi яшчэ даяркi кароў хадзiлi з вёдрамi: запазнiўся пастух. З вёскi з комiнаў пахла дымам i падгарэлай бульбай. Захацелася есцi. Едучы на возе, ён цёр пальцамi ў жменi каласы i сыпаў жыта ў рот. Яно было сухое, трашчала на зубах; ён чуў яшчэ, што яно салодкае, як цукар, мусiць, ад таго, што маладое.

Калi ён адчынiў дома ў хату дзверы, убачыў, што над сталом на покуце гарыць паднятая вышэй на дроце лямпа i ў хаце бела ад агню. Белыя ад глiнкi сцены, на стале белы надзежнiк, i на яго насыпана вараная бульба. З бульбы iдзе ўгару пад лямпу белая пара. Пасярод стала стаiць вялiкая мiска кiслага малака. На рагу стала - цёмны гладыш - гэта каб, сеўшы вячэраць, не ўставаць i не iсцi ў парог да суднiка па малако - не перабiваць яду. Пасля Янук згледзеў, што на куфры, якi стаяў побач са сталом ля сцяны ад вулiцы, на белым абрусе ляжала пачатая буханка хлеба. Яе ўсю накрылi зверху белым абрусам, вiдаць толькi пачаты край - быў павернуты на хату.

Калi вячэраюць з хлебам, у iх тады кожны раз астаецца бульба, i яе, абразаную i вараную, выкiдаюць свiнням у сенцы ў карыта, дзе ляжыць халодная, пасечаная ранiцай яшчэ секачом, паранка.

Усе былi дома: Пiлiп, вярнуўшыся з работы - араў у Кур'янаўшчыне, сядзеў, памыўшыся ўжо, на ложку ля куфра; ля стала стаяла Волька - клала на надзежнiк лыжкi; пасярод хаты сядзеў на падлозе маленькi Колечка ў белай кашульцы. Калi расчынiлiся дзверы i ў хату ўвайшоў ён, Янук, Колечка пачаў, седзячы, зыбацца i махаць рукамi. Пiлiп быў, мусiць, загаварыў да Волькi, i на Колечку нiхто не глядзеў. Янук тады ўзяў выставiў Колечку пугаўё тоўстае, пад'ялоўцавае, аблупленае ад кары... Колечка адразу стаў рачком, падняўся пасля на ногi, ззыбнуўся i... пайшоў да яго, Янука. Хутка-хутка, перастаўляючы крывыя тоўстыя ножкi i валюхаючыся з боку на бок, што качанё... Яго, мусiць, адразу тады згледзелi i Пiлiп i Волька - кiнулiся ўсе на хату: Пiлiп з ложка, Волька ад стала... Колечка не дайшоў да белага пугаўя - яно, мусiць, было выстаўлена надта здалёку, - выцягнуў уперад ручкi i паляцеў нiц на падлогу... Ён, Янук, не паспеў яго злавiць: позна сагнуўся.

Колечку на рукi падхапiла сама Волька; пасля, гладзячы па галаве, аддала Пiлiпу. Колечка заплюшчыў вочы i адкрываў шырака рот - былi вiдаць два верхнiя белыя зубы - плакаў недзе на ўсю хату, ударыўшыся.

Янук нагнуўся, каб падняць белае пугаўё, якое выпусцiў быў з рук. Калi ён глянуў пасля на Вольку, яна смяялася i нешта паказвала рукамi яму, Януку. Ён такога яшчэ нiколi не бачыў, такое яму паказвалi першы раз... Тады яна ўзяла зноў на рукi Колечку, забрала ў Пiлiпа, i Пiлiп пачаў смяяцца сам, гледзячы на яго, Янука. Калi Пiлiп паказаў сам рукамi, Янук здагадаўся адразу: яму паказваюць, што Колечка пайшоў першы раз. Пайшоў, угледзеўшы ў руках у яго, Янука, белае пугаўё...

Месяц свяцiў якраз у вочы, вiсеў уперадзе над лесам - над дарогай, i ўсюды было вiдна, як удзень.

Янук тады павярнуўся i лёг на другi бок. Паднiзам цяпер былi халодныя мяхi, i Янук пачуў, што стала холадна ў ногi; пасля холад хапiў яго ўсяго. Сагнуўшы ногi ў каленях, ён абцiснуў ля галёнак шырокiя калошы. Калошы былi вiльготныя, у гразi, i лiплi да цела.

Паправiўшыся на мяхах i падклаўшы пад галаву рукi, ён доўга не мог сагрэцца. Трэба было абуцца ў дарогу ў новыя лапцi - дастаць з гары з хаты. Там вiсiць яшчэ ля комiна на шастку адна пара - лычаная. Хоць i шкода глумiць на пустое лычаныя лапцi: iх надоўга хопiць, калi пойдуць касiць на балота.

Янук любiў плясцi лапцi з лык, любiў i драць лыкi... Хадзiў адзiн, не беручы нават з сабой Пiлiпа. Iшоў у самую касьбу, пасярод лета. Касьбой сама лепш вышчалуквалiся лiповыя пруткi з кары; рабiлiся слiзкiя, пускалi сок, што выспявалi ўсё роўна. У лыкi ён iшоў у нядзелю. Выбiраў, каб была пагода. Абуваў тады лапцi з белымi анучамi, вастрыў аж два нажы, седзячы на ўслончыку на двары ля студнi пад парканам: спачатку напiльнiкам, пасля круцiў, слiмачачы, на старым, плоскiм, сточаным бруску i вадзiў па цвёрдым карбарунку... Нажы пасля карбарунка былi што брытва.

Браў з сабой палудзень: хлеба, два цi тры маладыя пасоленыя гуркi i бутэльку салодкага малака. Палудзень клаў у вялiкую торбу з суравога палатна, каб можна было тады нясцi ў торбе дамоў лыкi. Выходзiў з дому з самай ранiцы: iсцi было далёка. Пералезшы цераз плот, ён падаваўся да бярэзнiку за вёскай праз бульбу, абмакаючы ў расе па каленi.

Раса была i ў Карчаватках, у пушчы за балотам, стаяла ўвесь дзень, i Янук мок, як на дажджы.

Малады лiпняк у пушчы рос разам з ляшчэўнiкам, i да яго за ляшчэўнiкам было не падступiцца. Затое ў ляшчэўнiку лiпняк высокi, ценкi, прамы i без сукоў, хоць рэж на вудоўi. I на iм не налiпала дробненькага шэрага шорсткага моху, што рос на лiпняку, якi лучаўся на сухiм, у бары, - сцялiўся па зямлi, пускаючы атожылкi. На лыкi такi лiпняк Янук не чапаў.

Ён рэзаў дубцы i браў iх, не цярэбячы, пад паху, тады адносiў да старой яловай вывараткi, дзе паклаў торбу. Нацягаўшы дубцоў, садзiўся на вываратку i церабiў iх, гладка зразаючы сухiя сучкi i галiнкi i баючыся, каб не зачапiць зверху кару. Ацярэбленыя дубцы складаў роўненька ля ног у кучу. Калi куча была вялiкая i балелi ад нажа рукi, Янук тады курыў, седзячы на вываратцы i адганяючы даланёй камароў, якiя лезлi ў вочы.

Пасля ён клаў нажы далёка ад сябе на вываратку, браў у рукi дубец, раскусваў кару ў камлi зубамi, даставаў пальцамi з кары наверх белы прут, падкладаў пад яго вялiкi палец i сморгаў. Белы лёгкi лiповы прут выскокваў, як чорт са скуры, падлятаў угару i валiўся на зямлю ў ягаднiк за вывараткай. Прут быў слiзкi ад соку; сок цёк па пальцах i капаў на штаны, на каленi. Мяккiя, у трубачках, лыкi, яшчэ з лiсцем зверху, дзе не пахадзiў нож, Янук складаў з другога боку адно ля аднаго.

Тоўсты прут з камля цяжка было высмаргнуць; тады Янук браў дубец пад паху i вышчалукваў прут дзвюма рукамi, як шчапаў усё роўна лучыну. Ад пруткоў чырванелi пальцы, смылелi агнём - тады ён зноў сядзеў i курыў, ганяючы камароў.

Высмаргаўшы ўсе дубцы, браў з кучы лыка i, вывернуўшы яго назнайнiцу, круцiў на пальцах у кружок. Кружкi ён кiдаў пад ногi i кожны раз, кiдаючы свежы, доўга глядзеў на iх. З тоўстых дубцоў выходзiлi вялiкiя кружкi; з сукаватых лыкi былi ўсе ў дзiрках: фальчывыя. Петлi на кружках ён засморгваў спачатку ў пальцах, пасля стаў зубамi: хутчэй. Чуў, як пахнуць лыкi: квасам i ўчыненым хлебам, калi яго ставiлi ранiцай, вытапiўшы ў печы, ля прыпечка ў дзяжы i знiмалi надзежнiк. На языку вывернутае лыка было салодкае i кiслае, што саладуха... Тады Януку хацелася пiць...

Калi ля ног назбiрвалася цэлая куча беленькiх кружкоў, Янук адсоўваў iх нагой да вывараткi, пасля ўжо кiдаў у торбу. Дома, калi лыкi ачарсцвеюць, ён будзе скручваць iх у вялiкiя кругi, са скавараду, i вешаць на гары на шастку пад страхой - каб сохлi. Навешае поўны шасток кругоў, ходзячы ў лыкi цэлае лета, а тады будзе мачыць сухiя кругi ў кубельцы i плясцi лапцi. I сабе i Пiлiпу. Волька лычаных не носiць, ён ёй спляце з абор, з пянькi.