Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Якая цяжкая нага...

Нагу перавязалi, сцiснуўшы як мага, падалом ад Настулiнай кашулi. Падол Наста адрывала, стаўшы ў пясок на каленi за калясьмi, каб не глядзелi мужчыны. Пасля высыпалi з Танiнага белага кужэльнага мяшка на дарогу жыта, раздзёрлi па шве мех i ўкруцiлi iм, што ручнiком, нагу. Укручвалi Наста з Панком. Крывi цяпер не вiдаць i не балiць нага, толькi цяжкая. I - совае ў калена, як хто гарачым прутком, выняўшы з агню.

- Што будзем рабiць з дзяцьмi, Iван? - гэта голас Насты. Яна стаiць пасярод дарогi. Насту абступiлi мужчыны, топчуцца ля яе, Танiных, калёс: Боганчык, Махорка i Валодзя Панок. Янук адзiн сядзiць, сагнуўшыся на калёсах i насунуўшы на галаву кепку...

- З якiмi дзяцьмi?

Гэта Боганчык. Асiп, кашляе. Таня яго зусiм не пазнае, хоць, падняўшыся, бачыць зблiзку Боганчыкаў спалены на сонцы шырокi чырвоны нос i чорную бараду.

- З Таняй... З Алёшам... Што глядзiш у зямлю?

"Алёша?.." Таня вышэй падымаецца на возе, каб паглядзець, дзе ён; на яе крычыць Наста, але Таня бачыць Алёшу: той сядзiць на сваiх калёсах што цвiк, натапырыўся, скрывiў галаву i слухае, што гавораць уперадзе. Тады яна зноў кладзецца на мяхi - на яе крычыць i крычыць Наста, - але цяпер нiзка пад галаву i не вiдаць, што робiцца на дарозе.

Чаго яны ўсе сышлiся?

- Таня?.. Дзецi?.. - зноў захлiпаецца Боганчык. - Ды я ў пятнаццаць... - ён сiпiць, i калi Таня падымае галаву, бачыць, як ён стукае сабе кулаком у грудзi.

- Цiха... Цiха... - гэта зноў гаворыць Наста. Падняла ў руцэ хустку i махае на Боганчыка, бы хочучы адагнаць яго ад сябе, як жывёлу.

"Чаму яна адна з iм гаворыць?"

- Дзiця-я... З-за пазухi валiцца...

- Пры дзецях? Паўважайся тады мяне, старой, Iван... У Танi ж нага. Рана...

"Рана!.. Яе завязалi, каб не iшла кроў. Змярцвела ўся нага..."

- Р-а-а-на... Аб ляжэйку абдзёрла... - сiпiць усё Боганчык.

"Ага. Не рана. Аб ляжэйку абдзёрла... Чаму яны тады не даюць устаць? Як хочацца пiць..."

- Што будзем рабiць, мужчыны? Чаго вы ў рот вады набралi?

Мужчыны маўчаць; сцiхае i Наста, пасля ўжо гаворыць:

- Праз цябе, Iван. Хай бы Таня дома з маткай аставалася. Ты яе выпер... Не церабi барады...

- Я? Я выпер? Значыць, я? - зноў на Насту махае пугаўём Боганчык. - А што? Адзiн за ўсю вёску галаву панясу? Адзiн? За ўсiх вас? Добранькiя ўсе... Дома б асталiся... А Iвана аднаго ў Краснае, каб яго там... асвяжылi... Не-е...

- Што будзем рабiць? - Наста пытаецца ўжо ў некага другога, адвярнуўшыся ад Боганчыка.

- Ехаць трэб-ба... - заiкаецца Панок i кашляе.

- Не начаваць жа тут... Улупяць, брат, - пясочак пасыплецца...

- Не да смеху, Махорка... - зноў кашляе Панок, закрываючыся рукой.

- Х-хе... Х-хе...

- Мужчыны, мужчыны...

- Не шумi, Наста... Сама знаеш. Куды адашлём дзяцей?.. У вёску?.. Дзякуй, што вырвалi. Хоць двое.

- Што ты гаворыш, Пан? Там жа i твае... Там жа i мае...

- Тое i гавару...

- Што ж мы стаiм, мужчыны? - Наста зноў пытаецца, падыходзячы то да аднаго, то да другога.

Цяпер ужо нiхто ёй нiчога не гаворыць. Пачакаўшы, махнуў Махорка рукой, на якой не было двух пальцаў, недзе ў сябе ля носа:

- А нам, татарам, усiраўно: цi водка, цi пулямёт... Лiжба з ног ш-шыбала...

- А дзецi? Вы што гэта ўсе сягоння, Мiрон?

- Чорт iх не возьме. З'ездзяць i вернуцца. На нашых вачах. Што я iм, скажы - звер?.. У мяне ў самога дзецi...

Тады доўга заiкаўся, кашляючы, Панок - гаварыў нешта Насце на вуха. Таня зiрнула на яго - ён скроб пальцамi сiвую патылiцу, кiваў галавой i ўсё глядзеў за гару, дзе была вёска.

- Чаму яны па нас с-стралялi? - спытаўся ён пасля неяк цiха i немаведама ў каго; тады пачаў хадзiць па дарозе ўзад-уперад.

- Таму, што вёску яны ўсё роўна спаляць... I яны ведаюць, што ты паедзеш i пад стрэлам хоць чорту ў ляпу, бо дзецi твае там, у iх у зубах.

- Што ты гаворыш, Мiрон?

- Тое i гавару, Наста. У Людвiнове падумаем. Па дарозе... Калi што якое, там можна астацца. У Людвiнова немцы не пойдуць. У лесе...

- А вёска тады?.. Спаляць жа. Спаляць. Думаеце, мне адной хочацца накармiць немцаў...

- А ў мяне што, Наста, - не дзецi дома? I мае, Наста, там... Што, не вiдзiла, як зганялi? Згоняць i яшчэ раз, не цяжка... I ты iм верыш? Усё роўна спаляць. Гэтулькi iх ля грэблi палажылi...

- Тады лепш з дзецьмi гарэць... Вы што гэта ўсе як згаварылiся... Нiкуды я не крануся. Нi ў Людвiнова, нi... Ты што гэта, Мiрон?..

- Яна не паедзе! Хто ты? - Боганчык падскочыў да Насты. - Вярнiся... Хай вёска дымам iдзе праз цябе... Што? Iван вам адзiн галаву павязе, яна яму не дорага... За ўсю вёску... - Боганчык зусiм ахрып, крычучы.

Да яго падбег Панок: баяўся крыку - усё пазiраў назад на дарогу i на лог, адкуль нядаўна стралялi.

- Сцiхнi... Я цябе знаю... - зашаптаў ён, як зашыпеў, пачакаўшы, запытаўся мацней, зноў немаведама ў каго: - Чаму яны па нас с-с-стралялi?..

- А што, калi ты, Пан, не жыта здаваць немцам вязеш, а вiнтовачкi пад мяхамi? Наста скрыначку новенькую з патронамi, а ты вiнтовачкi... Дай вам толькi выехаць на гару... Выедзеце...

- Не да смеху, Мiрон. Чаму ты цвёрда не скажаш?

- А нам, татарам, Наста, што... Мы вырвалiся... Iм, вун, - паказаў ён рукой назад на грэблю, - хто астаўся...

Яна зноў паглядзела, утаропiўшыся на яго, i адышла спопаразку да Танiных калёс. Мiрон адразу змоўк, пасля сказаў, гледзячы ў пясок пад ногi:

- Ты чула, Наста, што я дзецям не воўк, нi аднаму, нi другому... I мае ў вёсцы, Наста, асталiся, знаеш...

Ён цяпер стаяў на дарозе воддаль ад усiх, усё роўна як сабраўся куды пайсцi. На яго чорную сарочку налiпла пылу, пыл ляжаў у яго на лбе, на шырокiх чырвоных шчоках, на плячах i спераду на рукавах, бы Мiрон нядаўна выйшаў з пунi, дзе, не адгiнаючыся, увесь дзень падаваў снапы на ферме ў малатарню, як да вайны. Доўга глядзеў, як i Боганчык, сабе пад ногi, пасля закратаў плячыма, бы хацеў страсцi пыл, i сказаў, зiрнуўшы спадылба на Боганчыка:

- Ты, Iван, не кiпi. I я цябе знаю... Паедзем у Людвiнова... Там i рэшым, што рабiць. Не стаяць жа на дарозе.

Тады пайшоў, цягнучы ногi па пяску, да сваiх калёс, цяжкi i сагнуты. Таня яго ўжо не бачыла: каб угледзець, трэба было падымацца на возе.

Затупалi па дарозе ногi, як цапы на таку: людзi пайшлi да сваiх коней. У галавах недзе стукаў пугаўём па ляжэйцы Янук, уперадзе кашляў Панок, моцна, доўга, пасля пляваў. Нiхто нi да каго больш не гаварыў. Некага клiкнуў быў сваiм пiсклявым голасам Алёша, адзiн раз: яна, Таня, бачыла, як ён хацеў устаць на мяхах, закрываючыся даланёй ад сонца, ажно да яго падбегла Наста i замахала рукамi...

Уперадзе, аж на самым лагу, ля могiлак, загрукацелi па каменнi Боганчыкавы калёсы. Таня пачула, як дала ў хамут кабыла, захрапла i сышла з дарогi зноў аж на ячмень.

"Цяжка ў пяску... Кабыла знае... - падумала Таня i, падняўшыся на локаць i прыпёршыся плячом да ляжэйкi, стала шукаць рукамi лейцы. - Упусцi толькi..."

Лейцаў яна не знайшла; глянуўшы на дарогу, убачыла, што ля калёс валюхаецца Наста - аж з подбегам зводзiць набок, у ячмень, кабылу. Лейцы з дубцом былi ў яе ў руках. Пасля Таня ўгледзела, як у Насты на плячы матаецца хустка - здаецца, спаўзе i ўпадзе ў пясок кабыле пад ногi.