Жорж Сименон - Дзяўчына i бясхвостыя парсючкi (на белорусском языке)
- Ён прынёс табе што-небудзь? - спытала Жэрмэн, утупiўшыся позiркам у бацьку.
- Гэты раз - не, - пацiраў той хворую нагу.
Марсэль прыходзiў да яго тры цi чатыры днi назад... А пяць-шэсць дзён таму гаварыў з ёю пра паездку ў горы...
- Ну, i чаго яму ад цябе было трэба?..
- Таго, дзеля чаго звычайна прыходзяць, калi з грашыма нявыкрутка... Бабкi прасiў... Калi ў iх ёсць што пiхнуць мне, тады яны памяркоўныя i прымаюць маю цану моўчкi... А як не свецiць нiчога, дык тон у iх мяняецца... Песня адна i тая ж: "Вы няблага зарабiлi на мне... Апошнi раз вы мяне абдурылi... Вы б маглi пазычыць мне колькi тысяч, пакуль выгарыць справа..." I тут яны пачынаюць расказваць, на што выйшлi. Ну, сенсацыйныя проста палотны: Рэнуар, Сезан, а то ажно i старыя майстры... "Праз тыдзень прынясу, не, праз пяць дзён, добра?.. Трэба, каб я пачакаў зручнага выпадку, разумееце?.. Гэта ж больш у вашых iнтарэсах, чым у маiх: якi будзе мой заробак - i якi ваш..."
Ён перадаў усё гэта лянiва, з пагардаю. Уздыхнуў.
- Усе аднолькавыя! Думаюць, я скупы. Дзiўлюся нават, як гэта хто з iх не прыйдзе сюды, каб прыкончыць мяне ды прыхапiць мае бабкi... Бо ж думаюць, я сплю над iмi, што матрац у мяне набiты купюрамi, золатам...
Зрэшты, Жэрмэн знала, што ён не быў скупы. Яна была, бадай што, адзiны чалавек, якi ведаў яго. Бацька не быў скупы - ён быў маньяк.
Мала якiя з карцiн i iншых каштоўнасцей з тых, што кралi яму на вiлах i ў багатых кватэрах гэтыя дурнi (як казаў, бязмерна пагарджаючы клiентамi, пан Франсуа), прадавалiся. Аматар мастацтва згаджаўся развiтацца з некаторымi набыткамi толькi тады, калi яны выклiкалi ў яго сумненне ў сваёй арыгiнальнасцi або былi вiдавочна другарадныя.
Лiчылi, што нявартыя рэчы iшлi ў Амерыку, а большасць калекцыi, творы сапраўды каштоўныя, заставалiся на вiле, i па вечарах стары ў адзiноце з асалодаю аглядаў сваё багацце.
- Ты яму што-небудзь даў?
- Не.
- Што ён табе сказаў?
Яна добра ведала бацьку. Менавiта таму, што ведала, i пайшла аднойчы з яго дому. Ёй не было тады яшчэ i дваццацi.
Адзiн з яго клiентаў, дваццацiдвухгадовы хлопец, загiнуў, здабываючы бацьку антыкварную рэч. Ён таксама купiў у аднаго з ранейшых клiентаў бясхвостага парсючка, прыйшоў у краму, на сценах якой вiселi жудасныя лiтаграфii ў чорных рамках. Хто б мог надумацца шукаць у гэтым склепе якiя-небудзь шэдэўры?
Жэрмэн выпадкова апынулася сведкам iх размовы.
"Толькi дзве тысячы, - упрошваў малады чалавек. - Клянуся вам, што прападаю без iх... Мая сяброўка хворая... Трэба рабiць аперацыю... Я не хачу пасылаць яе ў дзяржаўны шпiталь... Вы разумееце?.."
Бацька ўздыхнуў:
"Што ты прынёс мне апошнi раз?"
"Маленькага Манцiчэлi, вы ж памятаеце... Вы далi мне хiба толькi за адну раму... Я пытаўся пасля i ведаю, што карцiна каштуе сама меней сто тысяч франкаў..."
"Але ж яе яшчэ трэба прадаць i не папасцiся... Бачыш, дружок, я таксама бедны чалавечак... Прынясi мне што-небудзь сур'ёзнае, i я заплачу табе як след... Я не настолькi багаты, каб строiць з сябе фiлантропа..."
"Але ж гэта будзе толькi аванс..."
"За што - аванс?"
"За тое, што на днях прынясу..."
"У цябе ёсць на прыкмеце што-небудзь вартае?"
Ясна было, што не. Хлопец вагаўся, расчырванеўся.
"Вось калi б ты прынёс мне Манэ... Толькi аднаго маленькага Манэ..."
У той час ён захапляўся Манэ. У яго пастаянна было якоесьцi галоўнае захапленне.
"Што там ёсць?" - спытаўся хлопец.
"Яшчэ не ведаю... Вiдаць, усяго патроху, але гэта нялёгкая справа прабрацца ўначы на выставу..."
"Ноччу яе сцерагуць... А электрычная сiгналiзацыя i процьма ўсялякiх новых штучак..."
"На тым тыднi адзiн банкiр набыў там на распродажы карцiну, якая б мне спадабалася..."
"Што за ён?"
"Люка-Мартон... Запомнi, тое, што я табе кажу..."
"Калi я прынясу вам ягонага Манэ, - перапынiў хлопец, - колькi вы мне дасце?"
"Хоць дваццаць тысяч... Трыццаць нават..."
Праз два днi Жэрмэн прачытала ў ранiшняй газеце, што ў доме ў пана Люка-Мартона, у Версалi, начны вартаўнiк забiў дваццацiдвухгадовага злодзея ў той момант, калi той спрабаваў зламаць дзверы i залезцi ў хатнюю галерэю.
"Ты чытаў?" - спыталася яна ў бацькi.
Ён прабег вачыма паведамленне - i нават жылка не сцепнулася ў яго на твары.
"Табе ўсё роўна?"
"А пры чым тут я? Га?.."
Яна б многае магла яму сказаць. Але маўчала. А пасля пайшла з дому. Праз месяц, абышоўшы ўсе бюро па працаўладкаваннi, нанялася прадаўшчыцаю ў краму сясцёр Каро.
З тае пары Жэрмэн бачыла бацьку толькi адзiн раз, у яго ў краме.
"Падпiшы", - сказала яна яму, працягваючы паперу.
"Што гэта?"
"Бланк на твой дазвол выйсцi мне замуж".
"За каго?"
"Якое гэта мае значэнне?.."
Ён нахiлiўся i падпiсаў, уздыхнуўшы:
"Як хочаш..."
Глядзеў ёй услед, калi яна выйшла з крамы, але Жэрмэн не азiрнулася - i таму не ўбачыла, якi ўсхваляваны быў у яго твар.
Цяпер яна была з iм вельмi халодная, цвёрдая. Дапытвала, як суддзя:
- Што ты яшчэ яму сказаў?
Як нiколi раней, не магла яна забыць таго забiтага ў Версалi хлопца. Забiтага за нейкiя трыццаць тысяч франкаў. Куды ж гэтым разам паслаў бацька Марсэля? Марсэля, якi меў патрэбу ў грошах толькi таму, што ажанiўся нядаўна i не мог адмовiцца ад задумы звазiць маладую жонку на адпачынак у горы...
- Нiчога я яму не сказаў... Дамовiлiся адно, што ён прынясе мне што-небудзь i я дам яму грошы...
- Ён да цябе часта прыходзiў?
- Пяць-шэсць разоў...
- За якi час?
- За тры гады... Заўсёды прыносiў неблагiя штучкi... Калi што выгарала... Ён у гэтым разбiраецца... I не ўдаецца ў падрабязнасцi...
Цяпер Жэрмэн зразумела, чаму - нiбы насмiхаючыся з самога сябе, як заўсёды гэта рабiў, калi казаў нешта сур'ёзнае, - прызнаўся ёй Марсэль:
"Шкада, што я не сустрэў цябе тры гады таму..."
Тады яна падумала, што ён жартуе. Яна ўвогуле нiколi не прымала ўсур'ёз яго прызнанняў, i шкадавала цяпер, што не зрабiла гэта тады!
"Я не якi-небудзь жулiк", - сказаў ён ёй неяк.
Яна зноў пачала распытваць бацьку.
- Апошнiя месяцы ён прыходзiў?
- З год ужо, мусiць, як не быў...
- А цяпер я хачу ўсё-такi, каб ты сказаў, што iменна ты ў яго папрасiў. Чуеш?
Звычайны скупшчык крадзенага бярэ ўсё, што яму прыносяць, усё, што хоць нешта каштуе, што можна больш-менш лёгка прадаць. Але яе бацька быў не звычайны скупшчык, а чалавек, якога з'ядала манiякальная любоў да твораў мастацтва.
Размаўляў з тым хлопцам, якога забiлi, пра Манэ... Гэта ж ён, урэшце, i паслаў няшчаснага на смерць у дом да банкiра...
- Адказвай...
- Цяпер я цiкаўлюся перш за ўсё Рэнуарам... Не вялiкiмi штукамi, якiя можна ўбачыць у любым музеi, а маленькiмi Рэнуарамi... Жаночымi галоўкамi, нацюрмортамi... Ёсць нацюрморты, якiя...
- Ты не сказаў яму, да каго iсцi?
- Здаецца, не...
- Падумай...
- Не... З Марсэлем можна без гэтага... Ён сам добра ведае, дзе ёсць што вартае...
- Пачакай. Я пазваню...
Жэрмэн заказала свой нумар. Ледзь пачуўшы Iвэцiн голас, задрыжала. Тая была ўсхваляваная, думала, пэўна, што гэта званiў Марсэль.
- Гэта ты?.. Слухаю... Нiчога, цётка... Я б табе з радасцю добрае што сказала, але, на жаль, нiчога новага... Скажы мне вось што... Я тут кнiжку захацела пачытаць, а знайшла толькi другi том... "Пармскi манастыр"... Не ведаеш, куды ты першы засунула?..
Гэта нагадала Жэрмэн пра тое, што колькi дзён таму Марсэль чытаў, лежачы разам з ёю ў ложку, другi том "Пармскага манастыра".
- Ты не вяртаешся?
- Думаю, што хутка... Кнiга павiнна быць у спальнi... Там ёсць невялiчкая палiчка побач з ложкам...
- Дзякуй... Жадаю ўдачы!..
Паклаўшы слухаўку, Жэрмэн цiха загаварыла сама з сабою. Пра бацьку, якi хацеў легчы, ужо не думала.
- У газету званiць нельга: калi яго яшчэ не ўзялi, гэта будзе небяспечна... Цiкава, цi аддаў ён у рэдакцыю рэпартаж?.. Калi аддаў, значыцца, заставаўся на матчы да канца, да адзiнаццацi гадзiн... Пасля пiсаў, заносiў у рэдакцыю цi перадаваў праз кагось... У гэтым разе...
Яна зiрнула на гадзiннiк. Палова шостай. Яна ўжо праседзела ў бацькi амаль паўгадзiны. А лiчыльнiк у таксi з'ядаў пацiху грошы, якiх i так не было, толькi пра гэта яна не думала.
- Рэнуары... - пачала была яна, хочучы спытацца, дзе цяпер ёсць "малыя" Рэнуаравы творы.
- Шмат у каго яны ёсць, - уздыхнуў бацька. - Ехала б лепш дадому, паспала... Ну з чаго ты ўзяла ў галаву, што яго накрылi?.. Дый калi б павязалi, то гэта яму не задужа страшна: яго ж яшчэ не бралi нi разу... Разумееш? Iншая справа, калi б ён быў рэцыдывiст... З добрым адвакатам...
Яна зразумела. Бацька ёй не адкажа. Можа, не хоча, а хутчэй за ўсё, калi верыць яго словам пра Марсэля, проста не ведае, дзе той шукае грошы...
Грошы цi...
Не, гэтага не можа быць. Узяўшы сябе ў рукi, яна ўстала. Задуменна сама сабе паўтарыла:
- Рэнуары...
Чаму ёй здаецца, што менавiта ад яе залежыць выратаванне Марсэля? Нiводнага разу не падумала пра яго са злосцю. А чаму яна павiнна была злавацца? Хiба не сама ўтойвала ад яго, хто ў яе бацька?
I, паколькi Жэрмэн была дачкою такога чалавека, яна ведала, як усё гэта робiцца. Перш за ўсё, думала яна, адпадае, што крадзеж, на якi ён сёння, пэўна, пайшоў, быў даўно абдуманы. Тады б яна адчула, што голас у Марсэля ненармальны, калi ён тэлефанаваў ёй яшчэ першы раз, у сем гадзiн.
