Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Калi, сунуўшыся да Веркi, зноў зарыкала карова, блiзка, за Баркамi на пасецы, чырканулi кароценька з аўтамата, усё роўна што там зламалi сухое дрэва...

"Немцы... - страсанула яго. - Iдуць з пасекi..."

Тады ён пачуў, што на руках у Веркi плача, аж заходзiцца малы, i ўбачыў, што яна цiсне яго пад паху, каб хаця не было чуваць крыку.

Зноў замычэла карова, нюхаючы пад сабой зямлю i цягнучы ў яго з рук повад - рвалася да Веркi.

- Вало-о-дзя! - крыкнула Верка; было зусiм ужо блiзка да яе, i ён пачуў. - Людзi... - яна паказвала назад.

Стралялi цяпер блiжэй, недзе ля Кладак.

Панок неяк тады адразу падумаў: перастраляюць усiх у балоце... Усю вёску...

Зноў зарыкала карова, i загаманiла да яго, Панка, Верка...

Ён выпусцiў з рук павадок i забег наперад карове.

Тапор быў ззаду, ссунуўся аж за спiну, i Панок выцягваў яго з-пад дзягi абедзвюма рукамi.

Карова кратала вушамi, натапырыўшыся, задзiрала галаву i глядзела ўперад, дзе былi людзi. Ён убачыў быў яе вока, цёмнае, вялiкае, i рогi, закручаныя наперад...

Ён ударыў абухом памiж рог - з усёй сiлы...

Карова асела на пярэднiя ногi, як спатыкнуўшыся, тады ўскочыла i пачала круцiцца на адным месцы, што сляпая.

Другi раз ён зноў лучаў памiж рог...

Пасля стаяў, трымаючы тапор у руцэ, i чуў, што тапарышча ўсё ў буграх ад смалы - нядаўна сек жэрдзе загарадзiць плот, каб у гарод ад ракi не лазiла скацiна. Карова ляжала ля яго на баку, выпучыўшы жывот, руды ад гразi i ў дробным зялёным лiсцi, што было насыпана на вадзе на крынiцы.

Ззаду за iм, за плячыма, стаяла Верка з малым на руках; воддаль былi людзi - уся вёска: ён убачыў iх, азiрнуўшыся.

Тады яго хапiў кашаль; тапор вывалiўся з рук i грукнуў аб цвёрдую зямлю ля каровы - ля галавы...

Стала холадна, i Панок падцягнуў вышэй ногi.

Уперадзе была белая дарога, як зацярушаная густа iнеем увосень, калi iней кладзецца на сухую груду. Конь ступаў па пяску - не грукаў нагамi; шапатаў пад коламi жвiр, дзе цвярдзей, i трашчаў, насыпаўшыся ў колы.

Дарога гэтым месцам была прамая, i далёка было вiдаць. На ёй на якiх паўганей наперадзе краталiся дзве падводы: Боганчык з Махоркам. Ён, Панок, быў астаўся ад iх яшчэ на прагале, усё ззаду гаманiла Наста, клiкала - не ад'едзешся.

Калi калёсы ўз'ехалi на пясок, здалося - нiкога паблiзу няма: не лескаталi ўперадзе колы, не гаварылi адзiн да аднаго людзi. Хроп i форскаў недалёка, мусiць, Насцiн Буланчык.

Месяц, круглы i жоўты, што ячны блiн з вялiкай скаварады, стаяў цяпер за плячыма над самай зямлёй. З воза здавалася, што ён бег ззаду ўздагон - ад адной сасны да другой. У небе над галавой пагусцелi зоркi, сталi чырвоныя; аказалiся дразды - у тым баку, дзе на небе стаяла блеклая зеленаватая зара, паварочваючыся ўвесь час i заходзячы iм наперад - на Тартак. Хутка возьмецца на доднiцу.

Затахкалi былi колы, лучыўшы на карэнне, i па лесе пайшло глухое рэха па зямлi. Недзе далёка, як злавiць вухам, крычала сава: доўга i выразна, што чалавек.

Па спiне пайшоў холад, адсырэла кашуля на плячах i ў паяснiцы, здубелi ў руках лейцы, настылi мяхi, як усё роўна доўга ляжалi зiмой у маразы на таку. Панок азiрнуўся назад, на воз, шукаючы, чым акрыцца. У Карчаватках, у Лазе, дзе начавалi на стажар'i дзецi, астаўся кажух, жоўты, доўгi, летась пашыты з новых аўчын...

Калi зноў далёка наперадзе закрычала сава, ён натапырыўся i доўга слухаў. Здагадаўся пасля, што гэта выюць ваўкi... Якраз недзе ў Тартаку, куды трэба ехаць. Ваўкi на доднiцы ходзяць да вады, мусiць, на самую Дзвiнасу, i гэта аказваюцца маладыя. Сёлета рана тады вывелiся ваўкi: дома за Карчаваткамi iх усягды можна пачуць пазней - жнiвом.

Ён зноў аглянуўся назад: на белай дарозе былi вiдаць падводы. Таня ляжала, скорчыўшыся, на мяхах; Янук сядзеў, нагнуўшы галаву, недзе драмаў; Алёшы здалёку не было вiдаць зусiм. Ззаду за сваiмi калясьмi краталася Наста.

Нiхто недзе не пачуў, як завылi ваўкi. Панок хацеў клiкнуць Насту, але падумаў, што наробiць гоману... Ваўкi кiдаюцца цяпер на людзей - тыя, што пакаштавалi чалавечыны. Прыходзяць у вёску i бяруць дзяцей. Трэба будзе сказаць Верцы, каб нiколi не пускала з дому малых. Тады ён падумаў, што недзе крычыць на ўсю хату хлапец без малака - з анучкай у роце.

Стаiць парожняя бутэлечка з жоўтай вялiкай соскай на лаўцы ў парозе пад суднiкам... Змаглася, мусiць, зусiм i Верка... Яна чуць прыйшла была з вёскi ад Махоркi. Каб ён, Панок, не падхапiў яе пад паху на двары - абвалiлася б з малым: не стаяла на нагах...

Пасля ён быў падумаў, што карову памогуць купiць людзi. Скiнуцца i памогуць, бо без каровы не выжывуць дзецi. Хаця людзi не могуць скiнуцца, бо нi ў каго ж другога няма каровы. Не ў адных iх... Мала што ў Веркi дзiця. У Сяргеiхi вунь двое...

Не трэба было бiць карову - усё роўна ўсiх знайшлi немцы.

Яму зноў здалося, што ён пачуў, як зарыкала карова, - наперадзе, дзе былi азвалiся ваўкi.

Злiпалiся вочы, i ён доўга цёр iх пальцамi, пакуль не забалелi; тады цёр далонямi шчокi i лоб. Далонi былi шорсткiя ад гразi. Мусiць, не абмыў рукi, калi ля Завiшына цягнуў з ракi за аглабню Януковы калёсы... Ля берага была гразь аж да калень. Цяпер яна падсмягла на калашынах i адставала вiльготнымi камячкамi, калi ён вадзiў па каленях рукой. Ад мокрых штаноў намок зверху мех, i на яго налiпла гразi.

Гразь на штанах, мусiць, яшчэ з Карчаватак. Падсохла на сонцы за дзень, пасля зноў адмякла ў рацэ, калi цягалi калёсы...

Дарога пайшла гарой. Пахла сырым жвiрам i глiнай, свежа i востра, аж зашчымелi дзясны. Так пахнуў жвiр, калi ён, Панок, з Веркай капалi ноччу ў соснiку за Дальвай яму, каб схаваць у зямлю шафарню. Перад самымi немцамi ўжо, як адступалi партызаны на Дзвiнасу.

На гары пацямнела дарога, над галавой не было вiдаць неба: яго закрывалi сосны - вярхамi. Стала цёмна - месяц схаваўся за гарой. У тым баку былi пачулiся выбухi, як таўклi ўсё роўна дзе ў ступе: вух-вух, вух-вух... Цяжкiя, глухiя, яны доўга не сцiхалi, i ад iх, здавалася, дрыжала зямля.

Панок падумаў, што гэта чуваць аднекуль здалёку, можа, фронт: у лесе далёка чуваць.

Дарога доўга спускалася ўнiз - у лагчыну. Паабапал дарогi цяпер пайшла iмшара з дробным соснiкам i бярэзнiкам: шырокая, як толькi яе можна было ўгледзець у цемнаце. Над iмшарай стаяў туман i вiсеў нiзка месяц. Чырвона-чорны, як абгарэлы, ён зусiм не свяцiў, здавалася - вiсеў толькi над зямлёй, як для прылiку.

Зноў завылi ваўкi, недзе зусiм блiзка наперадзе.

Панок павярнуўся тады на мяхах, звесiўшы ногi з ляжэйкi на другi бок калёс, i стаў слухаць. Нiдзе нiчога не было чуваць; ляскалi толькi па карэннi ззаду колы.

Дарога ўсё спускалася нiжэй i нiжэй, як куды да ракi. Iмшарыны збоку ўжо не было вiдаць: яе схаваў з вачэй туман. Адразу стала сыра; зрабiлася цяжка дыхаць. Зачвякаў па гразi капытамi конь, пабялелi шыны на колах сталi блiшчаць.

Дарога ля iмшары зноў пайшла прамая, i ўперадзе паявiлiся падводы сунулiся ў тумане, як дзве чорныя капы сена.