Агата Кристи - Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)
- Можна, я пайду i пагляджу?..
Але Эркюль Пуаро дужа спакойна ўзяў камандаванне на сябе. Ён зрабiў гэта так натуральна, што нiхто не палiчыў дзiўным, што гэты чужы чалавек, якi вось толькi прыехаў, бярэ справу ў свае рукi.
- Хадземце, - сказаў ён, - у кабiнет.
I далей, ужо Снэлу:
- Вядзi нас, калi ласка.
Снэл паслухаўся. Пуаро, як цень, iшоў за iм, i, як статак авечак, iшлi следам i ўсе астатнiя.
Снэл вёў iх праз вялiкую залу, паўз вялiзны выгiн лесвiцы, паўз велiзарны высокi стаячы гадзiннiк i паўз нiшу, у якой стаяў гонг, па вузкiм калiдоры, у канцы якога былi дзверы.
Тут Пуаро апярэдзiў Снэла i асцярожна крануў ручку. Яна павярнулася, але дзверы не адчынiлiся. Пуаро лёгенька пастукаў костачкамi пальцаў па фiлёнзе дзвярэй. Ён стукаў мацней i мацней. Потым раптам стаў на каленi i прынiк вокам да замочнай шчылiны.
Неўзабаве павольна ўстаў i паглядзеў на ўсiх вакол сябе. Яго твар быў суровы.
- Джэнтльмены! - сказаў ён. - Гэтыя дзверы трэба зараз жа выламаць!
Па яго загаду двое маладых людзей, абодва высокiя i дужыя, налеглi на дзверы. Гэта была нялёгкая справа. Дзверы ў Гэмбара Клоўз рабiлi дыхтоўныя.
Нарэшце, аднак, замок паддаўся, i дзверы з шумам хiстанулiся ўнутр пакоя. Дрэва раскалолася i затрашчала.
Нейкi момант усе стаялi цiха, стоўпiўшыся на парозе. Усё святло ў пакоi было ўключана. Уздоўж сцяны злева стаяў вялiкi пiсьмовы стол, салiдны выраб з каштоўнага дрэва. У крэсле, не за сталом, а збоку, сутулiўся вялiкi чалавек, яго спiна была якраз насупраць iх. Галава i верх цела навiслi над правым бiлам крэсла, а правая рука бязвольна звiсала. Тут жа ўнiзе на дыване паблiскваў маленькi пiсталет...
Не было нiякай патрэбы рабiць здагадкi. Усё было зразумела. Сэр Гервазы Шэвенi-Гарэ застрэлiўся.
3
Хвiлiну-дзве натоўп у дзвярах стаяў нерухома, у здранцвеннi, пазiраючы на жудасную сцэну. Потым Пуаро ступiў наперад. У гэты ж момант Х'юга Трэнт гучна сказаў:
- Божа мой, стары застрэлiўся!
I тут жа за гэтымi словамi пачуўся працяглы страшны стогн лэдзi Шэвенi-Гарэ.
- О, Гервазы... Гервазы!
Цераз плячо Пуаро рэзка сказаў:
- Выведзiце адсюль лэдзi Шэвенi-Гарэ! Яна тут нiчым не дапаможа.
Пажылы мужчына з вайсковай выпраўкай выканаў загад. Ён сказаў:
- Хадзем, Ванда. Хадзем, мая дарагая. Ты не можаш зрабiць нiчога. Гэта ўжо адбылося. Хадзем i ты, Рут, глядзi сваю мацi.
Але Рут Шэвенi-Гарэ працiснулася ў пакой i стала каля Пуаро, калi той схiлiўся над жахлiва абмяклым целам у крэсле - целам чалавека, магутнага, як Геракл, з барадой вiкiнга.
Яна спыталася нiзкiм напружаным голасам, але надзвычай стрымана i прыглушана:
- Вы цвёрда ўпэўнены, што ён - мёртвы?
Пуаро ўзняў вочы.
На твары дзяўчыны быў адбiтак нейкiх эмоцый - сурова-стрыманых, затоеных, якiя ён не зусiм разумеў. Гэта было не гора - гэта было больш падобна на ўзбуджанасць i страх.
Маленькая жанчына ў пенснэ мармытала:
- Твая мацi, мая мiлая... Цi не думаеш ты?..
Моцным iстэрычным голасам дзяўчына з рыжымi валасамi крыкнула:
- Дык гэта быў не аўтамабiль i не корак ад шампанскага! Мы чулi стрэл...
Пуаро павярнуўся i паглядзеў на ўсiх. Ён сказаў:
- Нехта павiнен звязацца з палiцыяй...
Рут Шэвенi-Гарэ шалёна крыкнула:
- Не!
Пажылы мужчына з тварам юрыста сказаў:
- Баюся, гэта непазбежна. Ты паклапоцiшся пра гэта, Бароўз? Х'юга...
- Вы мiстэр Х'юга Трэнт? - звярнуўся Пуаро да высокага маладога чалавека з вусамi. - Было б добра, я думаю, калi б усе, апрача вас i мяне, пакiнулi гэты пакой.
Зноў яго паўнамоцтвы не былi пастаўлены пад сумненне. Юрыст пагнаў "статак" з пакоя. Пуаро i Х'юга Трэнт засталiся адны.
Х'юга сказаў, утаропiўшыся ў Пуаро:
- Паслухайце, хто вы? Я хачу сказаць, я не маю нават уяўлення... Што вы тут робiце?
Пуаро дастаў з кiшэнi футарал для вiзiтных картак i выбраў сваю картку.
Х'юга Трэнт сказаў, узiраючыся ў яе:
- Прыватны дэтэктыў, га? Вядома, я чуў пра вас... Але я па-ранейшаму не разумею, што вы робiце тут?
- Вы не ведалi, што ваш дзядзька... Ён быў вам дзядзька, праўда?
Х'юга зiркнуў на мёртвага:
- Стары? Але, ён быў мой дзядзька.
- Вы не ведалi, што ён пасылаў па мяне?
Х'юга адмоўна пакiваў галавой i павольна сказаў:
- Я нiчога не ведаў пра гэта.
У яго голасе чулася пачуццё, якое даволi цяжка паддавалася класiфiкацыi. Твар быў драўляны i тупы - выраз, падумаў Пуаро, якi служыць добрай маскай на стрэс.
Пуаро спакойна сказаў:
- Мы знаходзiмся ў Вэстшыры, праўда? Я вельмi добра ведаю вашага галоўнага канстэбля, маёра Рыдла.
Х'юга сказаў:
- Рыдл жыве прыкладна за мiлю адгэтуль. Ён, вiдаць, сам заедзе сюды.
- Гэта будзе вельмi дарэчы, - сказаў Пуаро.
Ён пачаў уважлiва, не спяшаючыся, знаёмiцца з пакоем. Адсунуў убок штору i агледзеў французскiя вокны*, злёгку тузануўшы iх. Яны былi зачыненыя.
* Французскае акно - на дзве палавiнкi, да падлогi, яно служыць i як дзверы ў сад або на балкон.
На сцяне за сталом вiсела круглае люстра. Люстра было раструшшчана. Пуаро нагнуўся i падняў нейкi маленькi прадмет.
- Што гэта? - спытаўся Х'юга Трэнт.
- Куля.
- Яна прайшла якраз праз яго галаву i разбiла люстра?
- Здаецца, што так.
Пуаро асцярожна паклаў кулю там, дзе знайшоў яе, падышоў да стала. Нейкiя паперы былi ўпарадкаваны, акуратна складзены ў стосы. На блоку прамакальнай паперы ляжаў вырваны аднекуль лiст, упоперак якога вялiкiмi друкаванымi лiтарамi няроўным почыркам было напiсана слова "даруйце".
Х'юга сказаў:
- Напiсаў, мабыць, у апошнiя хвiлi перад тым, як... зрабiў гэта.
Дэтэктыў задумлiва кiўнуў.
Ён паглядзеў на раструшчанае люстра, потым на мёртвага.
Бровы Пуаро трохi нахмурылiся, як быццам ад здзiўлення. Ён падышоў да дзвярэй, якiя крыва вiселi з разбiтым замком. У дзвярах, як ён ведаў, не было ключа, - iнакш нельга было б глянуць праз замочную шчылiну. Не было ключа i на падлозе. Пуаро нахiлiўся над мёртвым i абшукаў яго.
- Так, - сказаў ён. - Ключ у кiшэнi.
Х'юга выняў партсiгар i запалiў цыгарэту. Ён гаварыў хрыплавата.
- Здаецца, зразумела, - сказаў ён. - Мой дзядзька ўсё пазачыняў i зачынiўся сам, накрэмзаў гэтае пасланне на кавалачку паперы i потым застрэлiўся.
Пуаро задумлiва кiўнуў. Х'юга казаў далей:
- Але да мяне не даходзiць, навошта ён пасылаў па вас. Якая ў яго магла быць справа?
- Гэта трохi цяжэй растлумачыць. Пакуль мы чакаем, мiстэр Трэнт, уладаў, якiя возьмуць клопат на сябе, магчыма, вы паiнфармуеце мяне, хто такiя ўсе гэтыя людзi, якiх я ўбачыў сёння вечарам, калi прыехаў?
- Хто яны? - Х'юга адказваў амаль няўцямна. - О, так, вядома. Прабачце. Можа, мы сядзем? - Ён паказаў на канапку ў самым далёкiм ад цела нябожчыка куце пакоя. I гаварыў далей адрывiста: - Так, Ванда - мая цётка, вы ведаеце. I Рут, мая кузiна. Але вы знаёмы з а'бедзвюма. Другая дзяўчына завецца Сьюзен Кардвэл. Яна проста гасцюе тут. I яшчэ палкоўнiк Бэры. Ён стары сябар сям'i. I мiстэр Фобз. Ён таксама стары сябар, апрача таго, ён сямейны юрыст i ўсё такое. Абодва старыя былi закаханыя ў Ванду, калi яна была маладая, i па-ранейшаму круцяцца каля яе, верныя i адданыя. Смешна, але даволi кранальна. Яшчэ тут ёсць Годфры Бараўз, старога - я маю на ўвазе майго дзядзьку сакратар, i мiс Лiнгард, якая дапамагае яму пiсаць гiсторыю Шэвенi-Гарэ. Яна рыхтуе гiстарычны матэрыял тым, хто пiша. Вось, здаецца, i ўся кампанiя.
Пуаро кiўнуў. Потым сказаў:
- Як я зразумеў, вы сапраўды чулi стрэл, якiм быў забiты ваш дзядзька?
- Так, мы чулi. Думалi, гэта быў корак ад шампанскага; прынамсi, я так падумаў. Сьюзен i мiс Лiнгард лiчылi, што гэта была зваротная ўспышка аўтамабiля - дарога зусiм блiзка, ведаеце.
- Калi гэта было?
- Ну, прыблiзна ў дзесяць хвiлiн дзевятай. Снэл якраз першы раз ударыў у гонг.
- I дзе вы былi, калi пачулi яго?
- У зале. Мы - мы смяялiся наконт гэтага, спрачалiся, разумееце, пра тое, адкуль гэты гук. Я сказаў, што са сталовай, а Сьюзен сказала, што з гасцiнай, а мiс Лiнгард - што грукнула недзе ўгары, а Снэл сказаў - гэта з дарогi, з вулiцы, i даляцеў да нас праз вокны наверсе. А Сьюзен спыталася: "Больш нiякiх тэорый?" А я засмяяўся i сказаў: "Забойствы бываюць заўсёды!" Даволi дурны жарт, як падумаеш.
Яго твар нервова перасмыкнуўся.
- Нiкому не прыйшла думка, што гэта, магчыма, застрэлiўся сэр Гервазы?
- Не, вядома, не.
- Вы сапраўды не ўяўляеце сабе, чаму ён мог застрэлiцца?
Х'юга павольна сказаў:
- О, ну... Я не сказаў бы, што...
- У вас ёсць здагадка?
- Але... ёсць... Гэта цяжка растлумачыць. Вядома, я не чакаў, што ён скончыць жыццё самагубствам, але тым не менш я не надта здзiўлены. Бо мой дзядзька быў вар'ят, мiстэр Пуаро. Кожны ведаў пра тое.
- Гэта здаецца вам дастатковым тлумачэннем?
- Угу, людзi страляюцца, калi яны трохi звiхнутыя.
- Надзiва простае тлумачэнне.
Х'юга ўтаропiўся ў яго.
Пуаро зноў устаў i пачаў бязмэтна блукаць па пакоi. Пакой быў утульна мэблiраваны, пераважаў цяжкаваты вiктарыянскi стыль. Масiўныя кнiжныя шафы, вялiзныя крэслы з поручнямi i некалькi меншых - сапраўдны чыпендэйл*. Тут не было лiшняй аздобы, але невялiкiя вырабы з бронзы на камiне прыцягнулi ўвагу Пуаро i вiдавочна выклiкалi ў яго захапленне. Ён падымаў iх адзiн за адным, старанна аглядаў кожны i асцярожна ставiў на месца. З аднаго, крайняга злева, ён скалупнуў нешта пазногцем.
