Агата Кристи - Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)

- Дык вось, мiстэр Бараўз, мы хочам задаць вам некалькi пытанняў.

- Вядома, маёр Рыдл. Пытайцеся што хочаце.

- Добра. Першае i галоўнае, гаворачы проста, без хiтрыкаў: цi ёсць у вас свае ўласныя здагадкi, чаму сэр Гервазы скончыў жыццё самагубствам?

- Абсалютна нiякiх. Я ажно аслупянеў, пачуўшы пра гэта.

- Вы чулi стрэл?

- Не, я ў той час, мусiць, быў у бiблiятэцы, так я разумею. Я спусцiўся досыць рана i пайшоў у бiблiятэку ўзяць патрэбную даведку. Бiблiятэка - гэта якраз з другога ад кабiнета боку дома, таму я не мог нiчога чуць.

- Цi быў хто-небудзь з вамi ў бiблiятэцы? - спытаўся Пуаро.

- Нiкога.

- Цi не ведаеце вы, дзе ў той час былi астатнiя сямейныя?

- Большасць, мабыць, пераапраналася наверсе.

- Калi вы прыйшлi ў гасцiную?

- Якраз перад прыездам мiстэра Пуаро. Тады ўсе былi там - акрамя сэра Гервазы, вядома.

- Цi не здзiвiла вас тое, што яго не было?

- Але, здзiвiла, па праўдзе кажучы. Звычайна ён прыходзiў у гасцiную да першага гонгу.

- Цi не заўважылi вы ў апошнi час якой-небудзь змены ў паводзiнах сэра Гервазы? Цi не быў ён заклапочаны? Цi ўстрывожаны? Мо прыгнечаны?

Годфры Бараўз задумаўся.

- Не, не думаю. Трохi - так, заклапочаны, бадай што.

- А ён не здаваўся ўстурбаваны якой-небудзь пэўнай справай?

- О, не!

- Цi не было ў яго якiх клопатаў, звязаных з фiнансамi?

- Ён трохi непакоiўся за справы адной кампанii, а дакладна - "Сiнтэтык пэраган рабэ компанi".

- Што ён, уласна кажучы, гаварыў пра гэта?

Механiчная ўсмешка Годфры Бараўза блiснула зноў, i зноў яна здалася трохi ненатуральнай.

- Ну што ж... Ён сказаў лiтаральна так: "Стары Бэры альбо дурань, альбо махляр. Мяркую, што дурань. Я павiнен быць тактоўным з iм дзеля Ванды".

- А чаму ён сказаў: "дзеля Ванды"? - запытаўся Пуаро.

- Усё ў тым, што палкоўнiк Бэры дужа падабаўся лэдзi Шэвенi-Гарэ, i ён моцна любiў яе. Хадзiў за ёю, як сабака.

- Сэр Гервазы не быў... раўнiвы хоць трохi?

- Раўнiвы? - Бараўз вылупiў вочы, а потым засмяяўся. - Сэр Гервазы раўнiвы? Ён не ведаў, што гэта такое. Ды яму нiколi i ў галаву не прыйшло б, каб хто калi мог аддаць перавагу не яму, а другому чалавеку. Разумееце, такога проста не магло быць.

Пуаро мякка зазначыў:

- Мне здаецца, вы не вельмi любiлi сэра Гервазы Шэвенi-Гарэ?

Бараўз пачырванеў.

- Не, не вельмi. Хаця б таму, што ўсе такiя рэчы даволi смешныя ў наш час.

- Якiя "ўсе такiя рэчы"? - запытаўся Пуаро.

- Ну, феадальныя перажыткi, калi хочаце. Гэты культ продкаў i фамiльная фанабэрыя. Сэр Гервазы быў вельмi здольны ў многiх адносiнах чалавек, i ён жыў цiкавым жыццём, але сам быў бы цiкавейшы, калi б разумеў, што ёсць яшчэ нешта апрача яго i яго эгаiзму.

- А дачка сэра Гервазы была згодна з вамi ў гэтым?

Бараўз успыхнуў зноў - на гэты раз колер быў цёмна-пурпуровы.

Ён адказаў:

- Я думаю, мiс Шэвенi-Гарэ самая сучасная жанчына! Зразумела, я не павiнен дыскутаваць з ёю пра яе бацьку.

- Але сучасныя людзi якраз дыскутуюць пра сваiх бацькоў колькi хочаце! сказаў Пуаро. - Гэта цалкам у сучасным стылi - крытыкаваць сваiх бацькоў!

Бараўз пацiснуў плячыма.

Маёр Рыдл спытаўся:

- I больш нiчога не было - нiякiх iншых фiнансавых клопатаў? Сэр Гервазы нiколi не казаў, што яго ашуквалi?

- Ашуквалi? - вымавiў Бараўз вельмi здзiўлена. - Ды не!

- А вы самi былi ў добрых адносiнах з iм?

- Безумоўна. Чаму ж не?

- Я пытаюся ў вас, мiстэр Бараўз.

Малады чалавек панурыўся.

- Мы былi з iм у найлепшых адносiнах.

- Цi ведалi вы, што сэр Гервазы напiсаў лiст мiстэру Пуаро з просьбай прыехаць сюды?

- Не.

- Сэр Гервазы звычайна сам пiсаў свае лiсты?

- Не, амаль заўсёды ён дыктаваў iх мне.

- Але ён не зрабiў так гэтым разам.

- Не.

- Чаму, як вы думаеце?

- Не ведаю.

- Вы не можаце знайсцi нiякай прычыны, чаму гэты лiст яму спатрэбiлася пiсаць самому?

- Не, не магу.

- А! - сказаў маёр Рыдл, дадаючы спакойна: - Даволi дзiўна. Калi вы бачылi сэра Гервазы апошнi раз?

- Якраз перад тым, як пайшоў апрануцца на абед. Я прынёс яму падпiсаць некалькi лiстоў.

- У якiм стане ён быў тады?

- У зусiм нармальным. Наогул, я сказаў бы, ён быў як быццам задаволены сабой у сувязi з нечым.

Пуаро варухнуўся ў сваiм крэсле.

- А? - сказаў ён. - Дык у вас было такое ўражанне, што ён быў нечым задаволены? I, аднак, неўзабаве страляецца. Дзiўна!

Годфры Бараўз пацiснуў плячыма.

- Я толькi перадаю вам свае ўражаннi.

- Так, так, яны дужа каштоўныя. Апрача ўсяго, вы, мабыць, адзiн з апошнiх людзей, што бачылi сэра Гервазы жывога.

- Снэл быў апошнi, хто бачыў яго.

- Бачыў, так, але не размаўляў з iм.

Бараўз не адказаў.

Маёр Рыдл спытаўся:

- Каторая была гадзiна, як вы пайшлi наверх апрануцца на абед?

- Прыкладна пяць хвiлiн восьмай.

- Што рабiў сэр Гервазы?

- Я пакiнуў яго ў кабiнеце.

- Цi доўга ён звычайна пераапранаўся?

- Ён звычайна аддаваў на гэта аж тры чвэрцi гадзiны.

- Значыцца, калi абед быў у пятнаццаць хвiлiн дзевятай, ён, верагодна, пайшоў бы наверх, самае позняе, а палове восьмай?

- Вельмi верагодна.

- Вы самi пайшлi пераапранацца рана?

- Але, я вырашыў, што пераапрануся i тады пайду ў бiблiятэку i вазьму патрэбныя мне даведкi.

Пуаро задумлiва кiўнуў. Маёр Рыдл сказаў:

- Добра. Я думаю, пакуль усё. Вы не запросiце мiс - як яе завуць - да нас?

Маленькая мiс Лiнгард шмыгнула ў пакой амаль iмгненна. На ёй было некалькi ланцужкоў, яны цiха звiнелi, калi яна сядала i запытальна пераводзiла позiрк з аднаго мужчыны на другога.

- Усё гэта вельмi... э-э... сумна, мiс Лiнгард, - пачаў маёр Рыдл.

- Сапраўды, вельмi сумна, - сказала мiс Лiнгард, як ёй i належала сказаць.

- Вы... калi прыйшлi ў гэты дом?

- Месяцы два назад. Сэр Гервазы напiсаў свайму сябру ў Музеi - палкоўнiку Фозэрынгею, i палкоўнiк Фозэрынгей парэкамендаваў мяне. Я зрабiла нямала гiстарычных даследаванняў.

- Сэр Гервазы быў цяжкi для вашай сумеснай работы?

- О, не. Трэба было, вядома, трохi ўлагоджваць яго. Але ж, я ведаю, гэта заўсёды даводзiцца рабiць з мужчынамi.

З нялёгкiм пачуццём, што мiс Лiнгард, мабыць, улагоджвае яго ў гэтую хвiлiну, маёр Рыдл гаварыў далей:

- Вы павiнны былi дапамагаць сэру Гервазы ў рабоце над кнiгай, якую ён пiсаў?

- Але.

- Што ў гэта ўваходзiла?

Нейкi момант мiс Лiнгард выглядала зусiм па-чалавечы. Яе вочы мiргалi, калi яна адказвала:

- Ну, ведаеце, фактычна - напiсанне кнiгi! Я збiрала iнфармацыю, i рабiла нататкi, i апрацоўвала матэрыял. А потым, пазней, рэдагавала, што напiсаў сам Гервазы.

- Напэўна, вам давялося праявiць нямала такту, мадэмуазель, - сказаў Пуаро.

- Такту i цвёрдасцi. Патрэбны i тое, i другое, - адказала мiс Лiнгард.

- Сэра Гервазы не абурала ваша... э... цвёрдасць?

- О, зусiм не. Вядома, я пераканала яго, што ён не павiнен звяртаць увагi на дробязi.

- О, так, я разумею.

- На самай справе гэта было зусiм проста, - сказала мiс Лiнгард. - Сэрам Гервазы можна было проста кiраваць, толькi належным чынам.

- А цяпер, мiс Лiнгард, адкажыце мне: цi не ведаеце вы чаго-небудзь, што магло б пралiць святло на гэтую трагедыю?

Мiс Лiнгард адмоўна пакiвала галавой.

- Баюся, не. Ведаеце, ён, натуральна, нiколi не раскрываў мне сваю душу. Я, па сутнасцi, яму чужая. Ва ўсякiм разе, я думаю, ён быў занадта ганарысты, каб гаварыць з кiм-небудзь пра сямейныя турботы.

- Дык вы лiчыце, менавiта сямейныя турботы - прычына яго самагубства?

Мiс Лiнгард як быццам трохi здзiвiлася.

- Ну, вядома ж! Хiба ёсць якая iншая?

- Вы ўпэўнены, што былi сямейныя справы, якiя турбавалi яго?

- Я ведаю, што ў яго былi цяжкiя душэўныя пакуты.

- Як, вы ведаеце гэта?

- Ну так, вядома.

- Скажыце мне, мадэмуазель, цi гаварыў ён з вамi па сутнасцi справы?

- Невыразна.

- Што ён казаў?

- Дайце падумаць. Я заўважыла, што ён як быццам не чуе, што я кажу...

- Адну хвiлiнку. Пардон. Калi гэта было?

- Сёння папаўднi. Мы звычайна працавалi з трох да пяцi.

- Прашу вас, гаварыце.

- Як я сказала, сэру Гервазы, здавалася, было цяжка засяродзiцца сапраўды, ён так i сказаў, дадаўшы, што некалькi важных спраў не даюць яму спакою. I ён сказаў... Дайце падумаць... Нешта накшталт (вядома, я не ўпэўнена ў дакладнасцi слоў): "Гэта жахлiва, мiс Лiнгард, калi на сям'ю, адну з самых гордых на зямлi, "падае грэх".

- I што вы сказалi на гэта?

- О, толькi нешта суцяшальнае. Мне здаецца, я сказала, што кожнае пакаленне мае i сваiх слабых сыноў - што гэта частка расплаты за велiч - але што iх памылкi рэдка памятаюцца наступнымi пакаленнямi.

- I гэта дало жаданы эфект, на якi вы спадзявалiся?

- Больш-менш. Мы вярнулiся да сэра Роджэра Шэвенi-Гарэ. Я знайшла вельмi цiкавае ўпамiнанне пра яго ў тагачасным манускрыпце. Але сэр Гервазы зноў стаў няўважлiвы. Урэшце ён сказаў, што сёння больш не будзе працаваць. I яшчэ - што ў яго быў шок.

- Шок?

- Менавiта гэта ён сказаў. Вядома, я не стала задаваць нiякiх пытанняў. Проста сказала: "Мне сумна чуць гэта, сэр Гервазы". I потым ён папрасiў мяне перадаць Снэлу, што прыедзе мiстэр Пуаро i каб той перанёс абед на восем пятнаццаць, i паслаў машыну на вакзал, цягнiк - у сем пятнаццаць.